Şeriban Alkış

İngiltere'nin Suffolk kontluğunda, Leiston'da 'Engineer' isimli pubda çekilen bu fotoğraflar, Libby Hall'a ait. Aslen New York'lu olan ve 1960'larda Birleşik Krallık'a taşınan fotoğrafçı Hall, geniş köpek fotoğrafları koleksiyonuyla tanınıyor. Ancak 1966 yılına ait İngiltere işçi sınıfı ve onun kültürüne ait belge niteliği taşıyan bu seri de onun meşhur fotoğraflarından. Sizewell isimli küçük bir balıkçı köyü yakınlarına kurulan nükleer tesis ile bölge bir anda işçi sınıfı bölgesine dönüşür. Bir kadın fotoğrafçı olan Hall da, mesai biter bitmez 'erkek işçilerin' doluştuğu 'Engineer'i fotoğraflar.

Bu fotoğraflar, birkaç yıl önce Twitter akışında "İşçi sınıfının içeceği biradır, mekânı da birahanalerdir" cümlesi üzerinden süren tartışmaları hatırlattı. Aklımda kaldığı kadarıyla, beyaz yaka işçilerden hareketle "Hayır, kahvedir" itirazı yapılmıştı. Oysa tarihe baktığımızda kahve nasıl ki ayıklık, rasyonellik, bireycilik gibi tanımlarla anılıyorsa içki de kolektiflik ve dayanışma gibi kavramlarla anılıyor. Kahve daha daha çok orta sınıfla anılıyor. İçki içmek, burjuvaziye giderek itici gelmeye başlar. Burjuva, ev ya da kulüp gibi özel ortamlarında ve mutlaka ölçülü içer. Gerçi bugün işçi sınıfının Türkiye'de mahkûm edildiği yoksulluk düşünüldüğünde 'işçi sınıfının içeceği mataralara koyup yanında taşıdığı sudur' diyebiliriz ama bu konudaki tartışmalara kısaca bir göz atalım.

"Tahmin edileceği gibi işçiler çok içiyor. Glasgow'da cumartesi akşamları 30 bin işçinin zilzurna sarhoş olduğu söyleniyor. Özellikle de ücretlerinin ödendiği ve diğer günlerden daha erken paydos yaptıkları cumartesi günleri.”

Friedrich Engels'in 1842-1844 yılları arasında Manchester'da yazdığı 'İngiltere'de İşçi Sınıfının Durumu' kitabında geçen bu cümle, İngiltere kadar Avrupa işçi sınıfının neredeyse tümü için geçerliydi. Sanayi devrimi sonrasının işçileri yaşam coşkusundan değil, içinde yaşadıkları sefaleti hiç olmazsa birkaç saatliğine unutmak için içerler. Uzun çalışma saatlerinin ardından gidecekleri iki göz odalı evler de nemli ve pistir: "Havasız ortamlar ve kötü beslenme yüzünden zayıflamış bedeni dışarıdan gelecek uyarıcıyı şiddetle arzular. Hoşsohbet bir ortama duyduğu ihtiyaç ancak bir meyhanede tatmin edebilir, dostlarıyla buluşabileceği başka bir yer yoktur. Bu durumda işçi şiddetli içki içme ihtiyacını nasıl duymasın?"

Ve o cümle: "Diğer çoğu şey gibi alkol kullanımı da sınıfsaldır."

Çalışma ve yaşam şartları ağırlaştıkça işçiler de daha sert içkilere yüklenmeye başlar. O dönem ispirtolu içki üretimi ve tüketiminde bir artış başlar. İspirtolu içkilerin verdiği alkolik uyuşuklukla insanlar tek başına içki içmeye başlar. Halbuki içki içmek, kolektif bir eylemdi. Hatta publar, kendi binaları ve toplantı mekânları olmayan siyasetler için de bir toplanma alanıydı. İngiltere işçi sınıfı tarihinde çok sayıda toplantının, pub'ların üst katındaki odalarda yapıldığı biliniyor. Bolşevik-Menşevik ayrılığının yaşandığı 1903 RSDİP 2. kongresinin geçtiği mekânlardan biri de Londra'daki Three Johns isimli pubdır.

