Hazırlayan: Aslı Uluşahin

Türkiye, bir zamanlar ‘milli mesele’ saydığı Eurovision Şarkı Yarışması’nın 11 yıldır uzağında. En son 2012’de sahnede boy gösterip 2013’te yarışmadan çekilme kararı alınmıştı. Buna karşın Eurovision’un sedası ülke gündeminden hiç eksik olmadı. Öyle ki siyasi partilerin seçim sözleri arasında yarışmaya yeniden katılım vaadi de var. Bu hafta Eurovision yolculuğumuzdaki durakları hatırlıyor, ardından 13 Mayıs’ta 67. kez yapılacak buluşmada öne çıkanları görmek için Liverpool’a uzanıyoruz.

Avrupa’da ilk yenilgi ve galibiyetler

Fotoğraflar: Depo Photos

Avrupa Yayıncılar Birliği’nce (EBU) düzenlenen yarışma, ilk kez 24 Mayıs 1956’da İsviçre’de gerçekleşti. Türkiye yarışmaya ilk kez 1975 yılında, Semiha Yankı’nın seslendirdiği ‘Seninle Bir Dakika’ şarkısıyla katıldı ve hâlâ hafızalarımızdaki şarkı, 19 ülke arasında sonuncu oldu. Ne de olsa ‘Kıbrıs Harekâtı’nı düzenleyen ülkenin Avrupa’ya kabul edilmesi kolay değildi ve Türkiye’nin talihi ancak 2003 senesinde, Sertab Erener’in ‘Everyway That I Can’ şarkısıyla döndü. Birinciliğe varana dek genelde ilk 10’a giremeyen Türkiye, 2010 yılında maNga’nın ‘We Could Be The Same’ ile ikinci oldu. 1997’de Şebnem Paker’in seslendirdiği ‘Dinle’yle ilk ve son üçüncülüğünü elde etti. 2004’te Athena’nın ‘For Real’ ve 2009’da Hadise’nin ‘Düm Tek Tek’ şarkısı dördüncü oldu. Ülkemizin başarıları bu listeden ibaret.

Politik arka plan

Eurovision her yıl politik tartışmaları ve sanatçılara yönelik baskıları beraberinde getirdi. 1975’te Semiha Yankı’nın saçları, “Türkiye’de sarışın kadın olmaz” denilerek koyu renge boyanmıştı. 78’de ‘İnsanız Biz’ şarkısında geçen “En gelişmiş, en akıllı, en zeki, en uygar hayvanlarız biz” sözleri TRT’nin hoşuna gitmeyince şarkı yarışma dışı bırakıldı. Söz yazarı Şanar Yurdatapan, 1980’de de TRT’nin şarkılara müdahale etmesini eleştirmişti.

1985’te MFÖ’nün ‘Âşık Oldum – Diday Diday Day’ı Meclis’te tartışıldı. MDP vekili Abdurrahman Kara, “Ülkemizi deliler mi temsil edecek?” diye sordu. Dönemin Başbakanı Özal da “Müslümanlara puan verilmediğini, birinci olmak için Hıristiyan olmak gerektiğini” söylüyordu. 2005’te Gülseren ‘Rimi Rimi Ley’ ile sahnedeydi ama aktardığına göre Kolombiyalı eşi “Sen Türk değilsin” denilerek ekibe alınmadı. 2007’ye gelindiğinde ülke temsilcimiz Can Bonomo, Yahudi olmasıyla ilgili soruları yanıtlamaya mecbur bırakıldı. Bonomo’ya Türkiye İsrail arasındaki gerginliğin onu nasıl etkilediği soruldu.

2013’e gelene kadar, 37 yıllık geçmişte politik gerekçelerle yarışmaya katılmadığımız dönemler de oldu. Örneğin 1979’da ev sahibi Kudüs’tü ve ekonomik krizle boğuşan Türkiye, Arap ülkelerinin ambargosundan korktuğu için yarışmadan çekildi. Bir sonraki yıl Ajda Pekkan Eurovision sahnesinden “Aman petrol, canım petrol, artık sana muhtacım petrol” diye seslenecekti.

