Hazırlayan: Aslı Uluşahin

Türkiye’de devletin sinema alanına verdiği desteğin adil dağıtılmadığı, sürecin şeffaflıktan uzak işlediği, 2019 yılından bu yana senaryo üzerinde söz sahibi olma inadı sır değil. Ancak yaşanan son olay bu aleniyetin üzerine tüy dikti. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü, son dönemin başarılı yapımlarından, Emin Alper’in yönettiği ‘Kurak Günler’e verdiği mali desteği faiziyle geri istedi. Bakanlıktan açıklama gelmedi ancak aktarılan bilgilere göre geri isteme gerekçesi, senaryoda onay dışı değişiklik yapılması. Böylece bakanlık bir kez daha para sopasını göstererek “Benim izin vermediğim hikâyeyi anlatamazsın” dedi. Tehdide cevap hem filmin yaratıcılarından ve sinema sektöründen hem de sinemaseverlerden geldi. Gişede başarı kazanması için destek kampanyaları düzenlenen yapım, bugün sinemalarda gösterimde.

Önce hedef gösterildi

Emin Alper, Türkiye sinemasının başarılı yönetmenlerinden biri. Daha önce ‘Tepenin Ardı’, ‘Abluka’ ve ‘Kızkardeşler’ filmlerinin senaryosunu yazdı ve yönetti. Politik duruşunu yansıttığı eserleriyle Berlinale gibi uluslararası festivallere katıldı, ödüller aldı. ‘Kurak Günler’ onun bugüne kadarki en ses getiren yapımı. İlkgösterimi Cannes’da yapıldı, Avrupa Film Ödülleri’nden övgü ve ödül aldı. Aslında yaşanan süreç de ‘Kurak Günler’in yurtdışında eleştirmenlerin, gazetecilerin dikkatini çekmesiyle başladı. Hikâyedeki kuir göndermeler gündeme gelince, Türkiye’deki bazı basın organlarında hedef gösterilmeye başladı. Herkes bakanlığın kuir bir filme destek vermeyeceğini düşündüğünden, haberlerinde senaryonun sonradan değiştirildiğini yazdılar. Emin Alper bu iddiayı birçok kez yalanladı.

Öte yandan, senaryosunun yapım aşamasında farklılaşması, yeni sahneler eklenmesi hiç de olağandışı değil. Olağandışı olan, bakanlığın destek verdiği yapımların her anında söz sahibi olma isteği. Bu buyurganlık da 2019 yılındaki mevzuat değişikliğiyle sağlandı.

Bakanlık desteklerinin arka planı

Türkiye sinemasında yakın dönemdeki kırılma 2019 yılında yaşandı. Ana akım yapımcıların sinema salonu tekeline veryansınıyla birden alevlenen tartışma, hızla sonuca ulaştı ve hatırlanacağı gibi, imzası Külliye’de atılan ‘popcorn yasası’ yürürlüğe girdi. Ardından sinema destekleriyle ilgili yeni yönetmelik yayımlandı. Yönetmelikle, destekleme kurulları meslek birliği temsilcilerinin çoğunluğuna bırakılıp, destek dalları artırılıyordu. Burada birçok kişi takkesini önüne koyup düşünmeli çünkü yeni düzenlemeler camiadan büyük alkış topladı. Ne var ki son sözü söyleme yetkisi yine bakanlığa bırakılmıştı. Dahası, yeni yönetmelikle bakanlığa, sinema filmlerinin senaryolarını denetleme yetkisi verildi.

Emin Alper de defalarca, senaryonun son hâlini –20 ay önce– bakanlığa ilettiğini anlattı. Zaten aksi pek mümkün olamıyor çünkü fon bir seferde değil, belli koşullara bağlanmış taksitler hâlinde ödeniyor.

Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği, son gelişmeyle ilgili açıklamada, karar alınırken ‘destekleme kurulunun devre dışı bırakıldığını’ söyledi ancak kurul, mevzuata göre, zaten verilen desteğin geri alınmasında söz sahibi değil.

Sansürün gerekçeleri

Paranın faiziyle geri istenmesinin nedeni senaryo değişikliği gibi görünse de mesele bundan daha spesifik olabilir. ‘Kurak Günler’, gayet politik bir yapım. Üstüne, kuir göndermeler taşıyor. Emin Alper, filmin ilk kaynağının Ibsen’in ‘Bir Halk Düşmanı’ oyunu olduğunu söylemiş; savcıya linç sahnesinde Madımak Katliamı’ndan izler olduğunu aktarmıştı. Kuir yakınlığın ise bugünün politik iklimine gönderme olduğunu anlattı: “Malum, ülkede homofobi giderek devlet politikası hâline geldi.”

Filmin yapımcılarından birinin, Gezi Davası’nda tutuklanan Çiğdem Mater olduğu ve gidilen her festivale ‘Çiğdem Mater’e özgürlük’ talebinin taşındığını hatırlatalım. Ayrıca Emin Alper, ekim ayında düzenlenen 59. Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde, Boğaziçi Üniversitesi’nde yaşananları hatırlatıp şöyle demişti:

“Sadece Boğaziçi Üniversitesi değil, zorbalığa karşı direnen herkes kazanacak; Gezi direnişçileri kazanacak, hemen yanı başımızda işgalci diktatöre karşı direnen Ukrayna halkı kazanacak, zalim mollalara karşı direnen kadınlar kazanacak. Bütün bu direnişçiler tiranlara, zorbalara şunu söylüyor: ‘Kazanamayacaksın’ diyor. Tarih sizin yanınızda değil. İnsanlığın özgürlük talebini susturamayacaksınız, kazanamayacaksınız ve yıllar sonra hatıranızın önünde saygıyla eğilecek kimseyi bulamayacaksınız.”

‘Başarı cezasız kalmıyor’

Emin Alper ve filmin yapımcısı Nadir Öperli, bakanlık kararının ‘açık bir sansür’ olduğunu duyurdu. Açıklamada “Normal şartlarda, verilen desteği verimli bir şekilde kullandığımız ve ülkemizi uluslararası alanda başarıyla temsil ettiğimiz için kamu tarafından takdir edilmeyi beklerdik. Ne yazık ki, filmimizin başına gelenler, ülkemizde hiçbir başarının cezasız kalmadığının talihsiz bir örneği olmuştur” dendi. Ayrıca seyirciler, filmi sinema salonlarında izlemeye, sansüre karşı çıkmaya davet edildi.

Davet karşılığını buldu. Sinema camiasından isimler ve sinemaseverler, fazladan bilet alıp isteyenlere/ihtiyaç sahiplerine ulaştırdıkları kampanyalara önayak oldular.

‘Kurak Günler’, bugünden itibaren 34 kentte, 120’den fazla sinemada gösterimde.