Hazırlayan: Nazlı Selin Özkan

Çin’e geçen hafta bir ziyaret gerçekleştiren ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, iki ülke arasındaki gerginliği düşürmek için yaptığı geziden sonra işbirliği vurgusu yapmıştı: “Başkan Biden ve ben, ABD ile Çin arasındaki ilişkiyi büyük güç çatışması çerçevesinde görmüyoruz. Dünyanın, her iki ülkenin de gelişmesi için yeterince büyük olduğuna inanıyoruz. Dünyanın en büyük iki ekonomisinin birbirinden ayrılmasının her iki ülke için de felaket olacağını ve dünyanın istikrarını bozacağını biliyoruz.”

İki ülke arasındaki gerginlik pandemiden beri devam ediyor. Problemin kökünde yarı iletken çipler ve bu çiplerin beraberinde getirebileceği inovasyon yatıyor. Yarı iletken çipler iPhone’dan kredi kartlarına, tıbbi malzemelerden ev aletlerine, bütün elektronik ürünlerde kullanılıyor. Yapay zekâ modelleri gibi teknolojileri destekleyebilen bilgisayarlar ileri teknoloji yarı iletken çipleri gerektiriyor.

Çin Başkanı Şi Cinping 2049 yılına kadar Çin ordusunun hipersonik füzeler gibi çeşitli otonom silahlar ve yapay zekâ gibi teknolojileri kullanarak dünyanın en güçlü ordularından biri olmasını hedefliyor. ABD Savunma Bakanlığı’nın bir raporuna göre Çin, yapay zekâ ve diğer ileri teknolojileri olası bir savaşın her adımında kullanılabilecek şekilde geliştirmeye odaklanıyor. Çin, yerel çip üretimi ülkenin ihtiyaçlarını karşılayamadığı ve henüz ileri teknoloji çiplerini kendi üretemediği için yarı iletken çipleri ihracat ediyor.

İllüstrasyon: The Spectator

ABD’nin adımları

ABD’nin yarı iletken üretimi üzerinde inanılmaz bir kontrolü var çünkü bütün ileri teknoloji çip üretim süreçleri ABD araçlarını, ABD tasarım yazılımlarını ya da ABD fikrî mülkiyetlerini içeriyor. ABD son bir senedir Çin’in çiplere erişimini zorlaştırmak için ihracat kontrolleri ve müttefik ülkelerle anlaşma gibi stratejiler izliyor. Ekim 2022’de yürürlüğe giren kontrollere göre, ABD merkezli şirketlerin Çin merkezli şirketlere ileri teknoloji yarı iletken veya yarı iletken üretim teknolojilerini satabilmesi için devletten belirli bir lisansa sahip olması gerekiyor. Bu kontrollere ilaveten, ABD’nin uğraşları sonucunda yarı iletken üretiminin çeşitli alanlarında egemen olan Japonya ve Hollanda da Çin’in bu teknolojilere erişimini kısıtlayacağını açıklamış durumda.

Çin’in yanıtı

ABD’nin getirdiği kısıtlamalar Çin’in sadece savunma alanındaki hedeflerini değil, teknoloji sektöründeki büyümeyi de etkiliyor. Çin Ticaret Bakanlığı, geçen hafta, yarı iletken çiplerin üretiminde kullanılan galyum ve germanyumun ihracatının kısıtlanacağını açıkladı. Çin, dünyadaki germanyumun yüzde 60’ını ve galyumun yüzde 90’ını üretiyor. Ama bu materyalleri yarı iletken çiplere dönüştürme kapasitesi olmadığı için galyum ve germanyum Japonya ve Avrupa’ya ihracat ediliyor.

ABD ve Çin arasındaki gerginlik iki ülke için de riskli. Nvidia CEOs’u Jensen Huang, Çin ile ticaretin kısıtlanmasının ABD teknoloji sektörüne ‘inanılmaz derecede zarar’ vereceğini belirtti. Bu kısıtlamalar, bir yandan gelirlerinin yüzde 20’sine yakınını Çin ile olan ticaretten kazanan Nvidia gibi teknoloji şirketleri zora sokarak sektörü tehdit ederken diğer yandan Çin’in teknoloji sektörünü oyalayarak inovasyonun belini büküyor. En önemlisi, tarafları karşılık stratejisi izlemeye teşvik ederek küresel barışı tehdit ediyor.