Ilgaz Gökırmaklı

“Üniversite için farklı şehirlere gittiler ve gerçek dünyaya açıldılar. Fakat hayat onları bir sakız gibi tükürdü. Şimdi hepsi eski odalarına geri döndü. Hep beraber takılırlar ve hassastırlar.”

Sevilen dizi Gilmore Girls’ün yıllar sonra geri dönen ‘Gilmore Girls: A Year in the Life’ bölümlerinde, kasabalarına dönen 30 yaşındaki gençler, nam-ı diğer ‘30’lar çetesi’ için söylenen sözler bunlar. Kurgusal bir terim olan ‘30’lar çetesi’ne daha bilimsel bir ifadeyle ‘bumerang kuşağı’ da deniliyor.

Bumerang, ‘fırlatıldığında geri dönen, ağaçtan yapılma bir araç’ demek. Burada altını kırmızılarla çizeceğimiz kısım, fırlatıldığında geri dönmesi. Bir süreliğine aile evinden ayrılıp sonra hemen geri dönme eğilimindeki genç yetişkin kuşağı tam da bu vurgu nedeniyle ‘bumerang kuşağı’ olarak tanımlanıyor.

İlk gençlik dönemlerimizde hepimiz yaydan fırlamış, ne olursa olsun çok uzağa gitmeyi aklına koymuş ve eninde sonunda bir yere saplanıp ‘yerini bulacak’lar olarak düşünüyoruz kendimizi. Tabii 12’de mi vuracağız yoksa ıskalayacak mıyız, orası işin 'çokomelli' kısmı. Ancak bu iki seçenekten fazlası da var. Ya koşullar, bizi fırladığı gibi hızını alamayıp geri dönen bumeranglara dönüştürüyorsa?

Zira yükselen kiralar ve her geçen gün artan geçim masrafları iş sahibi ya da işsiz bir sürü genci, aile evine dönmeye mecbur bırakıyor.

27 yaşındaki Ece, her geçen gün sayıları artan ‘bumerang çetesi’nin üyelerinden. Mezuniyet sonrası ailesinin yanına döneceğini hiç düşünmeyen ve pandemi döneminde ODTÜ’de son sınıf öğrencisi olan Ece, Ankara’dan Antalya’ya ailesinin yanına taşındı. O da büyük bir çoğunluk gibi kanatlanıp uçacağını ve ‘yuvasına’ sadece canı istediğinde, soluklanmak için döneceğini düşünüyormuş aslında. Bu olağanüstü süreçte dönüşü kabullenen Ece, daha sonra uzaktan çalışma sistemiyle evden çalışmaya başlayınca dönemin maddi koşulları nedeniyle bu geçici misafirliği uzatma kararı almış.

Ece, ikinci kez aile yanına dönmenin kendisinde yarattığı hisleri şöyle anlatıyor:

“Küçüklüğümüzden beri izlediğimiz, gördüğümüz, okuduğumuz, şahit olduğumuz güçlü kadın hayatları; hep bireysel yolda ilerlemiş ve düşse de kendi ayakları üstünde durmuş tiplemeler olduğu için, bu durum beni 'ailesinin küçük kızı' durumuna geri itti.”

Ve elbette, Ece yalnız değil. Türkiye’de bu dönüşün farklı nedenleri ve çok daha farklı sonuçları olsa da bu durum yalnızca buraya özel değil; dünya büyüyen bir 30’lar çetesine dönüşüyor. 2022 tarihli bir araştırma, Y ve Z kuşağının yaklaşık yüzde 32'sinin pandemi nedeniyle evlerine geri döndüğünü ortaya koydu.

Bir arpa boyu yol gidemedim hissi

Aile evine dönmenin akla ilk gelen ve maalesef doğruluk payı olan yönü ‘başarısızlık’ hissi. ‘Kürkçü dükkanı’ güven veren bir yer değil de mecburiyetten geri dönülen bir yere dönüşünce tilki de bu durumdan çok memnun olmuyor elbette. Ece bu hissi, “Başladığım yere geri dönme düşüncesi bende hiç ilerlememişim hissi yarattığı içindi sanırım” diyerek tanımlıyor. Sonuçta, “Büyüdüğün yerden bir kere ayrıldığında, bir daha oraya tamamen ait hissedemiyorsun”.*

1997 doğumlu Kerem de üniversite eğitimi için geldiği İstanbul’dan o dönem asgari ücretin altında çalıştığı kreatif ajansın iflas etmesi ve pandemi nedeniyle İzmir’e, ailesinin yanına döndü. Dönme sürecini, ‘bir seçeneksizlik hâli’ diyerek anlatıyor: “İstanbul’un benim gözümdeki fırsatlar şehri imajı hızla insan hayatını değersizleştiren bir yapıya evrildi.”

Freelance çalışan Kerem’in sosyal güvencesinin olmaması ailesinin yaptığı şeyi bir iş olarak görmemesine neden oluyormuş. Onlara değişen piyasa şartlarında bir ofis işinde çalışmak istemediğini anlatmakta zorlandığını söylüyor. Aile evine döndükten sonrasını ise “Farklı bir süreçti” diyerek tanımlıyor. Uzun zamandır ailesiyle vakit geçirmeyen biri olarak özellikle pandemi ve kapanma döneminde çok zorlandığını da kabul ediyor. Ailesinin yanına dönüp onlara destek olmak Kerem’e kendini iyi hissettirse de terazinin ağır basan kefesinde 'gelecek kaygısı ve özel hayatınızın ailenizin karşısında hızla şeffaflaşması’ oluyormuş.

