Hazırlayan: Levent Ertem

Kısa yoldan zengin olma çağı ve ‘dehaya tapma’ aşkı ile kaybedilen paralar…

2000’ler ve sonrasını ‘dijital teknoloji çağı’ olarak kabul edersek ‘dönemin Einstein’ları hep Silikon Vadisi’nden çıkıyor. Gates, Jobs, Bezos, Zuckerberg, Musk akla ilk gelenler. Bunların belki de hiçbiri Einstein kadar zeki değil ve bilime onun kadar katkı yapmadı. Fakat biliyoruz ki Silikon Vadisi’nden çıkan bu adamların hemen hepsi ‘zekâsını paraya çevirmekte’ mahir insanlar. Teknoloji çağının bu zengin kahramanları sıradan insanlar ve parasını büyütmek isteyen biz faniler için de ilham kaynağı hâline geldi. 2000’lerin ilk yıllarında parasının bir kısmını Apple’a, Microsoft’a ya da Amazon’a yatıran birisinin bugün iyi bir servet sahibi olduğunu biliyoruz. Bu başarı hikâyelerini görenler de ’sıradaki başarı öyküsü’nden pazar payını alma peşine düştü. Yani Silikon Vadisi’nden çıkacak yeni işlerden şahsi menfaat sağlamak isteyen hırsa sahip insan sayısı gittikçe artıyor. The Guardian’da yayınlanan bir analize göre yeni Gates’ler, yeni Musk’lar arayan sıradan vatandaşlar bu hayalleri için yakın gelecekte çok büyük paralar kaybedecek. 

Çünkü biz hep başarı öykülerini okusak da o vahşi dünyada her yıl yüzlerce proje büyük paralar batırarak yok oluyor. Vanderbilt Üniversitesi’nde hukuk profesörü olan Yesha Yadav’a göre yatırımcılar ve sıradan insanların sıradaki milyarderi arama hırsı ‘dehaya tapma’ kültüründen kaynaklanıyor. Yani insanlar para kazanmak için ‘çağın Einstein’larını arıyor. Halbuki son olarak iflas eden FTX’in CEO’su Bankman-Fried daha düne kadar 30 yaş altındaki en zeki insanlardan biri olarak gösteriliyor, saygın ekonomi dergilerine kapak oluyordu. Bugün dolandırıcılık suçlamasıyla tüm karizmasını kaybetmiş, hiper bir kefaletle hapisten çıkabilmiş bir ‘kaybeden’ olarak karşımızda. Theranos’un kurucusu Elizabeth Holmes da benzer bir cilalı imaj ile ‘kripto dünyasının en zeki kadını’ unvanını bile almıştı. Holmes, çok iyi yatırımlar alıp büyük fonlardan para topladıktan sonra 11 yıl hapis cezası almış ve çok kısa sürede gözden düşmüştü.

Bu son çöküşler sonrası artık yatırımcılar “Bizi fena dolandırdılar” demek yerine hatayı kendilerinde aramaya başladı. Dünyada parasal genişlemenin etkisiyle her yere para yağarken teknolojinin bu süper çocuklarına para akması kısmen kabul edilebilir bir hataydı. Fakat şimdi bu genişleme bittiği için son fiyaskolardan ders çıkararak artık süper yıldızlar yerine ‘projenin hikâyesi’ne bakma dönemi geliyor. Yani artık hızlı para kazanma hırsıyla ‘dehaya tapma’ kültürünün de yavaş yavaş sonuna geliyoruz. Ta ki Silikon Vadisi’den yeni bir Einstein (IQ=160) çıkana kadar…