Şeriban Alkış

Hiphop kültürü 1970’lerde şekillenmeye başladığında dört temel unsurdan oluşuyordu: DJ’lik, MC’lik, graffiti ve break. Sokak dansı olarak bilinen ve artık bir Olimpiyat sporu olan break dans, ABD’nin New York eyaletindeki Bronx bölgesinde ortaya çıktı. Dansın öyküsü, gettolarda yaşayan grupların bölgelerini belirlemekle ilgili sorunları çözmede kullandıkları bir araç olarak anlatılıyor. Yaratıcı ve zor derecede karışık hareketler sergileyen grup kapışmayı kazanır ve mekânın sahibi olurdu. Medyanın gösterdiği ilgiyle break dans, kısa sürede popüler kültürün vazgeçilmez bir ürünü oldu. 1980’lerin ortalarında, film sahnelerinde kendini göstermesiyle popülerliği yakaladı.

Türkiye’de etkisini ise 1983’te göstermeye başlayan break dans, Almanya’dan giden ‘İstanbul City Breakers’ın etkisiyle ülkenin dört bir yanına yayıldı. İstanbul City Breakers’ın efsanevi danslarıyla suladıkları topraklardan, ‘Bakırköy’de Lords Of İstanbul’ ve ‘Takım 34’; Kadıköy’de ‘İstanbul Street B-Boys’ yeşerdi. Belli ki ‘içeriden birinin’ kaleme aldığı Vikipedi sayfasında Türkiye’yle ilgili şu sözler yazılı: “Özellikle Avrupa’da resmen devlet eliyle desteklenmesine karşın, Türkiye’de devletin kolluk kuvvetlerinden, radikal siyasi akımların alt temsilcilerine, nihayetinde eğitimsiz halkın genelinin tüm engellemelerine rağmen break dans, gençler arasında büyük bir hızla yayılarak yurdun dört bir yanında mahallelere kadar girmiştir. Bu yayılmada, elden ele dolaşan video kasetleri, hiphop partileri, break dansın estetik görünümü ve en önemlisi de gençlerin pek çok temel ihtiyacını karşılıyor olması çok etkili olmuştur.”

Milliyet’te ‘Varoşlarda varsa yoksa breakdans’ başlığıyla 2001 yılında yayımlanan Ayşegül Sönmez imzalı habere göre ise “Bizim ‘birekdansçılar’, Paris’in banliyölerinde yaşayan çağdaşları gibi değil! Onlar kadar kızgın değiller, devletle bir alıp veremedikleri yok! Oturdukları semtin siyasi bakımdan karışık olmasına aldırmıyor, 'Onların sağı solu varsa bizim de dansımız var' diyorlar. Babası alüminyum doğramacısı olan Volkan: Memleketi düzeltemem. Ama dansımı düzeltebilirim. Gazi Mahallesi’nde olup biten politik konular bizi hiç ilgilendirmiyor.”

RedBull’un Türkiye'de break dansın nerelerde, nasıl başladığına dair oldschool b-boy’larla görüşerek hazırladıkları yazı serisi, bu konuda önemli veriler sunuyor. Break dans yapan erkekler ‘b-boy’ olarak anılıyor; ne yazık ki b-girl’lük o dönemler ülkemizde kendisine pek yer bulamamış. Oldschool ise hiphop müziğinin kimyasında meydana gelen değişimler nedeniyle eski ekol ve yeni ekol ayrımına dayanıyor; oldschool, kökenleri 70’lere dayanmakla beraber 80’lerde hiphop kültürüne eklemlenmiş popping ve locking danslarını içeriyor.

İstanbul, İzmir ve Ankara’da breakdans kendisini ancak ‘sokak sahneleri’ ve bir süre sonra ‘mabed’ olarak anılacak bazı mekânlarda sergileyebilmiş. İstanbul’un köklü break dans sahnesi Ataköy Satranç, Türkiye’nin belki de ilk jenerasyon b-boy’larının sahne aldığı tarihsel bir nokta. B-boy Jay One’un söylediği üzere 90’larda, burası dansçılardan patencilere, müzisyenlerden kaykaycılara sokak kültürünü yaşamak isteyen herkesin geldiği bir yermiş. Aktardığına göre, Ceza ve Fuchs gibi rap müziğin önemli isimleri de bir dönem orada takılmışlar: “İşe gider gibi Satranç’a giderdik. Dans antrenmanları ve arada bir de kapışma antrenmanları yapardık. Tek yaptığımız tüm gün dans etmekti. Büyük bir camiaydık ve gün geçtikçe büyüyorduk. Kültürü orada doyasıya yaşadık.”

Almanya doğumlu olan ve 90’lı yıllarda TRT’nin düzenlediği break dans yarışmasında ikincilik kazanan Maxx One da ortamın atmosferini soluyanlardan. Aslında Kadıköy’de Haydarpaşa Garı civarında birkaç b-boy ile dans ediyormuş ancak daha sonra Ataköy Satranç’ı duymuş ve o da fırsat buldukça oraya gitmeye başlamış.

Ankara’da break dans ise bir AVM’de yer bulabilmiş kendisine. B-boy G-style’ın anlattığına göre her şey o ve Jazzy’nin, ‘Karum AVM nasıl bir yer?’ diye bakmaya gitmeleriyle başlamış. Ortamı sevince dans etmeye karar vermişler ve birkaç dakika sonra etraflarında büyük bir kalabalık toplanmış: “Kayseri, Bursa, Gaziantep ve Adana’dan dahi birçok insan hafta sonları Karum merdivenlere gelip bizi izler ve çalışmalarımıza katılırlardı. Panayır yeri gibi kalabalık olurdu.”

Karum AVM’yi dans etmek için seçmelerinin sebebini, çevresindeki ağaç gölgeliklerine ve kışın AVM içinin dansa elverişli olmasına bağlıyorlar. Dans edebilmek için güvenlikler görevlileriyle bir nevi köşe kapmaca oynamak zorunda da kalıyorlarmış.

B-boy Cozzy: “Orası hip hop kültürü adına Ankara’da kim varsa herkesin uğrak yeriydi. Sadece graffiticiler, rapçiler ya da break dansçılar gelmezdi. O dönemin kaykaycıları, punkçıları ve metalcileri de orada takılırdı. Orası farklı kültürel birlikteliklerin olduğu, dönemine göre ütopik sayılabilecek düzeyde bir ortamdı.”

İzmir’de ise sahile yakın olmasıyla Miami’ye benzetilen Karşıyaka Kareler. Kareler, aynı zamanda TRT aracılığı ile 1999 yılında çekilen Türkiye’nin ilk break dans ve hiphop kültürü belgesellerinden birine de ev sahipliği yapmış.

Dahası:

Vice videosu: ‘How the Bronx brought breaking to the world’
Belgesel: ‘Turkish Hip Hop- 1. Bölüm’
Daha fazla fotoğraf…