Ece ve Kerem aile evinde kalmanın maddi olarak kişiye sağladığı büyük avantajlar konusunda hemfikir. Kazandığınız paradan, barınma gibi bir temel ihtiyacınız için para ayırmamak mesela… Hele İstanbul’un kira fiyatlarını düşününce yeni mezun bir genç için kira ödememek, kıymetli bir yatırım gibi.

Oyunu kuralına göre oynamak

Ancak aile yanına dönmek, oyunu, ailenin kurallarına göre oynamak demek.

“Aile evinde, özel hayatınız özel alanda değil de daha çok sosyal alanda şekillenmeye başlıyor” diyor Kerem. Bir arkadaşınızı eve çağırmak ya da kendi evinizdeki gibi onunla vakit geçirmek pek mümkün olmuyor diye örnek veriyor bu duruma. Tüm bunlar Kerem için kendi yetişkinliğinizi ve yetişkinliğin gereklerini sorgulamaya neden olmuş. Ece ise ailesinin yanına döndüğünden beri sabahları acıktığı için değil de annesi sofrayı hazırladığı için kahvaltı yaptığını gülerek anlatıyor. Çok basit gibi görünen güne kahveyle başlama ritüeli bile aile evinde kahvaltının birlikte yapıldığı bir rutine yenilebiliyor.

27 yaşındaki Burcu’nun ise Ece ve Kerem’den daha farklı bir dönüş hikâyesi var. Onun eve dönüşü kendi isteğiyle olmuş. Tabii bu, şu an bu kararından memnun olduğu, değiştirmek için mevcut ekonomik koşullardan etkilenmediği ya da çevrenin tepkilerinden muaf olduğu anlamına gelmiyor.

Hatta ilk zamanlar şehir dışında yaşamayı 'beceremediği' için hem çok üzgün hem de kendine kızgın olduğunu söylüyor. Eve dönme kararını aldıktan sonra çevrenin ‘sonsuz merakı ve dedikodu ağlarıyla’ uğraşmak istemediğini söyleyen Burcu, kararından ötürü yargılayan, yanlış yaptığını söyleyen sözler, 'nereye kadar böyle gidecek' gibi sorularla uğraşmak zorunda kalmış. O anki ruh hâline göre bu duruma tepkiler verdiğini anlatıyor. “Tutunamadın işte” tepkileriyle karşılaşan Kerem ise böyle tepkiler alacağını bilse de “İnsan her zaman karşısındaki zorluklara kafa tutabilecek güçte olmuyor maalesef” diyor.

Burcu da esas sorunun mezun olunca başladığı fikrinde:

“Ailen için yetişkin de değilsin çocuk da. Maddi anlamda ailene bağlısın ve durumunuz ne kadar iyi olursa olsun alman gereken ya da almak istediğin her şey için onay alman gerekiyor. Onaysız aldıysan da açıklamasını yapman bekleniyor. İzin alsan ‘Yetişkinsin izne gerek yok, sorma böyle şeyler’ cevabını alıyorsun. Bir dahakine izin istemezsen de ‘Kime sordun, biz burada bostan korkuluğu muyuz?’ sözlerini duyabiliyorsun. Böyle olunca ne aile ne de sen kendini bir yerde net bir şekilde konumlandırabiliyorsun.”

Elbette eve dönen genç yetişkin kadınlar için koşullar daha farklı. Örneğin Ece, baskıcı ya da her şeye karışan bir ailesi olmamasına rağmen, “Gece 2’de kimseye hesap vermeden sırf bunaldığım için bir yürüyüşe çıkmak istesem bunu yapamam; yapsam da bunun açıklamasını illa ki yapmam gerekir ve benimle gelmek isteyeceklerini söyleyeceklerdir” diyor. Burcu da bu konuda hemfikir. Ona göre aşırı korumacı tavırlar, aile yanına dönme konusunda epey sağlam bir ‘eksi’.

Her üçü de -genç yetişkin kuşağın tüm fertleri gibi- kendi konfor alanlarından çıkmak ve yaşamlarını inşa etmek için öncelikli olarak yüksek gelirli bir iş bulmanın ilk koşul olduğunu biliyor. Kerem’in sonrası için net planları yok. Ece, iş aramaya devam ediyor. Burcu’nın da planları, hayalleri, istekleri var. Ülkenin mevcut durumu işleri hiç kolaylaştırmıyor ama denemeye ve mücadeleye devam edeceklerini söylüyorlar.

‘Bumerang çetesi’ni, tekrar yaydan fırlamış bir oka çevirmenin yollarını bulmamız gerekiyor. Ve gitmemiz gereken çok uzun bir yol, çözmemiz gereken çok sayıda sorun var. Sonuçta ‘30’lar çetesi’ de haklı olarak kendi hikâyelerinde esas karakter olmak istiyor.

İsimler değiştirilmiştir.
Replik, Charlotte Wells imzalı ‘Aftersun’ (2022) filminden alınmıştır.