Hazırlayan: Aslı Uluşahin

Türkiye sineması ölüyor mu? Bu soru; bir iyi, bir de kötü haberle yanıtlanabilir. İyi haber: Sinemamız ölmüyor çünkü ‘gişe filmleri’ ve ‘festival filmleri’ üretilmeye devam ediyor. Kötü haber: Filmlerimiz var ama salonlarda seyirci yok. 70 milyona ulaşan seyirci sayısı, pandeminin olağanüstü hâlinde 10 milyona düşmüştü; 2023’ün ilk aylarında –kış en verimli dönemdir– sadece 11 milyon kişi sinemaya gitti. Hâliyle Türkiye’de sinema salonları, tarihinin en büyük krizi içinde, henüz ölmediyse de can çekişiyor. Nedenlerini açıklamaya geçmeden, sonda söylenmesi gerekeni, seyircinin ağzından, başta söyleyelim: “Hayır bu resmi ben yapmadım, siz yaptınız.”

90’lardan bugüne

Türkiye’de sinema tarihindeki ilk büyük kriz, 90’larda yaşandı. Yeşilçam’ın güzel bir anıya dönüşmesi, 80 darbesiyle koyulaşan sansür, film üreticilerinin sektörden uzaklaşmasının üzerine ‘Özallaşma’ eklenince, tıpkı bugünkü gibi “Sinemamız ölüyor” tartışmaları yaşanmıştı. Yerli yapımların yerini Sylvester Stallone, Arnold Schwarzenegger, van Damme’lı Hollywood yapımları almış; sinemaya can suyu veren video kaset furyası, özel televizyon kanallarının açılmasıyla maziye karışmıştı. Bu darboğaz ancak 1990’lar biterken, Yavuz Turgul’un yönettiği ‘Eşkıya’ filmiyle, sinemanın yeni bir üretim kanalı bulmasıyla aşılabildi. Ondan sonra da küçük kırılmalar dışında hem sinemacıların hem seyircilerin yüzü güldü, ta ki salgına kadar.

Günah keçisi pandemi

Yenilenen hâliyle açılışa hazırlanan Beyoğlu Sineması

Pandeminin hemen öncesine bir parantez açmalı: Hatırlanacağı gibi Aralık 2018’de gişe filmlerinin yapımcıları gelirleri azalınca veryansın etmiş, hükümet de hızla imdada yetişmiş ve ‘popcorn yasası’ olarak anılan ‘sinema yasası’ 2019’da çıkmıştı. Fakat günü kurtaran bu yasa tekelleşen, AVM’leşen sinemamızda sansürün etkilerini artırmak ve dijitalin kapılarını açmak dışında işe yaramadı. Yasada, filmlerin gösterime girdikten beş ay sonra dijital platformlara taşınabileceği yazılıydı. Sonuç, filmlerin direkt dijital için üretilmesi oldu. Bugün, ‘Bursa Bülbülü’ gibi gişe filmleri de ‘Boğa Boğa’ gibi ‘festival filmleri’ de perdeye değil ekranlara yansıyor.

Salgında hayat durunca sinemada da durdu. Seyirci sayısı düştü. Aslında o dönemde, örneğin tiyatrocuların ya da müzisyenlerin sesini duymayan hükümet, sinemacıların sesini yine duymuştu. Biletlerden alınan eğlence vergisi önce geçici olarak, daha sonra tamamen kaldırıldı. Böylece 2022’de 36 milyon kişi salonlara döndü. Demek ki pandeminin etkileri krizin tek nedeni değil. Sinema Salonu Yatırımcıları Derneği Genel Sekreteri Ömer Keskin de aynı görüşte: “O dönemi, kurumsallaşabilmiş olmamızın etkisiyle, devletimizin de desteği sayesinde hedeflediğimiz en az hasarla atlattık. Hedefimiz en az sinema salonu kapanmasıydı ve biz bunu başardık.”

Öyleyse ne oldu da sinemalar bugün, salgın dönemindeki gibi ıssız?

Deprem mi ekonomik kriz mi?

Ömer Keskin’e göre bunun iki nedeni var: “2023 yılı ocak ayı rakamları geride kalan birçok yıldan dahi iyiydi, şubat ayı da umut vericiydi. Fakat 6 Şubat’ta büyük felaket yaşandı. Üye arkadaşlarımız film gösterimlerini durdurdu, gösterimde olan filmlerin hak sahipleri filmlerini gösterimden çekti, birçok film ertelendi. Zaten kimsenin sinemaya gidecek hâli de yoktu ve bu çok ciddi bir düşüşe neden oldu. Sezonumuza denk gelen Ramazan ayı da etkili oldu.”

Burada unutulan üçüncü faktör, ekonomik yıkım. 2020’de bilet fiyatları 17 lirayken bugün vergisiz 70 lira. Ömer Keskin “Maliyet artışını biz göğüslüyoruz, zammı minimumda tutuyoruz” dese de bunu seyirciye anlatmak güç. Çünkü bir film bileti ücreti, dijital platformların aylık üyeliğine neredeyse eşdeğer. O da verebilene.

Bir umudum sende

Bu karamsar tünelin sonundaki ışık nerede diye sormadan, bir umuda tutunalım: 2023’ün ilk ayında en çok hasılatı çocuk filmleri yaptı: ‘Rafadan Tayfa’nın başarısını ‘Çizmeli Kedi’ izledi. Bir de ‘Avatar’ var tabii, hem çocukları hem gençlerle yetişkinleri sinemaya çeken. Demek ki çocuklar, belki de hayatları ev içinde ekran başında geçtiğinden, yanlarında ebeveynlerini de sürükleyerek, sinemaya gitmeyi seviyor. Dünyada da durum benzer. Örneğin ‘Süper Mario’ uyarlaması nisanda salonları şenlendirdi. Bu durumda umudu çocuklara bağlamak sinemayı kurtarmaya yeter mi?

Sanat izleyicisi yetiştirmeyi önceleyen eğitim politikaları üretilmedikçe; ekonomik refaha erişilmedikçe; her açıdan bağımsız olacak sinema sektörü, kapısı sokağa açılan sinema salonları desteklenmedikçe; bunları sağlayacak bir hükümet programı geliştirilmedikçe, iş zor görünüyor. Dijital platformlar ve onların seyircisi var derseniz, oradaki yerli yapımlarının sayısı da gittikçe azalıyor.

Abone olmadan oku

Hemen abone olun, bir sonraki bülteni kaçırmayın!

Uygulamayı indir, e-bültenlere abone ol, son dakika gelişmelerini kaçırma.