Sayı: 136 - Ortalama okuma süresi: 5 dakika (1.605 kelime)

$ 30,67 TL - € 33,07 TL - ₿ 47 bin 296 dolar - ETH 2.503 dolar

BIST 100 endeksi, haftayı yaklaşık yüzde 4.5’lik yükselişle 9.045 puandan kapattı.

Elektronik sigara: Nasıl çalışır, sigarayı bırakmaya yardımcı mı?

Dünya genelinde elektronik sigara (e-sigara) kullanımı artarken araştırmacılar da bunun insan vücudu üzerindeki etkilerini anlamaya çalışıyor.

E-sigaralar, sigara dumanındaki zararlı toksinlerden daha azıyla nikotini solumanın bir yolu olarak pazarlanıyor. Normal sigaralara göre daha az riskli ve sigarayı bırakmaya yardımcı bir araç olarak görülüyor. Bu iddialar ne kadar bilimsel?

Fotoğraf: Cumhur Yetmez / Depo Photos

Nikotin, dünya üzerinde en fazla bağımlılık yapıcı maddelerden biri. Dünya genelinde yılda 7 milyondan fazla insanın ölümüne neden olduğu tahmin edilen sigaraların tehlikelerini onlarca yıldır gizleyen tütün endüstrisi, bu kez de e-sigaraları teşvik ediyor. Tüketiciler, sağlıkçılar ve yasa yapıcılar bilinçli seçimler yapabilmek için e-sigaranın gerçek riskleri hakkında doğru bilgiye ulaşmaya çalışıyor. 

Bazı basit ve kesin cevaplar var aslında. Uzmanlar, hâlihazırda sigara içmeyenlerin e-sigaraya başlamaması veya sigara içenlerin e-sigaraya geçmek yerine tamamen sigarayı bırakmaları gerektiği konusunda hemfikir. Ama e-sigaraların uzun vadeli etkileri ve sigarayı bırakmak için ne kadar etkili olabileceğiyle ilgili bir netlik yok. 

E-sigaralar nasıl çalışır?

E-sigaralar, genellikle nikotin, tatlandırıcı ve diğer kimyasalları içeren sıvıları ısıtan pilli cihazlar. Sıvılar, ısındıkça aerosollere dönüşür, yani gaz ortamı içerisinde dağılır ve buharlaşır.  

Aerosol kimyasallarının miktarı, kullanılan cihazın gücü ve diğer özelliklerine bağlı olarak aynı e-sigara için bile değişebilir. E-sigara parçalarında bulunan metaller, kullanıcıların soluduğu gazlara da geçebilir.

E-sigaralar, 2000’lerin ortalarında Çinli eczacı Hon Lik tarafından piyasaya sürülmüştü. Hon, patent başvurusunda, bu cihazın sigarayı bırakmaya bir alternatif olarak hizmet edeceğini söylemişti. Oysa günümüzde e-sigaralar, genellikle öncüllerine göre nikotin yayılımında çok daha etkili. Bu da hem sigara içmeyi bırakmaya çalışanların hem de hiç sigara içmeyenlerin e-sigaraya geçmesine yardımcı olabilir. Aynı zamanda nikotin bağımlılığı riskini de artırabilir. 

E-sigara kullanıcıları hangi kimyasalları soluyor? 

Fotoğraf: Hikmet Saatci / Depo Photos

Tüm listeyi bilmek ister misiniz? Bilim insanları da öyle. E-sigara pazarında binlerce kartuş; kartuşlarda da çok çeşitli kimyasallar var. Kartuşların başlıca bileşenleri, propilen glikol veya gliserol gibi çözücüler. İkisi de solunum yollarını tahriş eden maddeler. 

Kartuşlar aynı zamanda nikotin ve bazı tatlandırıcılar içeriyor. Tek bir kartuş dolumu onlarca tatlandırıcı katkı madde içerebilir. Tatlandırıcıların, e-sigara içindeki çözücü baz maddelerle birlikte solunmasının zararsız olduğuna dair bir kanıt henüz yok. 

E-sigaralar, sigaralardan daha az zararlı mı? 

Bu konuda bir fikir birliği yok, ancak birçok araştırma cevabın ‘muhtemelen evet’ olduğu yönünde. Sigarayla gerçek bir karşılaştırma yapabilmek zor, çünkü farklı türlerde e-sigaralar ve bunların da farklı içerikleri var. Ayrıca, vücuda uzun vadede nasıl etkileri olacağı da belirsiz. Bu nedenle bazı araştırmacılar, bu soruyu yanıtlamak için henüz çok erken olduğunu söylüyor. 

