Yapay Zekanın Türk amcası: Cahit Arf

Yapay Zekanın Türk amcası: Cahit Arf | Kapsül

Business

22 Şubat 2025

Sayı: 183 - Ortalama okuma süresi: 5 dakika (1.056 kelime)

$ 36,43 TL - € 38,15 TL - ₿ 96.321 dolar - ETH 2.708 dolar

BIST 100 endeksi, haftayı yüzde 2,79 düşüşle 9.602 puandan tamamladı.

Nabız

Modern çağımızda, yapay zeka (YZ) sistemleri hızla gelişmeye devam ederken, bu alandaki felsefi sorgulamalar ve tarihsel perspektifler daha da önem kazanıyor. Gözlerinizi Türk matematikçi Cahit Arf ve İngiliz bilgisayar bilimci Alan Turing’in ikonik sorularına çevirerek, yapay zeka ve insan zekası arasındaki ilişkiyi derinlemesine keşfetmeye davet ediyoruz.

Cahit Arf'ın cesur sorgulaması

1958 yılında, Atatürk Üniversitesi’nde yaptığı bir konferansta Cahit Arf, herkesin zihninde yankılanan bir soruyu gündeme getirdi: "Makine düşünebilir mi ve nasıl düşünebilir?" Arf, matematik alanındaki geniş bilgi birikimiyle, bu soruyu günlük yaşamda sıkça karşılaştığımız makineler üzerinden somut örneklerle ele almıştır. Eski alarm saatleri ve telefonlar gibi basit cihazlarla yapılan tasvirler, onun, insan bilişsel işlevlerini taklit etme yolundaki ilk adımları olarak yorumlanabilir. Ancak Arf, gerçek zeka ile makine arasında var olan temel farklara dikkat çekerek, estetik bilinç, etik yargı ve yaratıcılığın yalnızca insana özgü alanlar olduğuna vurgu yapmıştır.

Alan Turing ve teorik temeller

Diğer yandan, Alan Turing, 1950’lerde "Makineler düşünebilir mi?" sorusunu günlük yaşamın dışında matematiksel ve mantıksal bir çerçeveye taşıyarak bu alandaki tartışmaları şekillendirmiştir. Turing’in geliştirdiği "Turing testi", bir makinenin yanıtlarının insan yanıtlarından ayırt edilemediği durumda onun düşünme potansiyelini sorgulamayı amaçlamaktadır. Bu teorik yaklaşım, Turing’in makine öğrenimindeki gelişmelere dair iyimserliği ve algoritmalardaki yeniliklerle birleştiğinde, modern yapay zekanın felsefi temelini oluşturmuştur.

İki perspektifin buluşması

Cahit Arf ve Alan Turing’in düşünceleri, yapay zeka alanında farklı fakat tamamlayıcı bakış açıları sunar. Turing’in soyut düşünce yapısı, makinelerin öğrenme potansiyelini öne çıkarırken, Arf’ın pratik sorgulamaları, insanın benzersiz niteliklerinin değerini korumayı amaçlamaktadır.

Bugün, derin öğrenme modelleri ve karmaşık sinir ağları ile güçlendirilmiş yapay zeka sistemleri karşımızda dururken, Turing’in on yıllardır devam eden etkisi ve Arf’ın insani içgörüleri, yapay zekanın sınırlarını sorgulamaya devam ediyor. Teknolojinin hızlı gelişimi ile birlikte, "Makineler gerçekten düşünüyor mu?" sorusu, gündemin merkezinde yer alıyor.

Geçmişten geleceğe bir ilham kaynağı

Sonuç olarak, Cahit Arf ve Alan Turing’in mirasları, yapay zeka tartışmalarında sadece makine zekasının sınırlarını değil, aynı zamanda insan olmanın özünü anlama çabalarına da katkıda bulunmaktadır. Bu iki düşünürün sorgulamaları, çağımızda toplumun yapay zeka ile olan ilişkisini yeniden değerlendirmek için sayısız fırsat sunmaktadır.

Yapay zeka teknolojileri ünlü düşünürlerin sorularına cevap ararken, Arf’ın ve Turing’in miraslarına dönerek insan ve makine ilişkisini sorgulamak, bizleri daha derin bir keşif yolculuğuna çıkarabilir. Geçmişteki düşüncelerin ilham verdiği bu yolda ilerlemek, gelecekteki başarılarımızda belirleyici bir rol oynayabilir.

*Bu yazı Nesibe Kırış’ın ‘Can Machines Think? Turing & Cahit Arf’ yazısından çevrilerek, özetlenmiştir.

Kapsül yorumluyor

Peki bizce bu ne anlama geliyor? Cahit Arf ve Alan Turing, yapay zekanın önemli sorularını araştıran iki dahi olsalar da, yolları farklıdır. Turing, "Makineler düşünebilir mi?" sorusuyla yapay zekanın babalarından biri olarak tanınırken, Arf cebir ve sayı teorisindeki katkılarıyla öne çıkmaktadır. Turing, özellikle savaş dönemi kriptografisindeki başarılarıyla dikkat çekmiş ve 1950'deki makalesiyle akıllı makinelerin felsefesi üzerinde etkili olmuştur. Arf ise matematik alanında önemli işler yapmış, ancak daha az dikkat çekmiştir. Turing'in popülaritesi, savaş kahramanlığı ve bilgisayar devriminin etkisiyle artarken, Arf'ın katkıları Türkiye'de daha çok hatırlanmaktadır. Her ikisi de önemli isimlerdir, fakat Turing'in etkisi daha belirgindir; yine de Arf’ın takdiri hak ettiğini belirtmek gerekir.

bir doz teknoloji

Microsoft, maddenin yeni bir haline geçebilen bir malzeme kullanarak kuantum çipi ürettiğini açıkladı. Şirket, kuantum bilgisayar devriminin çok yaklaştığını öne sürüyor.

