Ilgaz Gökırmaklı

“30’lu yaşlarıma gün sayıyorum ve biriyle nasıl arkadaş oluyorduk, unuttum. Açıkçası hatırlama konusunda hevesli de değilim. Yıllardır tanıdığım yakın arkadaşlarımla mutluyum. Zaten onlarla da belki de hiç olmadığı kadar az sıklıkta görüşüyoruz. Ve iyi haber, hiçbirimiz bunu sorun etmiyoruz.”

Benzer şeyler hissedip düşünüyorsanız yalnız değilsiniz. Gittikçe küçülen bir çevre, yeni insanlarla tanışma hevesinin azalarak yok olması ve arkadaşlarımızla geçirdiğimiz zamanın gittikçe azalması. Tüm bunlar çok tanıdık ve aslında varlığını bildiğimiz, ancak adı yeni konulan bir şey: ‘Arkadaş durgunluğu’.

Tanıdık hisler bir yana, bu kavramı yetişkinlerin daha az arkadaşı olması ve sevdikleriyle daha az zaman geçirmesi şeklinde özetleyebiliriz. Bu yazıya da vesile olan ABD merkezli bir araştırma, ülkenin yoğun bir şekilde ‘arkadaş durgunluğu’ yaşadığını ve bu durgunluğun en çok erkekleri etkilediğini söylüyor. Araştırmaya göre, en az altı yakın arkadaşı olan erkeklerin sayısı 1990 ile 2021 yılları arasında yarı yarıya düşmüş.

Araştırma ayrıca, kadınların ve erkeklerin arkadaşlık bağlarında farklılıklar olduğunu da gösteriyor. Örneğin, erkeklerin duygusal destek için arkadaşlarına güvenme veya kişisel duygularını onlarla paylaşma olasılığının kadınlara göre daha düşük olabildiğini görüyoruz. Elbette genelleme yapmak doğru değil, ancak bazı erkeklerin anlamlı ve yakın bağlar geliştirme konusunda, özellikle toplumsal cinsiyet normları nedeniyle zorlandığı yönünde veriler de mevcut. Bilimsel verilerle desteklenmesi çok daha iyi hissettirse de tüm bunlar, tecrübelerimizin bize fısıldadığı bir gerçek.

İllüstrasyon: Eiko Ojala / The NYT

Öte yandan, arkadaşlıklarımızda farklılık olsa da bu durgunluktan muzdarip olan yalnızca erkekler değil. Aslına bakarsak, hepimizin yalnız kalma süresi ve bu yalnız kalma hâline duyduğu ihtiyacın artmasının doğal bir sonucu bu durum. Pandeminin de yalnızlık hâlini körüklediği bir gerçek ama tüm suçu o karanlık döneme atamıyoruz. Pek çok şey gibi ilişkilerimizi de değiştiren ve dönüştüren teknolojinin etkisini de görmezden gelmemek gerekiyor. Ancak kaybettiğimiz yeni ilişkilere başlama hevesinin tek sorumlusu artan ekran süreleri de değil. Zira arkadaş durgunluğunun nedenleri, bunların hem hepsi hem hepsinden fazlası hem de değişken.

Arkadaşlıklarının uzun yıllara dayandığını söyleyen Cem (29), büyük ölçüde çevresel etmenlere bağlı olarak kararlar aldığımız hayatta, en özgür olduğumuz alanlardan birinin arkadaş seçimi olduğuna inanıyor. Güven, duygusal paylaşım, önem verme ve değer görmenin insanın yalnızlığa gömülmesini engellediğini söyleyen Cem, deneyimlediği arkadaşlık ilişkilerini anlatıyor:

“Erkeklerin sohbetleri genelde anılar ve özel şakalar etrafında. Buluşmalarda fikir alışverişi, tartışma, danışmaya da zaman ayrılır mutlaka. Birlikte keyif alınan aktiviteler yapılıyor.

