Emrah Temizkan

Günden güne betona boğulan İstanbul’daki ‘oyun’ alanlarının kaybolması, kentin sayısız sorunundan sadece biri.

Kapsül Pazar sizi bu hafta, İstanbul’un kaybolan sahalarına ve şehrin futbolla tanışma hikâyesine götürüyor.

Mahalleden zirveye

En üst düzey futbol liginde sekiz takımla temsil edilen İstanbul'da, 0-19 yaş aralığında 2 milyon 266 bin erkek çocuk bulunuyor. Amatör futbola açık olan nizami boyuttaki futbol saha sayısı ise 80-85 ile sınırlı. Bu verilere göre, saha başına düşen çocuk sayısı 22 bini aşıyor.

Futbol araştırmacısı ve profesyoneli Salih Demirci’nin yüksek lisans tezine göre, 1982'de merkez ilçelerinde 200'ün üzerinde nizami boyutta futbol sahası bulunan İstanbul bugün 59 sahaya sahip. Bu sayı, 1982 yılında 200’ün üzerindeydi. İstanbul'un toplam nüfusu ise o yıl itibarıyla yaklaşık 5 milyondu.

Araştırmacı Demirci, bugün yerinde Akmerkez olan futbol sahasında, semt karmalarının yaptığı sponsorlu bir turnuvayı hatırlatıyor. Turnuvayı kazanan Kabataş’ın yıldızı, bugün Erlangen Parkı olarak bilinen yerde bulunan Karakol Sahası'nda oynadığı bir sınıf maçında keşfedilen Aykut Kocaman'dı. Kocaman’ın rakiplerinden biri ise geleceğin Beşiktaş kaptanı Gökhan Keskin'di. Aynı yıllarda Rıza Çalımbay Hisarüstü Halimpaşa Sahası'nda adından söz ettirirken, Engin Verel Davutpaşa'nın, Ziya Doğan Çapa Sahası'nın, Ali Gültiken ise Zuhuratbaba'nın çıkardığı yıldızlardan sadece birkaçı.

Habertürk’ten Çağatay Çelik’in araştırmasına göre, İstanbul'da 1947 ve 2019 arasında yok olan sahaların yerinde bugün itibarıyla 61 konut, 35 okul, 18 park, 16 otopark, 15 alışveriş merkezi ya da rezidans, beş hastane, dört kamu binası, üç sanayi tesisi var. Yola ve ulaşım araçlarına dönüşenlerle birlikte toplamda 211 yapı bulunuyor.

Türkiye’nin 1954’te katıldığı tarihindeki ilk dünya kupası kafilesinde, İstanbul doğumlu 11 oyuncu ile yer alıyor. İkinci ve son kez gidilen 2002 Dünya Kupası'nda bu sayı yediye, Euro 2008'de ise altıya düştü. Euro 2020'de ise bu sayı ikiye indi. Geçen yıl Portekiz’e karşı oynanan Dünya Kupası play-off maçının 23 kişilik maç kadrosunda İstanbul doğumlu yer almadı.

Türkiye'de profesyonel futbolcu olma ihtimali en yüksek olan Trabzon, en düşük olanlar ise Hakkari doğumlular.

İstanbul’da kayıtlara geçen ilk maç

Futbol tarihi üzerine çalışan Mehmet Yüce’nin araştırmasına göre, 1881 senesinin ilk günü, soğuk bir cumartesi öğleden sonrasında İstanbul, tarihi bir ana tanıklık eder. Levanten İngiliz takımı Olympic Futbol Kulübü’nün oyuncuları, ‘Haydarpaşa Çayırı’ denilen bölgede sahaya çıkar ve iki gruba ayrılarak İstanbul’da kayıtlara geçen ilk futbol maçını oynar. Demiryoluna paralel olan bu saha, bir miktar da denize doğru eğimlidir. Maç, İstanbul’da yayınlanan ‘Constantinople Messenger’ gazetesi tarafından haberleştirilir.

İlerleyen yıllarda Haydarpaşa dışında Moda, Kadıköy, Kuşdili, Göksu ve Beykoz çayırlarında kriket, ragbi ve futbol oynandığı biliniyor. Bu durumun sebebi kuşkusuz Anadolu yakasındaki Levanten nüfusun yoğunluğu ve işgal yıllarını da içine alan İngiliz etkisi.

Oyun ‘yayılıyor’

Bu etkinin işgal yıllarında hissedildiği Avrupa yakası ise futbolla daha geç tanışır. İngilizler, bugünkü Fatih ilçesinin sınırlarında yer alan birçok alanı futbola açar ve askerler burada futbol oynamaya başlar. Demirci, gelişmenin etkisini şöyle aktarıyor: “Ahali de gelişecek olan 'Yabancıları yenme' furyasına katılarak yabancılara karşı maç yapıyor. Futbolu bilmeyen ahali, İngilizlerin zoraki müdahalesiyle oyunu öğreniyor.”