E-sigaranın, kullanıcıları sigara dumanındaki toksik kimyasallara daha düşük seviyelerde maruz bıraktığını gösteren bazı çalışmalar olsa da bazı metallere maruz kalma konusunda pek de güvenli değil. E-sigara kullananların idrar ve kan testlerinde, sigara içenlerle benzer düzeylerde berilyum, uranyum ve çinko bulunduğunu gösteren çalışmalar mevcut. 

E-sigara kullanıcılarının büyük çoğunluğu aynı zamanda sigara da kullanıyor. Bazı çalışmalar da her ikisini birden kullanmanın çok daha fazla risk barındırdığını öne sürüyor.

Bu konuda bir örnek: İngiltere’de halk sağlığı kurumu tarafından e-sigaralar hakkında yaptırılan 2015 tarihli bir araştırma, büyük tartışmalara yol açmıştı. Raporda, e-sigaraların, sigaralardan yaklaşık yüzde 95 daha az zararlı olduğu iddia edilmişti. Bu sonuç, o zamandan beri sık sık e-sigara üreticileri tarafından, kısıtlayıcı düzenlemelerin kaldırılması talebiyle tekrarlanıyor. Ancak bu sonuç hem kamu sağlığı araştırmacıları tarafından hem de dünyanın en saygın tıp dergilerinden biri olan The Lancet’in editoryal yazısında eleştirilmişti. The Lancet, raporun kaynak aldığı orijinal çalışmanın finansmanı etrafındaki çıkar çatışmalarını vurgulamış ve “Tütün kontrolü konusunda bir uzmanlığa sahip olmayan küçük bir grubun görüşleri, neredeyse hiçbir kanıt olmaksızın temellendirilmiştir” diye yazmıştı. O dönem eleştirileri kabul etmeyen rapor yazarlarından üçü geçen yıl, ‘yüzde 95 daha güvenli’ sonucunun yanlış yorumlanabileceğini kabul ettiler. Beş diğer araştırmacıyla birlikte yazdıkları güncel bir raporda, “Şimdi bulgularımızı e-sigaranın, sadece sigara içmeye göre daha az risk taşıdığı şeklinde özetlemek daha uygun olabilir” ifadesini kullandılar.  

E-sigaralar, sigarayı bırakmaya yardımcı mı?

Fotoğraf: Nicolas Maeterlinck / Depo Photos

Öncelikle e-sigaralar ABD Gıda ve İlaç İdaresi tarafından sigarayı bırakma aracı olarak onaylanmış değiller. Ancak klinik denetimle birlikte, bazı nikotin içeren e-sigaraların bazı insanlara yardımcı olduğu görüldü.

Yüksek standartları ile tanınan ‘Cochrane İşbirliği’ oluşumu tarafından 2022 yılında yapılan deneylere göre, sigara kullanıcılarının nikotinli e-sigaraları kullanarak en az altı ay boyunca sigarayı bırakma olasılığı, nikotin sakızları gibi ürünler kullananlara göre daha yüksek. 

Yine güncel bir incelemeye göre, nikotinli e-sigara kullananların yüzde 10-19’u; e-sigara veya ilaç kullanmayanların ise yüzde 6’sı sigarayı bırakabiliyor. E-sigaraların etkinliği, nikotin bağımlılığı tedavisinde kullanılan vareniklin ilacıyla benzer görülüyor.

Sigarayı bırakmak için e-sigara kullananların, sigarayı bıraktıktan sonra da e-sigara kullanmaya devam etme olasılıkları da yüksek. 19 çalışmayı analiz eden bir incelemeye göre, dünya genelinde sigarayı bırakmalarına yardımcı olmak için e-sigara verilenlerin yüzde 70’i altı ay geçmesine rağmen hâlâ e-sigara kullanmaya devam ediyordu. 

