Toplam sözcük sayısı: 1.529 - Ortalama okuma süresi: 6 dakika

Toprak altında uyumakta zaman

Hazırlayan: Gülşah Görücü

Troya’dan Akdeniz kıyılarına uzanan yolculuklarında Anadolu topraklarında yaşamış uygarlıkların izini süren, Türkiye'nin gelmiş geçmiş en büyük entelektüellerinden Azra Erhat, ‘Mavi Yolculuk’ isimli kitabında “Doğanın özenerek yarattığı ülkeler ve bölgeler vardır. Oralara güzel deriz” der. İşte üzerinde doğduğumuz, büyüdüğümüz ve hâlen nefes aldığımız bu topraklar da; doğasıyla, tarihiyle, toprağın üstündekileriyle ve altındakileriyle şeksiz ve gümansız ‘güzel’ dediğimiz ve her devir diyeceğimiz mucizevi coğrafyayı anlatır bize. 

İstanbul Arkeoloji Müzesi (Fotoğraflar: Depo Photos)

Uygarlıkların beşiği olmuş Anadolu uygarlıkları ve medeniyetleri tarihi elbette Anadolu ile sınırlı kalmaz. Bu muhteşem coğrafya Ege'den Mezopotamya’ya doğum ve ölüm döngüsünü, yani belki de elimizde tutabileceğimiz tek hakikati her gün bize bir masal gibi anlatır. Bereket isteyene sonsuz kaynağını sunar, lakin aldığında da hiç acımaz, bir büyük yıkımın acısında bizleri yalnız bırakır.

Osman Hamdi Bey değerli önderliği ile Osmanlı döneminde filizlerini veren ve Cumhuriyet'in ilanına uzanan Türkiye arkeoloji tarihi, Cumhuriyet döneminde arkeolojik kazıların yoğunluk kazanmasıyla hızlandı. 1931'de Türk Tarih Kurumu (TTK), 1934'te İstanbul Üniversitesi'ne bağlı Türk Arkeoloji Enstitüsü, 1936'da Ankara Üniversitesi'ne bağlı Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kuruldu. Yine 1930'lardan başlayarak Alman, Fransız, İngiliz ve Hollanda arkeoloji enstitülerinin kurulması bunu izledi. 1933'te TTK adına ilk kazılar, Hamit Zübeyr Koşay başkanlığında Ahlatlıbel'de yapıldı. 1935'te Koşay ve Remzi Oğuz Arık, Çatalhöyük kazılarına başladı. 

Mustafa Kemal Atatürk'ün Hatay'ı şahsi meselesi olarak çalışma masasının orta yerine koymasının da verdiği yönlendirme ile Antakya'da 1932 yılında başlatılan kazı çalışmaları sonucunda, 1934 yılında Hatay Arkeoloji Müzesi kuruldu. Paha biçilemez değeri olan Hatay Arkeoloji Müzesi, 6 Şubat depremlerinde aldığı hasar nedeniyle bugün hâlâ maalesef misafirlerini ağırlayamıyor.

Günümüze gelinceye kadar topraklarımızın altından fışkıran medeniyet kalıntıları bazen bulunduğu yerde, bazen de taşındığı ve korunduğu müzelerde insanlığa insanlık tarihini anlatmaya devam ediyor. Tüm dünyanın mevzusu hâline gelen ve 90’lı yıllarda kazı çalışmalarının başladığı Göbeklitepe'nin peşi sıra yakın zamanda keşfedilen Karahantepe ise tarihin sıfır noktasının penceresini iyice aralamamıza fırsat verecek gibi gözüküyor. 

Bu tılsımlı topraklar, takvimlerimiz 2023'ü gösterdiğinde de zamanın iplerini elinde tutmaya ve insana kendi hikâyesini anlatmaya devam ediyor. Toprak altında uyumakta olan zaman, arkeologların şefkatli elleriyle bu yaz bir kez daha buluşuyor.