Amerika Birleşik Devletleri ve Polonya merkezli girişim Clone Robotics, dünyanın ilk iki ayaklı, kas-iskelet sistemine sahip yapay zeka robotunun görüntülerini yayınladı. Yapay kasları, 206 kemiğe bağlayarak iskelet, kas, damar ve sinir sistemlerini taklit edebilen Protoclone V1 sosyal medyada kısa sürede gündem oldu.

'Co-scientist' isimli yapay zeka aracı, bilim insanlarının yıllarını alan bakteri sorununu iki günde çözdü. 'Co-scientist'in kendi araştırmasını yalnızca taklit etmediğini, hakkında hiç düşünmedikleri bir fikir de sunduğunu Profesör Penades, bu yeni fikir üzerinde çalışmaya başladıklarını söyledi.

Çin'de yapay zeka destekli robot, festival alanında bulunan insanlara saldırdı. Robotun saldırdığı anlar sosyal medyada viral olurken, robotun arızalandığı ortaya çıktı.

Elon Musk’ın yapay zeka girişimi xAI, en yeni modeli Grok 3’ü tanıttı ve yapılan ilk testlerde OpenAI ve DeepSeek modellerinden daha iyi performans gösterdiğini iddia etti.

İtalya, ulusal güvenliği artırmak amacıyla Starlink’e alternatif bir alçak yörünge uydu sistemi geliştirmeye hazırlanıyor. Hükümet, bağımsız bir iletişim altyapısı kurmayı hedeflerken, proje detayları ve olası işbirlikleri henüz netleşmedi.

Uçan otomobil tasarlayan ve geliştiren start-up şirketi Alef Aeronautics, uçan otomobilinin Kaliforniya’da gerçekleşen uçuş testini başarıyla gerçekleştirdiğini duyurdu.

Çinli bilim insanları, optik görüntüleme alanında büyük bir sıçrama yaparak, 100 kilometreden daha uzak mesafelerden milimetre seviyesinde ayrıntılar yakalayabilen son derece güçlü bir lazer temelli teknoloji geliştirdi.

iş dünyası

1983 yılında Florida'da hiçbir restoran deneyimi olmayan altı iş adamının kovulmayacakları bir yer açmak için bir araya gelerek kurduğu "sansasyonel" kanat restoranı Hooters iflasın eşiğine geldi.

Dünyanın en büyük medya imparatoru Rupert Murdoch (92) ve çocuklarını karşı karşıya getiren davada 3 bin sayfalık mahkeme belgeleri ortaya çıktı.

Hidroelektrik Santralları Sanayi İş İnsanları Derneği'nin 13. Olağan Genel Kurul Toplantısı dün Ankara'da gerçekleştirildi. Toplantıda yapılan seçimde Elvan Tuğsuz Güven yeniden Dernek Başkanı olurken, 2025-2026 hedefleri masaya yatırıldı.

Google, Türkiye’de sunduğu Google One abonelik hizmetinin fiyatlarını ciddi oranda artırdı. Özellikle 100 GB ve 2 TB’lık planlarda yüzde 400’e varan fiyat artışı dikkat çekti. Yeni fiyatlar, mevcut aboneler için 21 Mart 2025’ten itibaren uygulanacak.

Dünyanın en büyük kripto para borsalarından Bybit hacklendi. 1.5 milyar dolarlık kripto para çalındı.

Alman Steag şirketi, Türkiye'deki 1,5 milyar dolarlık yatırımının bir parçası olan İskenderun Enerji'deki yüzde 51 hissesini satmayı planlıyor. Yüzde 51'lik hisse için 600 milyon dolar civarında teklifler bekleniyor.

Paramount'un 24 ulusal ve 10 yerel kanalının YouTube TV'den kaldırılma tehlikesi sonrası, iki şirket anlaşmaya vardı. Bu anlaşmayla, CBS, MTV, Nickelodeon gibi kanallar ve Paramount+ içerikleri de platformda yayınlanmaya devam edecek.

yaratıcılık

Spotify HiFi aboneliği 2021’de duyuruldu. Geçen yıl, bazı kullanıcılar hesaplarında gelişmiş ses seçeneğini görse de yeni bir Premium abonelik seçeneği duyurulmadı. Bloomberg’in raporuna göre, uzun süredir beklenen Spotify HiFi Premium abonelik sonunda geliyor.

Microsoft’un yeni yapay zeka modeli Muse, Xbox oyunlarının geliştirilmesine yardımcı olmayı amaçlarken, oyun geliştiricileri ve sanatçılar arasında büyük bir tartışma yarattı.

YouTube’un en çok aboneli içerik üreticisi MrBeast'in 'Bir Baget İçin Paris'e Uçar mıydınız?' başlıklı Short videosu 54.77 milyon beğeniye ulaşarak Despacito’yu geride bıraktı ve platformun en çok beğenilen videosu unvanını aldı.

Reddit, bu yıl belirli subreddit'lere erişim için ücretli bir model getireceğini duyurdu.