Hazırlayan: Aslı Uluşahin

ABD’de sinema ve televizyon sektöründe çalışan 11 bin 500 senarist ve yazar iş bıraktı. ABD Yazarlar Birliği’nin salı günü aldığı grev kararı sonrası yazarlar, New York ve Los Angeles’taki yapım şirketleri ile televizyon kanalları önünde eyleme geçti. Eylemler, yerel örgütlerin desteğiyle ülke çapında yayıldı. Direnişin özünde ekonomik gerekçeler var ama talepler ücret artışının ötesinde. Merak edilense bu dalganın nasıl bir etki yaratacağı ve ülke sınırlarını aşıp aşmayacağı. Önce ABD’de yaşananlara, ardından Türkiye’deki duruma bakalım.

‘Logan Roy öldü, yaşasın yazarlar’

Fotoğraflar: NPR

Grev kararının ardından binlerce yazar ellerinde pankartlarla sokağa çıktı. 'Yazarlar Birliği Grevde' yazılı pankartların altına kendi cümlelerini eklemişlerdi. Birinde “Yazarlara ödeme yapın yoksa ‘Succession’ı mahvedeceğiz” yazılıydı. Bir diğerinde, dizi karakterine atıfla “Logan Roy kendi başına ölmedi, onu bir yazar öldürdü!” yazıyordu. Bu yaratıcı gösterilerin nedeni, Yazarlar Birliği ile Yapımcılar Birliği’nin altı hafta süren müzakerelerde uzlaşmaya varamaması.

Yapımcılar Birliği, ülkedeki 350’den fazla film ve televizyon şirketini temsil ediyor: Sony, Universal, Walt Disney ve Warner Bros. gibi film stüdyolarını; ABC, Fox ve NBC gibi kanalları; Netflix, Apple TV+ ve Amazon Prime gibi platformları. Yani ABD’den ‘uluslararası yapım’ olarak önümüze gelen içeriklerin neredeyse tamamını.

Yazarlar, ülkedeki enflasyon oranında (yüzde 5) ücret artışının yanı sıra, hakkaniyetli gelir paylaşımı, uygun çalışma koşulları, iş güvencesi, eşit kariyer fırsatı, ekranda ve işyerinde farklı kimliklere temsiliyet hakkı gibi bir dizi talepte bulunuyor. Onlara göre dev şirketlerin CEO’ları içerik bolluğunda zenginleşirken, akışın yaratıcıları fakirleşiyor. Kısa süreli sözleşmelere ve şirketlerin içerikte söz sahibi olmasına da karşı çıkıyorlar. Yazarlar Birliği bu nedenle yaşananı ‘varoluşsal bir kriz’ olarak nitelendiriyor.

Yapay zekâya karşı eylem

Bir diğer talepleri yapay zekâyla ilgili. Yazarlar, yapay zekânın ‘kaynak malzeme olarak kullanılmaması’ konusunda garanti istiyor ancak yapımcılar oralı değil. ‘Last Week Tonight’ın yazarı Josh Godelman yapımcıların tavrına tepkili: “Biz onlara ‘Makineler yerimizi almasın’ diyoruz. Onlarsa bize ‘Her yıl makinelerin nasıl çalıştığı konusunda sizi bilgilendirelim’ diyorlar. Kabul edilemez.”

Çok sayıda oyuncuyla birlikte, ‘Sex and the City’nin yıldızlarından Cynthia Nixon, çarşamba günü eylemcilere destek verdi: “Hiç olmadığı kadar çok içerik var ve hiç olmadığı kadar çok kazanılıyor. Ama bu para yazarlarla paylaşılmıyor. Sevdiğiniz şovlar varsa onun yaratıcılarının acı çektiğini ve desteğinizi istediğini bilin.”

Nixon, yapay zekâ kullanımını da eleştirdi ve ‘Sex and the City’deki Miranda’nın esprilerini ancak bir yazarın yaratabileceğini söyledi: “Yapay zekâ asla insan zihninin yaptığı işi yapamaz. Birisi, ‘Yapay zekâ asla Miranda’yı çöpten pasta yerken düşünemezdi' diye tweet attı. Bunu sadece bir yazar yapabilir.”