Birbirimize iltifat edebiliyoruz ama sevdiğini söyleme konusunda erkekler arasında gizli bir anlaşma var gibi. Toplumsal bir etki olmakla beraber erkekler arasında sevgiyi dile getirmek yerine, bunu sessiz bir şekilde gösterme var diyebiliriz. Hayatın olağan akışındaki bazı sınırlar elbette mevcut ancak yakın arkadaşlarım açısından çok şanslı olduğumu ve cinsiyet faktörünün büyük bir fark yaratmadığını söyleyebilirim. Ancak kişisel farklıların da etkisiyle, erkekler arasındaki arkadaşlık ilişkisinin kadınlara göre daha az beklentiye sahip olduğunu düşünüyorum.”

Arkadaşlık ilişkilerinin hayatında çok önemli bir yerde olduğunu söyleyen Pınar (27), kadınların arkadaşlıktan beklentilerinin daha fazla olduğu konusunda Cem ile hemfikir:

“Kadınlar her şeyi konuşabilir. Telefonda üç saat konuştuğumuz şeyi, yüz yüze beş saat daha konuşabiliriz. Çok seviyorum bunu… Kadınlar arkadaşlıklarında sorumluluk paylaşımına ve duygu birliğine çok daha fazla önem veriyor gibi geliyor bana. Yaşadığı şeye, en yakın arkadaşını da ortak etmek istiyor. Aksi durumda öfkelenebiliyor bile. Erkekler daha rahat, sınırları var gibi. Bu çok güzel çünkü, kadınların ilişkileri bu beklentiler nedeniyle toksik olma tehlikesiyle karşılaşabiliyor.”

Peki yeni insanlarla tanışma ve hayatımıza dahil etme kısmında gerçekten bir durgunluk yaşıyor muyuz? Tanıdıklarımızla ‘risksiz’ bir şekilde bildiğimiz yollardan gitmek daha mı konforlu? ‘Yeni’ olana duyduğumuz bu mesafeyi bir şekilde kapatamaz mıyız? Ya da arkadaş edinmek neden eskisi kadar kolay değil?

Evden çalışan Pınar, organik yollarla arkadaşlık kurmanın zorlaştığını söylüyor ve yeni arkadaşlık kurma deneyimlerini şöyle anlatıyor: “İnsanlarla tanışmak eskisi kadar kolay değil. Yeni ortamlara giriyorum, tanışıyorum, sohbet ediyorum, eğleniyorum ama bu kadar. Yüzeysel bir arkadaşlık diyebiliriz buna. Ki zamanla bunu da çok sevdiğimi ve gerekli olduğunu fark ettim. Herkesle çok derin arkadaşlık bağları kurmamıza gerek yok. Bu özel bir bağ ve kurabileceğin birkaç kişinin olması yeterli. Bu yaştan sonra hayatıma alacağım yeni bir insana oturup tüm geçmişimi ya da dertlerimi anlatmak ya da dinlemek istemem açıkçası.”

Ancak yeni arkadaşlıkların da derinleşebileceğine inanıp bunu deneyimleyenler de var.

İllüstrasyon: BigThink

Arkadaşlık ilişkilerinin aile ilişkilerinin yerini aldığını, hatta bu ilişkilerin önüne geçtiğini söyleyen Emre(40) bunlardan biri:

“Şunu gönül rahatlığıyla söyleyemiyorum: İlk gençlik yıllarımdaki arkadaşlıklarım daha kalıcı, yeniler daha uçucu…Böyle tanımlamaların çok kolay yapıldığını düşünüyorum. Hayattaki karşılığı o kadar basit değil. ‘Eski hayatımız’ın tanıklarıyla, yenisinin getirdiklerinin son derece girift bir ağ oluşturduğu kesin. Bununla beraber, gençlik yıllarından bu yana benimle beraber olan arkadaşlarımın giderek aile denen kavramla yakınsadığını, bu nedenle misal çok daha yeni bir arkadaşınla kurduğun yakınlığı, bu yakınlık dahilinde duygularına dair paylaştıklarını eski arkadaşlarınla paylaşamayabildiğimi de görüyorum. En bekleneni, en uzun süredir tanıdıklarınla en derin en anlamlı ilişkileri kurmak olsa da bazen bunun tersyüz olduğunu da görüyorsun. Yeni tanıştığın bir kişiyle herhangi bir kritik konuda yakaladığın duygudaşlık hissi, hayatında uzun süredir olan insanlarla paylaşamadıklarını paylaşmana vesile olabiliyor. Hâlen yeni arkadaşlarla tanışmaya açık olmanın hayatı idame ettirebilmek için şart olduğuna da inanıyorum.”

