Hazırlayan: Aslı Uluşahin

Feminist yazar Annie Ernaux, 2022 yılı Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibi oldu. İsveç Kraliyet Bilimleri Akademisi, ‘kişisel hafızanın köklerini, yabancılaşma ve kolektif kısıtlamalarını cesaret ve objektif bir duyarlılıkla ortaya koyduğu için’ Ernaux’yu ödüle değer buldu. Nobel Komitesi Başkanı Olsson, ‘cinsiyet, dil ve sosyal sınıf gibi güçlü eşitsizliklerle damgalanmış yaşamları tutarlı bir şekilde incelediğine’ dikkat çekti. Ernaux, 100 yılı aşan Akademi tarihinde ödülü alan 17’nci kadın olurken, ilk Fransız kadın yazar olmasının, “Büyük bir onur ve sorumluluk” olduğunu söyledi.

Kişisel ve toplumsal bellek

Kitaplarında aktarılan özgeçmişe göre: Annie Ernaux, 1 Eylül 1940’ta Lellebonne’da işçi sınıfına mensup bir ailede doğdu, çocukluğunu Yventot, Normandiya’da geçirdi. Mazbut bir sosyal çevrede büyüdü, edebiyat öğrenimi gördü ve uzun yıllar boyunca edebiyat öğretmenliği yaptı. Kişisel deneyimiyle toplumsal tarihi birleştiren unsurları daha ilk romanı ‘Boş Dolaplar’la ortaya koydu. Sınıf atlama, evlilik, kadın özgürlüğü, cinsellik, kürtaj, hastalık, yaşlılık ve ölüm gibi meseleleri kendi deneyimleri üzerinden aktarırken, arka planda daima toplumsal yaşam ve onu oluşturan kültürel, siyasi, tarihi olaylarla yer vererek, ‘toplumsal bellek’ yazını olarak nitelenebilecek eserlere imza attı.

Türkiye’de eserleri geçen yıldan bu yana Can Yayınları tarafından yayımlanıyor. ‘Boş Dolaplar’, ‘Babamın Yeri’ ve ‘Seneler’ Siren İdemen çevirisiyle, ‘Yalın Tutku’ Yaşar Avunç’un Türkçesiyle okura sunuldu. ‘Kürtaj’ romanı yine İdemen çevirisiyle İletişim Yayınları’nca basılmıştı.

Eleştirmenlere göre, yazar, ele aldığı konular ve kurduğu biçimle Fransız edebiyatını kökten değiştirdi. Kendisi de aynı görüşte: “Romanın baskın edebi tür olmaktan çıkmasına katkıda bulunduğumu düşünüyorum. Ayrıca edebiyata dair kalıpların yıkılmasına da katkıda bulundum, ayrıcalıklı konuların ve nesnelerin olmadığını gösterdim.”

Annie Ernaux, ödülün ardından verdiği demeçte, genç yazarlara şu tavsiyelerde bulundu: “İlki, çok okumalısınız. Çok okumadan yazmak mümkün değil. İkinci tavsiyem, iyi yazmaktan çok, dürüst yazmaya çabalamaları. İkisi aynı şey değil.”

Sinemaya uyarlandı

Ernaux’nun romanları sinemaya da uyarlandı. ‘Yalın Tutku’ Danielle Adbid tarafından, ‘Kürtaj’ Audrey Diwan yönetmenliğinde geçen yıl perdeye aktarıldı. ‘Kürtaj’, Venedik Film Festivali’nde ‘Altın Aslan’ kazandı. Yönetmeni Diwan, aynı deneyimi yaşadıktan sonra romanı okuduğunu, filmin hazırlıklarına yazarın da katıldığını söyledi: “İkimizin ilişkisinin temelinde tek bir kelime vardı: Doğruluk. Çekimlerin başlamasından bir gün önce bana Anton Çehov’un ‘Doğruluktan sapmayın, gerisi onunla beraber gelecektir’ sözünü yolladı. Bu cümleyi çekim takviminin en üstüne yazdırdım.”

Film, seyirciler üzerindeki etkisiyle de gündeme gelmişti. Hem Venedik’te hem gösterildiği Antalya Altın Portakal’da ‘izlerken bayılanlar oldu’.

Romandaki genç adam

Annie Ernaux’nun son romanı ‘Le jeune homme’ (Genç Adam) geçen mayısta yayımlandı. Kitap, 54 yaşındaki bir öğretmenin, 24 yaşındaki bir öğrencisiyle yaşadığı ilişkiyi anlatıyor. Aktarılana göre, yeni romana konu genç adam, öncesinde otobiyografik romanı ‘Seneler’de kendini göstermişti.

Başyapıtı olarak nitelenen, Fransa’da ‘Renaudot Ödülü’nü alan eser hakkında yazarı şöyle diyor:

“Bu kitapta bir füzyon, bir alaşım elde etmeye çalıştım. Bununla birlikte mahrem olanı anlatmaktan vazgeçmedim... Fotoğraflar ve bir de tabii günlüğüm, notlarım, kişisel anılarım sayesinde, hafıza üzerinde duraklamayı başardım. Tüm bu farklı yazılar yaşama ve hafızaya dair mahrem olanı, tarihi olanı ve bazı şeylerin nasıl değiştiğini anlatma olanağı verdi.”

Dahası:

Édouard Louis’le Ernaux üzerine söyleşi: ‘Çekiç darbesiyle edebiyat’

Fatih Özgüven’in yazısı: ‘Ernaux’dan sinemaya: Kürtaj’