Büyümesi beklenen grevin etkileri görülmeye başladı. Örneğin ‘Saturday Night Live’ gibi popüler TV programlarının tekrarları yayına alındı. Yazarlar bundan 15 yıl önce de iş bırakmış; 100 gün süren grev nedeniyle ‘The Simpsons’, ‘The Office’, ‘Breaking Bad’ ve ‘Lost’ gibi diziler beklenenden kısa sürmüştü. Ayrıca o dönemki kırılmanın California ekonomisini 2 milyar dolardan fazla zarara uğrattığı bildiriliyor.

Öte yandan, Oyuncular Birliği ile ABD Yönetmenler Birliği’nin iş sözleşmeleri 30 Haziran’da sona eriyor ve onlar da greve giderse büyük bir sektörel değişimin yaşanabileceği konuşuluyor.

Türkiye’de neler oluyor?

Hâl böyle olunca “Türkiye’deki durum nedir?” diye sormak zaruriydi ve sorularımızı, Senaryo ve Diyalog Yazarı Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği’nin (Senaristbir) yönetim kurulu yanıtladı.

Ülkedeki hayat pahalılığına yetişmek mümkün olmasa da, Senaristbir bu yılın başında taban ücretlere yüzde 100 zam yaptı. Fakat iş güvencesi Türkiye’de de temel sorun: “Ülkemizde senaristler güvencesiz çalışanlardır, işin yürütülmesi ve üretilmesi yapımcının/yayıncının reyting değerlendirmesi veya genel anlamda keyfîne bağlı. Çünkü yapımın yayından kaldırılması durumunda senaryo yazarının emeğini güvence altına alan yasal düzenlemeler bulunmuyor. Bir gün gece yarılarına kadar senaryo yazarken ertesi gün kendinizi işsiz bulabiliyorsunuz.”

Bir de bize özgü dertler var ve bunların başında örgütsüzlük geliyor: “Gelişmiş ülkelerde meslek birliği veyahut sendika üyesi olmayan sektör çalışanları piyasada iş bulamıyor, örgütlü olmak işe kabullerin vazgeçilmez bir parçası. Düşünün meslek birlikleri ve sendikalar bu denli güçlüler. Bu da meslek birlikleri ve sendikaların çalışma koşulları, ücret politikası, iş barışı gibi çok önemli başlıkları düzenleyip endüstriyi regüle edebilmesine olanak sağlıyor. Dolayısıyla meslek etiği ve onuru da korunmuş oluyor. Bizde ise sendikaya veya meslek birliğine üye olmak tabulaştırılıyor, anayasal güvence altında olmasına rağmen üye olunmaması yönünde baskı yapılıyor. Çalışan yalnızlaştırılıyor. Günün sonunda çok uzun saatler çalışan, içe sinen bir iş yapmaktan ziyade iş yetiştirmeye çalışan fikir işçileri yaratılmış oluyor.”

Grevin Türkiye’ye yansıması

Merak ettiğimiz son soru Hollywood grevinin Türkiye’yi nasıl etkileyeceği. Senaristbir Yönetim Kurulu’na göre ABD’deki grev kazanımla sonuçlanırsa bunun yansımalarını Türkiye’de görmemiz olası.

Ayrıca mücadeleleri başka ülkelere de ilham verebilir: “Esasen hak arama mücadelesi hiçbir yerde yok olmuyor, belki dönem dönem sönümleniyordur ama tükenmiyor. Elbette demokrasisi gelişmiş ülkelerde sesler daha yüksek çıkıyor ama ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde de hak arama mücadelesi, üstelik zorluklar altında sürüyor. Somut bir örnek vermek gerekirse ‘me too’ hareketi dalga dalga büyüdü ve Türkiye’de de üreten kadınların bir araya gelmesinin, örgütlemesinin fitilini ateşledi. Üstelik kadınlar üzerindeki hükümet ve hatta toplumsal baskı inanılmaz artmışken.”