2022: 713 arkeolojik faaliyet ve 10 bin 500 yeni eser

Antalya/Hıdırlık Kulesi çevresi 

Geçen yıl Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün izni ve denetimiyle arkeolojik yüzey araştırması, jeofizik-jeoradar ve temizlik çalışmalarıyla toplam arkeolojik faaliyet 713’ü buldu. Yerli ve yabancı bilim heyetlerince yapılan çalışmalarla yaklaşık 10 bin 500 eser müzelere kazandırıldı. Çalışmalar için harcanan tutar 240 milyon lirayı aştı. Tavşanlı Höyük’te 3 bin 300 yıllık bir mühür, Kahramanmaraş’ta açıkhava şölenini gösteren bir mozaik taban, Şanlıurfa’da bir evin altında bulunan Demir Çağı yeraltı kompleksi ve Mardin’de ortaya çıkan devasa yer altı şehri, göze çarpan çalışmalar oldu

2023'te 750 arkeolojik kazı ve araştırma yapılacak

Türk ve yabancı bilim insanları ile müze müdürlükleri başkanlığındaki yaklaşık 240 bilimsel kazı çalışmasının tamamına yakını temmuz ayı itibarıyla başladı. Yıl sonunda toplam kazı ve araştırma sayısı 750’ye ulaşacak, 20’nin üzerinde ülkeden yaklaşık 250 bilim insanı da çalışmalarda yer alacak.

Konya Seydişehir'deki arkeolojik kazıda Neolitik Dönem’den Demir Çağı’na kadar olan süreç araştırılacak. Denizli Laodikeia ve Tripolis, Antalya Olympos, Patara, Perge ve Side, Muğla Stratonikeia, Euromos, Knidos ve Beçin Kalesi’nin restorasyon ağırlıklı çalışmalarına yılın ikinci yarısında devam edilecek.

Türkiye’deki Türk-İslam Dönemi’ne ait mezarlık, mezar taşları, kitabeler ve yazıtların kataloglaması, 3D taraması ve kayıt altına alınarak belgelenmesine yönelik başlatılan çalışmalar ise devam edecek.

haber turu

Fotoğraf: The New York Times

Sadece müziğiyle değil, devrimci ruhuyla da ismini hafızalarımıza kazıyan İrlandalı şarkıcı ve aktivist Sinead O'Connor 56 yaşında hayatını kaybetti.  Suistimallerle hırpalanan çocukluğunu konuşmaya pek fırsatı olmayan O’Connor için müzik hep ‘köprüden önceki son çıkış’tı. 2021’de Amanda Hess’e verdiği söyleşide, hayatı ve kariyerinin çoğunlukla yanlış anlaşıldığından dem vurmuştu. 

• 17 yaşındaki oğlu Shane'in intiharı, yaralarını hiddetle kaşımaya teşne O’Connor’u iyice yormuştu. Son Instagram gönderisinde oğluna seslenmişti: “O günden bu yana yaşayan bir ölüyüm. O benim hayatımın aşkı, ruhumun lambasıydı.”

Yapay zekânın sanata müdahil olması üzerine tartışmaların kazanı yaratıcı endüstri emekçileri arasında kaynayadursun, Amsterdam’da ‘dünyanın ilk yapay zekâ galerisi’ olduğu iddiasıyla açılan ‘Dead End Gallery’ arı kovanına çomağı sokan ilk fiziksel girişim oldu. Türünün ilk örneği olan bu yapay zekâ galeri küratörünün kısa ve öz açıklaması bizim büyük çaresizliğimize başka bir pencere daha açtı ve şimdiden çağdaş sanat dünyasındaki cereyanı hızlandırdı: “Yapay zekâ bir düşmandır, ancak onu sevmeliyiz.” İnsanlık hâlimizin yapay zekâ ile kavgası belirsiz bir süreliğine devam edeceğe benziyor.

Pop kraliçesi Madonna, ‘ciddi bir bakteriyel enfeksiyon’ nedeniyle hastanede geçirdiği yorucu günlerin ardından tüm dünyanın merakla beklediği ‘Celebration Tour’ isimli dev dünya turnesinin başlangıç tarihini erteleme kararı aldı.