Pub, İngilizcedeki 'public inn' ya da 'public house'ın kısaltmasıdır. Çok daha önceleri, içki içmek ve konaklamak için elverişli olan bu 'yolgeçen hanları' (Şarap getir hancı!), giderek bar üzerindeki çeşit çeşit bira kuleleri ve müdavimlerin dirsek çürüttüğü tezgâhın merkez hâline geldiği mekânlara dönüşür. Kültürel anlamda Türkiye'deki kahvehanelere benzer biçimde, önemli olan bir şeyler içmekten çok sosyalleşmektir.

Engels'in proleteryanın içkiyle bağını bir sosyolojik gözlem olarak yapmasının yanısıra işçi sınıfı siyaseti içerisinde içki karşıtları ve içki savuncuları da vardır elbette. Tabii Engels, alışkanlık hâline dönüşen 'kötü içki içmenin' sorumlusunu ispirtolu içki olarak görür. Ona göre ciddi, özellikle de başarılı isyanlar yalnızca şarap ülkelerinde ya da gümrük engeli koyarak kendilerini içkiden az çok koruyabilmiş ülkelerde yaşanmıştır. Fazlası zarar yani.

Avusturya Sosyal Demokrat Partisi'nin kurucusu Victor Adler ise içkiden tamamen uzak durulmasını savunuyor. Sarhoş ettiğinden değil de, rahatlığı teşvik ettiği ve öz disiplinden uzaklaştırdığı için yargılar. 'Kahrolsun rahatlık' başlıklı bir yazısında Adler: "Alkollü beyinler başkalarının angaryası için koşuştururken yeterli olabilir ama işçi sınıfının kurtuluşu için salim kafalı, soğukkanlı insanlara ve sağlıklı beyinlere ihtiyaç vardır." (Gezi eylemleri sırasında 'durmak yok, ayık kalmalıyım' diyerek ot ve içkiye ara veren birilerini tanıyor musunuz siz de?) Adler aynı zamanda, spor meselesini de çok önemsiyor.

Adler gibi içki perhizcilerine karşı Kautsky, şarap ve biranın işçi sınıfı için zararlı olmak bir yana onların dayanışması için gerekli olduğunu savunur: “Bir proleter için alkolden tamamen vazgeçmek her tür muhabbetten vazgeçmek anlamına gelir. İşçinin evinde salonu yoktur, küçücük odasına buyur edemez dostlarını. Onlarla bir araya gelmek, ortak meseleleri hakkında konuşmak istiyorsa, meyhaneye gitmek zorundadır. Burjuva siyaseti bundan feragat edebilir ama proletarya siyaseti edemez." Türkiye'de birçok kişinin Lenin ve Troçki dolayımıyla bildiği, Lenin'in, adına 'Proleter Devrim ve Dönek Kautsky' kitabını yazdığı Alman SDP liderlerinden Kautsky 'parti meyhanelerini' de hararetle savunuyordu: “Proleteryanın kolay kolay elinden alınamayacak olan tek politik özgürlük alanı, meyhanedir. İçki karşıtı hareket Alman işçilerini meyhaneye gitmemeye ikna edebilirse, o zaman proleter dayanışmasına ağır bir darbe indirmiş olacaktır.” Kautsky de Engels gibi esas tehlikeli olanın ispirtolu gibi güçlü alkoller olduğu görüşünde.

Bismarck’ın işçi partilerini ve sendikaları yasadışı ilan ettiği 1878-1890 arası yıllarda, işçi hareketi pubların arka odalarında büyümeye devam etmişti. Elbette publar işçi sınıfının tümüne hitap etmiyordu; zira en az erkekler kadar ağır koşullarda çalışan kadınların publara veya meyhanelere gitmeleri pek hoş karşılanmıyordu. Kadınların, Engels'in 'yokluk ve çaresizlik içinde' diye tanımladığı o sefil evlere dönüp ev işlerini yapmaları ve çocuk bakmaları bekleniyordu.

Dahası:

Atilla Dirim’in yazısı: ‘Almanya örneğinde İşçi sınıfı, alkol, birahaneler’
Laken Brooks’un yazısı (çev. Merve Haklı): ‘Kadınlar neden bira endüstrisine hükmetmeyi bıraktı?