E-sigara politikaları

E-sigara konusundaki yaklaşımlar, tamamen yasaklanmasından hiçbir düzenleme olmamasına kadar çeşitlilik gösteriyor. Bazı ülkeler e-sigarayı tütün ürünleri kapsamında değerlendirerek reklam süreçleri ve iç mekân kullanımını kısıtlıyor. Ancak örneğin Avustralya, ilaç olarak kullanılmasını onaylamamasına rağmen sigara içenlere doktor reçetesiyle nikotinli e-sigaraların satışına izin veriyor. ABD’de nikotinli e-sigaralar Gıda ve İlaç Dairesi’nin iznini gerektiriyor. Daire, şimdiye kadar sıvı ile önceden doldurulmuş cihazlar ve kartuşlar dahil olmak üzere 23 e-sigara ürününe izin verdi. Ancak tütün kontrol grubu Truth Initiative’in raporuna göre, Eylül 2022 itibarıyla piyasada 2 bine yakın farklı ürün mevcuttu. Çoğu yasadışı olarak satılıyor.

Peki tüm bunlar sizin, sevdikleriniz ve toplum için ne anlama geliyor? 

Genellikle bilimi nesnel ve matematiksel bir süreç olarak düşünüyoruz. Kesinlik, yüzdeler ve net bir ‘evet’ veya ‘hayır’ almayı bekliyoruz. Ancak belirsizlikler olabilir. 

E-sigaralarla ilgili pek çok anlaşmazlık var ama aynı zamanda ortak bir hedef var: Sigarayı azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yardımcı olup olamayacaklarını ve eğer öyleyse, hangi koşullar altında halka fayda sağlayabileceklerini anlamaya çalışmak.

María Pérez tarafından 18 Eylül 2023 The Examination’da yayınlanan yazıyı Kapsül editörü Şeriban Alkış sadeleştirerek çevirdi. 

bir doz teknoloji

Disney, Epic Games’e 1.5 milyar dolar yatırım yaptı. İki şirketin de Fortnite ile bağlantılı ‘tamamen yeni bir oyun ve eğlence evreni’ oluşturmak için ortaklık kurduğu belirtildi. Yeni evrende oyuncular; Disney, Pixar, Marvel ve Star Wars içeriklerini izleyebilecek, bu yeni dünyanın içerisinde oynayabilecek ve alışveriş yapabilecekler.

Kripto parayla ilişkili fidye ödemeleri 2023 yılında bir önceki yıla göre neredeyse iki katına çıkarak 1 milyar dolara ulaştı ve rekor kırdı. ABD merkezli blokzincir analiz şirketi Chainalysis’in raporuna göre sadece ‘cl0p’ adlı bir grup bile, fidye ödemelerinden 100 milyon dolar topladı. Öte yandan yılı 42 bin 141 dolarla kapatan Bitcoin 46 bin 200 dolar seviyesinde ilerliyor.

Rus teknoloji şirketi Yandex’in Rusya’daki varlıklarının, Rus yatırımcılardan oluşan bir konsorsiyuma yaklaşık 5.2 milyar dolara satılması konusunda anlaşma sağlandı. Piyasa değeri 6.8 milyar dolar olarak hesaplanan Yandex’in satışı, Ukrayna savaşının başlamasından bu yana ülkeden en büyük sermaye çıkışı olarak nitelendiriliyor.

Martı, ABD merkezli yapay zekâ şirketi Zoba’yı satın aldı. Şirket, daha önceki pilot projede Zoba yazılımının gelişmiş talep tahmin algoritmaları sayesinde araç sürüş sayısında ve kârlılıkta artış sağladığını açıkladı.

iş dünyası

Fotoğraf: Xavi Lopez / Depo Photos

Kuveytli AlShaya Group tarafından işletilen Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya Starbucks’ın yüzde 30’luk azınlık hissesi satılıyor. ABD’li özel sermaye şirketi Apollo Global Management, Türkiye’deki 681 şubenin de dahil olduğu Starbucks’ın işletme yetkisini satın almak için görüşmelere başladığını duyurdu. AlShaya, 2022 yılında da yaptırımlar nedeniyle Rusya’dan çekilip 130 mağazasını kapatmıştı.

Türkiye’de ocak ayında 3 bin 542 tam elektrikli otomobil satıldı. Togg, 1.625 adetle pazarda ilk sırada yer alıyor. Togg’u 260 adetle Mercedes-Benz, 228 satışla BMW, 220 ile Tesla, 155 adetle BYD takip etti.