Michelangelo Pistoletto'nun ‘Venus of the rags’ (Paçavraların Venüsü) ismini verdiği 1967 tarihli enstalasyonu, Napoli’de bir grubun eseri hedef alması üzerine çıkan yangında yok olmuştu. Evet, sanat eserleri de bir gün ölür ama Napoli Belediye Başkanı Gaetano Manfredi’nin de söylediği üzere “Vandallık sanatı durdurmayacak”. Pistoletto’nun eseri 90 yıllık enerjisiyle yeniden nasıl tasarlayacağı ise merak konusu.

Hollanda hükümeti, Endonezya, Sri Lanka ve Nijerya sömürge dönemlerinde ülkeye taşınan 478 kültürel eserin iade edileceğini açıkladı. Peki bir gün bu gözler, diplomatik ve kültürel çıkar çatışmasının yıllardır sürdüğü, zamanında Berlin’e taşınan Pergamon Museum’un da memleketine döndüğünü görür mü? İşte onu zamanın ruhu gösterecek.

Dünyanın en büyük halka açık film festivali olan Berlin Film Festivali, büyük bütçe kesintileri nedeniyle programı daraltmayı planladığını duyurdu. Bu yıl 287 olan film sayısının gelecek yıldan itibaren 200 filme düşeceği programın içinde bazı büyük yapısal değişimlerin olacağı da söyleniyor.

nerede ne var?

Fotoğraf: Soundscape

Soundscape Festival İstanbul, ‘tüm canlı varlıkların sesiyle zenginleşen kocaman bir orkestra’ şiarıyla, 5-6 Ağustos’ta bir elektronik müzik ve orman kaçamağına davet ediyor.

Uluslararası Bodrum Bale Festivali, 20. yaşını 5-17 Ağustos tarihleri arasında Bodrum Kalesi’nde kutluyor. Program, Türkiye turnesinde kapalı gişe oynayan ‘Harem’ ile açılıyor.

‘Başka Kayda Rastlanmadı: Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi’, 9 Ekim’e kadar Salt Galata’da ziyaret edilebilir.

‘Oppenheimer’ ve ‘Barbie’ gösterimleriyle, yedinci sanatın damarlarına kan pompalanmaya devam ediliyor.

Salon İKSV’nin ‘+1 Sunar: Gezgin Salon Festivali’ 29-30 Temmuz'da Parkorman’da.

Yılmaz Erdoğan’ın 20 yıllık aradan sonra tiyatro yazarlığına, Demet Akbağ’ın da 15 yıl sonra tiyatro sahnesine döndüğü oyun ‘Aydınlıkevler’, turnede. Bizi 1975 yılına uyandıran Aydınlıkevler, bir babaanne ile torunun büyükşehirde yaşama mücadelesini, sıcak bir mahalle ortamında anlatıyor. Oyunda, isyan ateşi ve platonik aşkın pençesi bir arada.

Güllü’nün yeri

“Hayat kısa, meslek uzun, fırsat kaçıcı, deney aldatıcı, karar güç!”

                                                              Azra Erhat çevirisiyle, 

                                                     Hippokrates

Cem Karaca, dağ başında, 1.000 yıllık bir halıya 1.000 yıldan beri bağdaş kurmuş bir çınara benzeyen ak sakallı birine rastlayınca soruyor ya hani, ben de bundan seneler evvel soru soracak ak sakallı birini buldum. Hayat bu ya! Benim bulduğum ak sakallı bağdaş kurmuyordu ne var ki, ayaktaydı. 2 bin yıllık bir zeytin ağacının gövdesine yaslamıştı sağ elini. Sanki ellerinin kırışıklığı, zeytinin zarafet fışkıran dallarından gökyüzüne uzanıyordu.

Soruyu sorma sırası bu kez bendeydi. Sordum ona, dedim ki “Aşk ne ustam, hayatın sırrı ne?”

Dedi ki, “Çalışmak, çalışmak, çalışmak!”

