Sayı: 71 - Ortalama okuma süresi: 4 dakika (1.168 kelime)

Şu ağaç süsleme geleneğimiz

Hazırlayan: Gülşah Görücü

Kutlama amacıyla ağaç süsleme geleneğinin, günümüz yılbaşı kutlamalarını bugüne getirdiğinden ve yılbaşı ağacı süslemenin tarihinden sanki kimsenin haberi yokmuş gibi, her yeni yıl öncesi olduğu gibi yine ağaç süslemek isteyenler ve onlara engel olanlar arasında tartışmalara tanıklık ettiğimiz bir yeni yıl arifesi oluyor. “Ağaçlar süslenmesin!” diye cephe alanlardan, “Ağaçlar hiç süslenmesin!” diye ağaçların dallarını kesene kadar bu sene bu sanrıda yok yok.

Yıldız Teknik Üniversitesi’nde geçen hafta yaşanan ağaç süslemek isteyenler ve istemeyenler arasında çıkan arbedenin bir yenisi de bu hafta İstanbul Üniversitesi’nde gerçekleşti; yılbaşı ağacına süs ve dileklerini asmak isteyen öğrencilere de güvenlikler saldırdı. Saldırıda yaralanan öğrenciler oldu, ağaçlara zarar verildi.

Nardugan, Hayat Ağacı ve süslediğimiz ağaçlar

Kış gündönümünde palmiye ağacına saygı duyulması geleneği de, Romalıların şenliklerin yanı sıra evlerini de yaprak dökmeyen dallarla süslenmesi veya Satürn’e adanmış bir festival olan ‘Saturnalia’ da bir kutlamadan bahsediyor bize. Dünyanın batısından doğusuna ağaç süsleme kültürünün Noel ağacı geleneğinden çok daha fazla bir şeyler anlattığını bu yüzden yeniden hatırlatmak gerekiyor. 

Ağaçları, özellikle de yaprak dökmeyen bitkileri süslememizin tarihi çok eski. Kış mevsimi esnasında gerçekleşen, gündönümü kutlamaları sırasında yaprak dökmeyen bitkiler; Mısırlılar, Çinliler ve Romalılar da dahil olmak üzere neredeyse tüm eski uygarlıklarda yaşamın ve yeniden doğuşun sembolü olarak aramızdalar. Her ne kadar Türklerin çam ağacı süslemeyi Batılı devletlerden öğrendiği düşünülse de dünyaca ünlü sümerolog Muazzez İlmiye Çığ, bunun eski bir Türk âdeti olduğunu bize anlatıyor.

Çam ağacı süslemek, yeni yıl bayramı 'Nardugan'dan gelen bir Türk geleneği. Bugün Noel Baba diye bildiğimiz karakterin bizzat atası ‘Ayaz Ata’, Aralık’ın 22’sindeyiz ve günlerden, ışığın karanlığı bir kez daha yendiği ‘Nardugan’. 

Eski Türk gelenekleri ve mitolojisine göre bu zamanlar ağacımızı süsleyip baht açıklığı ve nasibimize kavuşmayı dileyebileceğimiz zamanlar. Bu pratik Batı ile değil bizatihi Türklerin ta kendisiyle alakalı. Türklerin tek Tanrılı dinlere girmesinden önceki inançlarına göre, yeryüzünün tam ortasındaki ‘akçam ağacı’ bize hayattan bahsediyor ve aslında Anadolu’da, halıda kilimde seramikte ve kültüre dair pek çok eşya ve objede motif olarak gördüğümüz ‘hayat ağacı’.

Nişantaşı/2010

Türklerin her devirde çam ağacına büyük önem verdiğini ve özel günlerde süslediğini anlatan Çığ, tarih boyunca çam ağacıyla olan ilişkimizi şöyle tarif ediyor:

“Çam ağacı süslemek tamamıyla Türk âdetidir. Yeni Türk devletleriyle münasebetimiz bize yepyeni şeyler öğretiyor. Eski Türklerde yerin göbeğinden göğe kadar bir ağaç tasavvur ediliyor. Bu hayat ağacıdır. Sümerlerde de var. Bir ucunda ‘Gök tanrısı’ duruyor. Türklerde Güneş kutsal ama Tanrı olarak kabul edilmiyor. 22 Aralık’ta Güneş yeniden fazla olarak dünyayı aydınlatmaya başlayacak. Günler uzamaya başlayacak. Türklerin ‘Gök tanrısı’ gün ile geceyi tanzim ediyor gökte. Sözde gün ile gece sürekli münakaşa hâlinde. 22 Aralık’ta gün geceyi yeniyor. Bunu ‘Yeniden doğuş bayramı’ Türkler kutluyorlarmış. Türkistan’da bir ağaç varmış, akçam. Ve bu akçam başka yerde yetişmiyormuş. Akçam getirip eve koyuyorlar, akçamın altına o sene Tanrı onlara güzel şeyler verdi, güzel bir yaşam verdi diye Tanrı’ya hediyeler koyuyorlar. Dallarına da ertesi sene için Tanrı’dan niyaz ettikleri şeyler, adak olarak istedikleri şeyler için paçavra veya kurdela koyuyorlar. O günlerde büyük bayram, şenlik yapıyorlarmış. Aileler toplanıyor, büyükler varsa ziyaret ediliyor, özel yemekler yeniliyor, güzel elbiseler giyiliyor. Bu âdet Türkler yoluyla Avrupa’ya geçti. Konunun Noel ile alakası yok. İznik Konsili’nde pagan âdeti görülen bu âdeti İsa’nın doğuşu olarak kabul edelim diyorlar ve bu âdet Hristiyanlara geçiyor. Ama ağaç süsleme pek yok, 16. yüzyılda Almanya’da başlıyor, daha sonra Fransa’ya geçiyor ve dünyaya yayılıyor.”

Ağaç süsleme günümüzde Noel ile ilişkilendirilmiş olsa da, aslında ağaç süslemek yeni yıla geçiş sırasındaki varlığı birçok kültürde tesir etmiş gelenek. Bu gelenek tüm dünyanın ve hem de epey bir süredir bu devran böyle dönüyor. Bize de dair bir gelenek olduğunu unutmamız bir yana, bir kez daha bir geleneği elimize yüzümüze bulaştırdık bu sene yeniden.

“Ne olur yani bir ağaçtan?” demek için ise çok geç olduğunu biliyoruz, taze bir toplumsal hafızamız var ağaçlarla ilgili ve bugün bir ağacı süslemek için bile mücadele etmemiz gereken bir yeni yıl arifesindeyiz. Geleneklerimizi hatırlamak ve hayatın devam edebilme potansiyelini kutlamak için ise bugün yeni bir gün. Gündüzün geceyi yendiği bayram Nardugan kutlu olsun!

bugünkü destekçimiz

SENİN MEKANIN

İŞ MEKAN

Türkiye İş Bankası, farklı bir deneyim yaşatmak üzere ülkemizde bir ilk olan yeni nesil deneyim alanı, İş Mekan’ı hayata geçirdi.

İş Mekan’da bankacılık işlemlerini kolayca gerçekleştirebilir, İş Bankası iştiraki olan marka ve platformların sunulduğu ekosistemin keyfini çıkarabilirsin. Çalışma alanları ve kiralanabilir toplantı odalarını kullanabilir, etkinlik alanlarında yapılan birbirinden güzel aktivitelere katılabilirsin.

Sen de kitap okuyabileceğin, keyifle kahveni yudumlayabileceğin, trend ürünleri keşfedebileceğin ve yeni deneyimler yaşayabileceğin bir mekan arıyorsan İş Mekan haftanın her günü Nişantaşı’nda seni bekliyor.

haber turu

Fotoğraf: Artnet

Ülkelerarası eser iadesi, tarihî ve kültürel mirasın memleketlerine dönüş hikâyeleri ve kültürel miras üzerinden dilenen özürler, 2023’ün en eksantrik küresel eşiklerinden biri oldu. 2023 sona ererken ABD, Bizans döneminden bir gümüş tabaktan Korint miğferine, Afrodit heykelinden paha biçilemez bir zırha, çalınan 30 eseri Yunanistan’a iade etti. Eserlerin toplam değeri 3.7 milyon dolar.

Kültürel mirasın diyalog için ortak bir zemin ve barışı inşa etmek için bir araç olduğuna inanan sivil toplum örgütü Heritage for Peace, Dr. Ahmed Al-Barsh’ın katkılarıyla hazırladığı Gazze raporunu paylaştı. Tablo çok ağır, yüzyıllık bir ağırlık taşıyor zira. 7 Ekim’den bu yana süren İsrail saldırılarında Gazze’de onlarca tarihî ve kültürel miras alanının neredeyse yok olduğunu görüyoruz. Bombalara yenik düşen kültürel mirasların içerisinde dünyanın en eski kiliselerinden olan 1.600 yıllık Aziz Porphyrius Rum Ortodoks Kilisesi, Memluklu ve Osmanlı dönemine ait mimari özellikleriyle dikkati çeken 1.400 yaşındaki Büyük Ömer Cami, 2 binlik yıllık geçmişiyle bir Roma mezarlığı ve madenî paralar, değerli taşlar ve bakır levhalar gibi paha biçilemez değerde buluntuların sergilendiği Refah Müzesi de var. 