Fransa’nın başkenti Paris’te, SUV araçların park ücretlerini üç katına çıkarmayı öngören tasarı, yüzde 5.7’lik katılımın sağlandığı referandumda kabul edildi. Buna göre şehrin iç kesimlerinde 1.6 ton ve üzeri ağırlıktaki araçların park ücreti saatlik 18 euroya yükseltildi. Karardan Paris’in merkezinde yaşayanlar etkilenmeyecek. Bu hamle esas olarak banliyölerden günübirlik başkentin merkezine gelen insanları hedefliyor. Tamamen elektrikli arabalar, taksi şoförleri, esnaf, sağlık çalışanları ve engelliler için muafiyetler bulunuyor.

Japonya merkezli dünyanın en büyük otomobil üreticisi Toyota’nın piyasa değeri ilk kez 50 trilyonu yeni (337 milyar dolar) aştı. Bunun üzerine şirketin bu yılki kâr beklentisini yukarı yönlü revize etmesiyle hisseleri değer kazandı.

• Alman otomotiv devi Volkswagen’in 2024 ve 2028 yıllarını kapsayan beş yıllık süreçteki yatırım planlarını daha önce de açıkladığı üzere 180 milyar euro seviyesinde sabit tutacağı bildirildi. Bunun, üçte ikisinden fazlası elektrik teknolojisi ve dijitalleşmeye ayrılacak.

Çiğ köfte zinciri Komagene, 36 yıllık Bereket Döner’i satın alarak Yörpaş bünyesine kattı. Bereket Döner’in biriken borçları nedeniyle satıldığı paylaşılıyor.

yaratıcılık

Twitter kurucularından Jack Dorsey tarafından desteklenen sosyal platform Bluesky, tüm kullanıcılara açıldı. İlk kez Şubat 2023’te kullanıma sunulan uygulamaya yalnızca ‘davetiye’ yoluyla girilebiliyordu. Genel kullanıma açılmasının ardından bir günde 850 binden fazla kişinin kayıt olduğu uygulamanın kullanıcı sayısı 4 milyonu aştı.

Apple’ın ABD’de 3 bin 500 dolara satışa sunduğu Vision Pro, kullanıma sunulduğu ilk günlerde ‘hacklendi’. MIT doktora öğrencisi Joseph Ravichandran, Vision Pro’nun işletim sistemi olan VisionOS’de kritik bir güvenlik açığı tespit ettiğini duyurdu. Apple konu hakkında resmî açıklama yapmadı ancak teknoloji muhabirleri Vision Pro’da güvenlik odaklı bir yazılım güncellemesi yapılabileceğini düşünüyor.

How I Met Your Mother, Ally McBeal, 24, Dexter, Dawson’s Creek, Doctor Who, Simpsons, Nip/Tuck... Onlarca dizi ve filmi bizimle buluşturan bir jenerasyonun hayal dünyasının ‘benzini’ CNBC-e, yıllar sonra yeniden izleyiciyle buluşmaya hazırlanıyor. Söylentiler, gündüz kuşağında finans programları, akşam da sevilen diziler yer alacağı yönünde. Ancak kanalın Mart 2024’te kaldığı yerden, aynı formatta tekrar yayın hayatına başlayıp başlamayacağı henüz bilinmiyor.

Fransız lüks moda markası Hermes, İzmir’de ikinci el kitaplar satan Hermes Sahaf’ın sahibi Ümit Nar’a ‘ticari isim ihlali’ iddiasıyla dava açtı. Fransız şirket ‘benzerliğe ve karıştırılma riskine’ karşı Nar’ın ticari ve çevrimiçi faaliyetlerinde ‘Hermes’ adını kullanmasını da yasaklamaya çalışıyor. Nar ise 15 yıldır bu isimle anıldığını, binlerce euro değerinde lüks çantalar satan Hermes ile hiçbir zaman karıştılmadığını söyledi. ‘Hermes’ ismi, antik Yunan ticaret tanrısından geliyor. 

• Ümit Nar’ın konuk olduğu ‘Devam Filmi’ podcasti bölümü: ‘Hermes Hermes’e karşı’

dil altı

• İhsan Özçıtak’ın yazısı: ‘Bireyselleştiremediklerimizden misiniz?’
• İsa Şahintürk’ün sualtı çekimleri: ‘İstanbul kıyılarında kış’ (Caddebostan, Pendik, Tuzla)
• Nilay Örnek’in hazırlayıp sunduğu ‘Nasıl Olunur’ podcastinin konuğu Kuika ve System Optima Yönetim Kurulu Başkanı Süreyya Ciliv.