Hemen defterimi çıkardım, dediğini harfiyen kaydettim sayfama. Tarihi not düşmedim, sanki 365 günün 365’ine de düşülecek bir not gibiydi. Bu şarkıda benim ak sakallı dedem, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan ve ‘tarihin sıfır noktası’ olarak nitelendirilen Göbeklitepe'nin yer aldığı arazinin eski sahibi Mahmut Yıldız idi. Şanlıurfa’daki, 11 bin 500 yıllık geçmişi ile dünyanın en eski tapınağı olarak kabul edilen Göbeklitepe'nin keşfedilme hikâyesine ilk çentiği atan Mahmut Yıldız. Göbeklitepe'nin bulunduğu arazinin eski sahibi Mahmut Yıldız. 1986 yılında tarlasını sürerken bulduğu iki eseri at arabasıyla müzeye götüren, dönemin arkeolojiyle pek münasebeti olmayan müze müdürünün, “Bunlar kireç taşı” demesine içerleyip, toprağın altından çıkarıp at arabasıyla taşıdığı 50 kilo ağırlığındaki iki taşı müze bahçesinde bırakan Mahmut Yıldız.

Mahmut Yıldız (Fotoğraf: Gülşah Görücü)

Sonrasında Hilvan'daki Nevali Çori'de kazı yapmak için Şanlıurfa'ya gelen ve 1992 yılında müze bahçesinde buluntularla tarihin akışını değiştirecek çalışmalara imza atan Alman Prof. Dr. Klaus Schmidt ise bu hikâyenin üçüncü ak sakallı dedesi zannediyorum. Onu henüz bulamadım. Bundan dokuz sene evvel bir temmuz günü, tatil için gittiği Almanya'da geçirdiği kalp krizi sonucu 61 yaşında hayatını kaybetmişti. Bir süre daha bulabileceğimi düşünmüyorum. Ancak belli olmaz tabii, kesin yargılara varmayı sevmem. Ama bulduğum gün, Cem Karaca’nın açtığı yolda ve gösterdiği hedefe durmadan yürüyeceğim üzerine içtiğim andın da verdiği yetkiyle yine aynı soruyu sorarım gibime geliyor.

Derim ki, “Aşk ne ustam, hayatın sırrı ne?”

Şimdi bakıyorum bu hikâyenin adisyonuna, üç tane ak sakallı görüyorum. Cebimde de hesabı kapamak için, ikinci ak sakallı dedenin, üç kere tekrarladığı eylem var: “Çalışmak.”

Mahmut Yıldız’ın ‘çalışmak’tan kast ettiği acaba hayatın sırrı mıydı yoksa aşkın mı? Meslek bir aşk mıdır mesela? Yazmak ya da, kendi başına bir meslek midir mesela? Yazmak aşk mıdır o zaman? Ya da bütün bunlar, dünya yalpalanarak dönmeye devam etsin, düzen devam etsin diye, bize her akşam uykudan önce okutulan bir modern dünya masalı mıdır? Hippokrates “Karar güç!” derken haklı.

Çalışmak gerçekten de, delikanlı bir yürek istiyor, meslek hele ki yazmak ise, daha uzun! Hippokrates “Meslek uzun!” derken de haklı.

Azra Erhat, Mavi Yolculuk’ta “Hayalle gerçek arasındaki sınırı yıkmak insana tadına doyulmaz bir zevk verir” de der. İşte ben de, her cuma, kendi zevk dünyamı siz sevgili Kapsül Kültür okuyucularına ‘Güllü’nün Yeri’nde paylaşacağım. 

Hangi gerçek ile hangi hayalin sınırının kapısına dayanacağıma ise keyfim ve de kâhyası ortak akılla karar verecek.

Sevgiyle kalın, haftaya görüşmek üzere…

kapsül kültür öneriyor

• Hapishanede Caz: Mahkûm sanatçılar, müziğin mekânsızlığı ve Jazz à Vienne.
• Yolunuz belki de bir gün bu şehirlere düşerse: ‘Dünyanın en küçük 7 müzesi’
• Yasmine El Rashidi’nin yazısı: ‘On the Hip-Hop That Powers Egypt’s Ongoing Revolution’
• ‘Fileye Takılanlar’ podcastinde Deniz Alnıtemiz ve Sesim Gökmen tenis ve başka şeylerden bahsediyor.
• Derya Bengi ile Bir Özkan Uğur anması: ‘Çaktın beni en derinden’
• Olive Magazine seçkisi: ‘Patlıcanlı 53 tarif’