Prenses Diana'nın giydiği elbise, yaklaşık 1.15 milyon dolarlık satış fiyatı ile kendi açık artırma rekorunu kırdı. Fas asıllı İngiliz tasarımcı Jacques Azagury tarafından tasarlanan, mavi ve siyah yıldızlarla süslü elbiseyi Galler Prensesi Diana’nın iki kez giydiği biliniyor. İlki, Nisan 1985'te Floransa belediye başkanının, dönemin prensi Charles ile İtalya turu esnasında düzenlediği bir akşam yemeğinde, ikincisi ise ertesi yıl Vancouver Senfoni Orkestrası'nın Orpheum Tiyatrosu performansında.

İspanyol gazeteci Ruth Baza, Gérard Depardieu'nun 1995 yılında Paris’te kendisine cinsel saldırıda bulunduğu gerekçesiyle suç duyurusunda bulundu. 51 yaşındaki Baza, saldırının 12 Ekim 1995'te, Cinemania dergisi için Depardieu ile söyleşi yaptığı sırada gerçekleştiğini anlattı. Baza olay esnasında 'felç olmuş gibi hissettiğini' söylüyor ve şu sıralarda Gérard Depardieu'nun balmumu heykeli Paris'teki Musée Grevin'den indiriliyor.

Diyarbakır Zerzevan Kalesi'nde yürütülen kazılarda, Mithras dinine ait yeraltı tapınağının yakınında 1.800 yıllık ameliyat aletleri bulundu. Kalede, 2014 yılında başlatılan kazı çalışmaları devam ediyor.

nerede ne var?

Hira Tekindor’un yönetiminde, Zerrin Tekindor’un performansıyla ‘Toz’; 24-25 Aralık’ta Ankaralı seyirciyle buluşuyor. 

İstanbul Devlet Opera ve Balesi, ‘Fındıkkıran’ ile 27 Aralık'ta AKM'de prömiyer yapacak.

Palmiyeler matine suare, 23 Aralık’ta Salon İKSV’de olacak. 

Beykoz Kundura, ‘Kundura Hafıza’ Çocuk Atölyeleri’ne ‘Yeni yıl kartım’ ile devam ediyor. Yaş grubu: 6-8, tarih: 24 Aralık Pazar.

Zorlu PSM, Craft ve Freestage ortak prodüksiyonuyla ‘Balina’ 26 Aralık’ta Zorlu PSM’de.

Canan Tolon’un ‘Havadan Sudan’ başlıklı kişisel sergisini görmek için son günler.

Milan Vukašinović ve Nilüfer Şaşmazer’in küratörlüğünde ‘Çeviride Âlemler’, Depo İstanbul’da devam ediyor.

kapsül kültür öneriyor

Succession

NPR eleştirmenleri 2023’ün en iyi film ve televizyon yapımlarını paylaştı. 

Anis Mojgani’den yıl bitmeden alabileceğimiz en iyi tavsiye: ‘Shake the Dus’t 

Rolling Stone, yılın en iyi rap şarkılarını seçti.

Consequence 2023 raporu: Yılın en iyi filmleri, en iyi komedyenleri, en iyi sanatçıları.

‘Tarihi silin, baştan yazıyoruz’: Günlük drama dozumuz dramapasta’dan bir Britney Spears okuması.

Aziz Nesin 108 yaşında!: “İnsanları çok seviyor, ama sevmedikleri sevdiklerinden daha çok…”

Mikroskobik çantalardan tarihî deniz fenerlerine: ‘2023’ün en tuhaf müzayedeleri’ 

Zaman tünelinde bir durakta, 2 dakika 41 saniye: 62 yıl önce bu zamanlar, The Tokens'ın yeniden yorumladığı, Zulu halk şarkısı ‘Wimoweh’ yani ‘The Lion Sleeps Tonight’ listelerde bir numaradaydı.

NPR’nin 562 şarkılık seçkisi: 2023’ün en yeni ve en iyi Klasikleri.

Güldürürken düşündüren meme’leriyle 2023.