Galatasaray Lisesi öğrencilerinin Bakırköy’deki İngilizlerden futbolu öğrenmesine ilişkin anlatıyı, Ruşen Eşref (Ünaydın)’ın Galatasaray’ın idman sahasını anlattığı notlarıyla birlikte okumakta fayda var: “Taksim Kışlası Talîmhanesinden başlar, o vakit Tatavla denilen Kurtuluş'tan, Âbide-i Hürriyet tepesinden, Bebek tepesinden aşar; Büyükdere Çayırı'na kadar uzanır. Pek seyrek olarak Çırpıcı Çayırı'na, Bakırköy Çayırı'na uğradığı olmuştur.”

Galatasaray ilk maçını da İngiliz Imogene takımıyla Kasım 1906’da oynar. Şimdiki Yoğurtçu Parkı’nda yapılan maç 1-1 sona erer.

Atatürk'ün izlediği kayıtlı ilk futbol maçı ise Nisan 1914’te Selimiye Kışlası'nda oynanan Galatasaray-Romanya karması maçıdır.

Union Club

1914 yılında Anadoluhisarı’nda açılan spor sahası Er Meydanı, yine aynı dönemde Emirgan, Büyükdere, Bakırköy ve Baltalimanı çayırları ile Kasımpaşa’daki Camialtı Sahası özellikle kullanıldı.

İstanbul’un ilk stadyumu, şimdiki Fenerbahçe Stadı’nın olduğu alana yapıldı. İngilizlerle ortak kurulan spor kulübü ‘Union Club’ adı verilen stadyum, 193’de Fenerbahçe’ye tahsis edilir ve günümüze kadar gelir.

Antoine Hekime imzalı 1900 tarihli ‘Plan de Cadikeuy cote d’Asie’ isimli bir haritaya göre, ‘Papazın Çayırı’ olarak geçen yer şu anki Fenerbahçe Stadı’nın tam karşısında.

Stadın olduğu yer ise ‘Saray’a ait bir kırlık alan’ anlamına gelen ‘Prairie Imperiale’ olarak gözüküyor.

Taksim ve Şeref statları

Taksim’deki Topçu Kışlası bahçesinin dönüştürülmesiyle 1921’de ortaya çıkan Taksim Stadı ve 1933’te Çırağan Sarayı bahçesinde oluşturulan Şeref Stadı’nın da hizmete girmesiyle İstanbul’daki stadyum sayısı üçe çıkar.

Topun denize kaçması durumunda onu alıp getirecek bir sandalın hazır beklediği Şeref Stadı, 1947’ye kadar oldukça aktif bir biçimde kullanılır. O yıl İnönü Stadı’nın açılması ile Beşiktaş’ın antrenman sahası olan ancak amatör küme maçlarına da ev sahipliği yapan stadyum, 1986’da arazinin otele dönüştürülmesi kararıyla yıkılır.

Şehir plancısı Henri Prost’un nazım planları doğrultusunda park yapılmak için yıkılmasına karar verilen Taksim Stadyumu yerine, Dolmabahçe Sarayı’nın has ahırlarının bulunduğu arazi gündeme gelir. 1940 yılında temeli atılan yeni stadyum inşaatı, II. Dünya Savaşı nedeniyle güçlükle ilerler ve 1947’de İnönü Stadyumu adıyla tamamlanır. Beşiktaş ile İsveç kulübü AIK Solna arasındaki açılış maçındaki atılan ilk gol, Beşiktaş’ın sembol isimlerinden biri olacak Süleyman Seba’nın ayağından gelir.

Mecidiyeköy/Ali Sami Yen

Taksim Stadyumu’nun dörtte üç hissesini elinde bulunduran Galatasaray, Mecidiyeköy’de gösterilen bir araziyi hisselerine karşılık kabul eder. 1942’de açılan Mecidiyeköy Galatasaray Stadyumu seyirci kapasitesi ve konumu itibarıyla birinci lig maçları için yeterli olmaz ve Galatasaray uzun yıllar başka sahaları kullanır.

Yenilenen ve 1964’teki Türkiye-Bulgaristan millî maçı ile açılan stadyumun yeni ismi Galatasaray’ın kurucusu Ali Sami Yen’e aittir. Ocak 2011’de son kez kapılarını açan stadyumun yerinde şu an konut ve ofis alanları bulunuyor.

Dahası

Fotoğraflarla: Türkiye'nin en büyük kapasiteli 10 futbol stadı.

Mehmet Yüce’nin üç ciltlik serisi: ‘İstanbul Spor Kulüpleri Tarihi’

Hayat Bilgisi dizisinde Perran Kutman’ın canlandırdığı ‘Afet Güçverir’ karakterinin okul bahçelerinin otoparka dönüştürülmesine karşı verdiği tepki.

Habertürk’ten Çağatay Çelik’in video haberi: ‘İstanbul'un kaybolan futbol sahalarının bugüne etkisi’

Gazete haberleriyle: ‘1912 yılında İstanbul futbolu’

Sahalar İstanbul’un çalışması: ‘İstanbul'un profesyonel futbol stadyumları - 2021/22 sezonu’

Başlangıç döneminde Kadıköy'ün futbol sahaları haritası.

Araştırmacı Salih Demirci anlatıyor: ‘İstanbul'da futbolun mekânsal tarihi: Mesireden halı sahaya’