Hazırlayan: Aslı Uluşahin

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 3 Ocak’ta açıkladığı verilere göre, ‘kültür ve eğlence’ grubunda enflasyon yüzde 49.95’e dayanmış durumda. Oysa küçük bir araştırma, kültürel ürünlerdeki fiyat artışının açıklananın çok üstünde olduğunu gösteriyor. Kitap, sinema bileti, dijital platform ve plak fiyatlarının bir yılda ne kadar arttığına baktık. Kemerlerinizi bağlayın, çünkü uçuşa geçiyoruz.

Kitapta artış yüzde 100’dan fazla

İlk durağımız bağımsız bir kitapçı. Diyelim, YKY basımı iki ciltlik ‘Don Quijote’ almak istiyorsunuz çünkü her eve lazım; geçen yılki fiyatı 70 liraymış, şimdi 230 liradan satılıyor. Douglas Adams’ın ‘Otostopçunun Galaksi Rehberi’ 135’ten 425 liraya yükselmiş. Foucault’nun ‘Cinselliğin Tarihi’ kitabı 60 liradan 190’a çıkmış. Sanat kitabına ihtiyacınız varsa, EH Gombrich’in ünlü ‘Sanatın Öyküsü’ artık 750 lira. “Ben sadece bir roman alayım” derseniz, Ahmet Büke’nin geçen ekimde yayımlanan romanı ‘Deli İbram Divanı’, iki ayda 30’dan 75’e fırlamış. Yazarı da artışa isyan edenler arasında. “Bu yıl elimdeki kitaplarla idare edeceğim” diyor: “Ayda üç dört kitap alabildiğim günlere şimdi inanamıyorum.”

İzmir’deki Yerdeniz Kitapçısı’nın sahiplerinden Nuray Önoğlu, fiyatı öğrenince almadan gidenlerin çoğaldığını söylüyor: “Bilhassa öğrenciler ve dar gelirliler kitap almakta zorlanıyor.” Önoğlu’na göre, “Kitaplar çok pahalı değil, biz çok fakiriz.” Geçen gün Almanya’dan bir müşteri, Türkiye’deki bir arkadaşına 12 kitaplık yılbaşı hediyesi gönderip 90 euro (yaklaşık 1700 lira) ödemiş. “Aynı paraya Almanya’da ancak dört kitap alabilirdi.”

En ucuz sinema bileti 70 lira

Türkiye’de sinema biletlerinin ücretleri, kentlere ya da seçilen salona göre değişiyor. Geçen yıl bugünlerde tam bilet ortalama 23 liraymış. Memleketin hâlini bir de beyazperdede görmek için ‘Kurak Günler’ filmi izlemeye giderseniz, bağımsız sinemalarda bilet artık 70 lira. AVM içi büyük salonlarda 90 ila 123 arasında değişiyor. Salgın döneminde, biletlerden alınan yüzde 10’luk eğlence vergisinin sıfırlanmasına karşın, 2019’da 60 milyon adet olan bilet satışının, 2022’de 37 milyona gerilediğini hatırlatalım. Filmleri dijital platformlardan izliyorsanız, aylık Netflix aboneliği bir yılda 26.99’dan 45.99 liraya yükseldi. Haziran ayında Türkiye’de yayına başlayan Disney+’ın 34.99 olan abonelik bedeli aralıkta 64.99 liraya çıktı.

Plak dinlemek lüks mü?

Plak dinlemek güzeldir ama bir plak dükkânına uğrarsanız, orada karşılaşacağınız manzara da iç açıcı değil: Yeni Türkü’nün ‘Her Dem Yeni’si geçen yıl 150 liraymış, güncel fiyatı 220. Barış Manço’nun ‘Yeni Bir Gün’ü 120 liradan 180’e varmış. Hayko Cepkin’in 2005 yapımı ‘Sakin Olmam Lazım’ plağı 70 lirayken bir yılda yüzde 190 zamlanıp 200’e satılmaya başlamış. Adele’in ‘30’unu almak içinse 400 lira ödemelisiniz. İstanbul’daki Plakhane’nin kurucularından Deniz Bayrak, bir ürünü iki kere üst üste aynı fiyata temin edemediklerini söylüyor ve bu durum satışlara yansıyor: “Bir plak dinleyicisinin diyelim ki her ay ayırdığı bir bütçe var. Onunla geçen sene üç plak alabilirken bu sene neredeyse bir plak alabiliyor. İşin kötüsü bu ekonomik şartlarda kültür sanata ayrılan bütçe de önceliğini yitirdi.”

Kültüre ayrılan pay yüzde 5 bile değil

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine yeniden bakalım. TÜİK’in ‘kültür ve eğlence’ grubunun kapsamı oldukça geniş. İçinde kırtasiye harcamaları da var, dekorasyon ürünleri de. Örneğin 2021’de en çok harcama televizyon almak için yapılmış. Kablolu TV yayınları ile veri işlem ekipmanları diğer büyük giderler. Yani sinemaya, kitaba ya da plağa sıra hepsinden sonra geliyor. TÜİK, 2019’dan bu yana, herhâlde sormaya çekindiklerinden, hanehalkı tüketim harcaması verilerini açıklamıyor. Bir aile, 2019 yılında toplam bütçelerinin yalnızca yüzde 3’ünü ‘kültür ve eğlence’ harcamalarına ayırabiliyordu.