Hayat koşulları, olgunlaşma evreleri ve kişisel deneyimler de arkadaşlık ilişkilerine bakışımızı değiştirebiliyor. Örneğin Emre, genelleme yapmak istemese de çevresindeki erkek arkadaşlarının, bilhassa evli ve çocuklu olanlarının ilk gençlik yıllarındaki arkadaşlarıyla daha çok zaman geçirdiğini gözlemlemiş: “Yeni arkadaş edinmekte ve bu arkadaşlıkları sürdürmekte zorlandıklarını, yeni tanışıklıkların evliliklerinde sorun yaratabildiğini söylüyorlar.”

Pınar ise arkadaş çevresindeki bu küçülme hâlinin, yaş ilerledikçe artan kendine vakit ayırma ihtiyacının doğal bir sonucu olarak görüyor:

“İlk gençlik yıllarında temel motivasyonun eğlenmek, herkesi tanımak, hiçbir şeyi kaçırmamak üzerine kuruluyor. Bu çok istekli olma hâli, kişiye ‘Hayır’ diyememeyi getiriyor. Bir etkinliği kaçırmak istememek, sıkıcı birine dönüşmekten korkmak… Yaşım ilerledikçe istemediğim şeylere ‘Hayır’ demeyi öğreniyorum. Yakın arkadaş çevremi küçülttüğümü fark ettim. Çünkü kendine zaman ayırmaya daha çok ihtiyacın var, bunu anlıyorsun. Bu nedenle sana iyi gelen, bir şeyler katan, senin mutluluğunla mutlu olabilen yakın arkadaşlarını çevrende tutuyorsun. Biraz küçüldüğümü, kapandığımı hissediyorum ve bunu seviyorum. Zaten yakın çevrende kalan o insanlarla bağın da gelişmiş ve güçlenmiş oluyor. Mesela yaş ilerledikçe bu insanların senin için ne kadar önemli olduğunu anlıyorsun, onlara iyi hissettirmeyi, sevgini dile getirmeyi belki de her zamankinden daha sık yapıyorsun.”

Cem de tıpkı Pınar gibi, olgunlaşmanın arkadaşlık ilişkilerini sorgulamaya başlattığını söylüyor: “Yaş ilerledikçe yaşam, aile, gelecek, geçmiş ile birlikte arkadaşlık da sorgulanıyor. Bu sorgu büyük bir süzgeç oluyor ve insan neyin-kimin önemli olduğunu, daha iyi anlıyor.”

Ve görüşmecileri doğrulayan bir başka araştırma söz konusu. Bu veriye göre yaş ilerledikçe yalnız vakit geçirme oranı artıyor, arkadaşlarımızla geçirdiğimiz zaman 18-21 yaşları arasında en yüksek orana ulaştıktan sonra giderek azalıyor. Bir başka deyişle, yaş aldıkça hayatımızdaki insanlara ve kendimize ayırdığımız zaman da değişmeye başlıyor.

Pek çok uzman, arkadaşlarla daha az zaman geçirmenin ve izolasyonun depresyon, saldırgan davranışlar gibi durumların yanı sıra bağışıklık sistemini zayıflatabileceğini ve birinin ‘çeşitli hastalıklardan muzdarip olma olasılığını’ artırabileceğini gösteriyor. Emre’nin de dediği gibi: “İnsanın yapayalnızlığa değilse de tek başına kalma hâline ihtiyacı var. Aradaki dengeyi zihnimiz bir biçimde kurabiliyor.”

Kimbilir belki de bu pazar, kaybettiğimiz arkadaşlarımızla bir araya gelme ya da yeni birileriyle tanışma hevesimizi bulacağımız bir gün olur. Neticede yollar her zaman aynı hevesle yürünmese de, farklı yollara yeni insanlarla çıkmak heyecan verici olma yönünü asla kaybetmiyor.

*Görüşmecilerin isimleri değiştirilmiştir.