Muhafazakâr TRT’nin Eurovision kararı

Sertab Erener’in galibiyeti, dönemin taze başbakanı Erdoğan tarafından coşkuyla kutlanmıştı. Erdoğan, Erener’i arayarak tebrik etmiş, kendisine ‘Devlet Üstün Hizmet Madalyası’ verilmiş, ülkeye dönüşünde Atatürk Havalimanı’nda tören düzenlenmişti. Erdoğan “Ekonomide, yönetimde bahar mevsimini yakaladıklarını, bunu Eurovision birinciliğiyle farklı bir noktaya taşıdıklarını” söylüyordu. Bu sevinçli tablo 2013’te bozuldu ve TRT, yarışmaya katılmama kararı aldı. Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’a göre oy sistemi adil değildi ve ülke tanıtımına pek bir katkısı da olmuyordu. Oysa asıl neden, iktidarın ve TRT’nin gittikçe muhafazakârlaşmasından başka bir şey değildi.

Hadise’nin ‘Düm Tek Tek’ şarkısının video klibini müstehcen bulduğu için yayınlamayan TRT, yarışmadaki LBGTİ+ temsilinden de rahatsız oluyordu. Genel Müdür İbrahim Eren 2018’de, 2014 yılı birincisi Conchita Wurst’u hedef alarak “Bir kamu yayıncısı olarak, Avusturyalı birinci olan sakallı, etekli, cinsiyet kabul etmeyen, ‘Aynı anda hem erkeğim hem kadınım’ diye birini ben canlı yayınlayamam ki” demişti. Avrupa Birliği yolunda adım atan iktidarın, bu hevesten gittikçe uzaklaşması da kararda etkiliydi. Böylece Türkiye, 11 yıl boyunca Eurovision’u uzaktan izleyebildi.

Savaşın ve krizin gölgesinde

Bu yılın yarışmasına gelince, ilk olarak ‘savaşın gölgesinde’ gerçekleşeceğini söylemeli. Yarışma, geçen yılın birincisi Ukrayna yerine İngiltere Liverpool’da yapılacak. Ekonomik krizin etkilerini de anmalı. Çünkü ülkeler yarışmaya katılmak için Avrupa Yayıncılar Birliği’ne ödeme yapmak zorunda ve Bulgaristan, Kuzey Makedonya ve Karadağ, ekonomik gerekçelerle bu yıl katılmayacak. BBC’nin aktardığına göre son yıllarda ücretlerin toplamı yaklaşık 5 milyon sterlini buluyor ve ülkelerden bu yıl kayıpların telafisi için daha fazla katılım payı istendi. Buna karşın 34 ülke final için yarıştı ve uluslararası finalde 10 şarkı sahneye çıkmaya hak kazandı ve bu yıl ilk kez farklı ülkeler de birinciyi belirlemek için oy kullanabilecek. Yılın favorisinin İsveç olacağı söyleniyor. 2012’de ‘Euphoria’ şarkısıyla birincilik kazanan İsveçli sanatçı Loreen, 67. buluşmada bir kez daha sahnede.

Eurovision nasıl kazanılır?

Bitirmeden, The Guardian’ın 1.371 Eurovision finalistini yapay zekâ yoluyla incelediği raporun sonuçlara bakalım: Araştırmaya göre, 1970’lere kadar birincilik daha çok swing ve şansonlardayken 70’lerden sonra pop ve rock yükselişe geçti. 2000’den bu yana ise pop türünde olmayan sadece beş şarkı galibiyet alabildi. Daha çok neşeli şarkılar tutulurken 1990’lardan beri gruplar yerine solo performanslar beğeniliyor. Solo performanslarda da kadınların başarısı öne çıkıyor. Araştırmaya göre şarkılarda en çok kullanılan sözcük ‘aşk’ ama bu eğilim 2000’lerden bu yana düşüşte.

The Guardian’ın ürettiği kusursuz Eurovision şarkısı formülüyse şöyle: İngilizce sözlerle, enerjik tempolu, kadın sanatçının seslendirdiği, aşk ve ruhani dünyadan söz eden bir şarkı üretirseniz, o zaman Eurovision’u kazanabilirsiniz. Tabii katılabilirseniz.