Toplam sözcük sayısı: 1.330 - Ortalama okuma süresi: 5 dakika

Emrah Temizkan

Kapsül Pazar sizi bu hafta, LGBTİ+ Onur Yürüyüşü'nün tarihi ve Türkiye'deki yansımasına doğru bir yolculuğa çıkarıyor. 

28 Haziran 1969’da sabaha karşı, New York’un Greenwhich Village Mahallesi’nde polis tarafından Stonewall Inn barına düzenlenen baskın sonrası çıkan isyanlar, LGBTİ+ Onur Yürüyüşü’nün başlangıç noktası olarak anılıyor.

Polislerin bara baskın düzenleme nedeni alkol ruhsatı olmadan hizmet vermesi olsa da, bu tür baskınlarda LGBTİ+’lere yönelik şiddet, taciz ve gözaltılar yaygın uygulamalar arasındaydı.

Stonewall Inn baskını, LGBTİ+ hareketinin kolektif hafızasında 'bardağı taşıran son damla' olarak yer etmiştir. Ertesi sene, Stonewall Inn'de yaşananları anmak için Los Angeles, New York ve Chicago’da düzenlenen yürüyüşler zamanla başka ülkelere yayılmış ve Onur Yürüyüşü bir gelenek haline gelmiştir.

Türkiye'de nasıl?

LGBTİ+ hareketine ait ilk sokak eylemi, Beyoğlu Emniyet Müdürlüğü’nün uyguladığı sistematik şiddet ve baskıyı dile getirmek için trans kadınların 1987’de gerçekleştirdiği açlık greviyle yapıldı.

1993’te ise 'Onur Yürüyüşü’nü de içeren 'Cinsel Özgürlük Etkinlikleri’ planlandı. Bu yürüyüş valilik yasağı ve polis müdahalesi nedeniyle gerçekleştirilemedi. Yurt dışından gelen, aralarında milletvekillerinin de olduğu grup gözaltına alındı, 27 kişi sınır dışı edildi.

Bu esnada kurulan Lambdaistanbul, örgütlenme faaliyetlerine ve basına kapalı da olsa Onur Haftası’nda etkinlikler düzenlemeye devam etti.

Onur Yürüyüşü, 2003’te ilk kez İstanbul’da gerçekleşti. Onur Haftası boyunca düzenlenen etkinlikler, önceki yıllardan farklı olarak pazar günü İstiklal Caddesi’nde yapılan 'Onur Yürüyüşü' ile noktalandı. Yaklaşık 40 kişinin katıldığı bu yürüyüş, her yıl tekrarlanarak bir gelenek hâline geldi.

Özellikle 2008'de Lambdaistanbul LGBTİ Dayanışma Derneği’ne açılan kapatma davası nedeniyle bir kırılma yaşandı. İki binden fazla kişinin katıldığı bu yürüyüşte, katılımcı sayısının artmasının yanı sıra katılımcı profili de çeşitlendi. LGBTİ+’lar, aileleri, yakınları, arkadaşları ve LGBTİ+ haklarını destekleyen sanatçılar, siyasetçiler, farklı toplumsal kesimlerden dernekler, oluşumlar yürüyüşte kitlesel olarak yer aldı.

2010 yılında İstanbul’da kutlamaların kapsamı genişledi ve transların yaşadıkları sorunlara dikkat çekmek için 'Trans Onur Yürüyüşü' yapılmaya başlandı.

Gezi'de kırılma

Türkiye’de ikinci kırılma noktası ise, 2013’te Gezi eylemleri döneminde gerçekleştirilen 'Onur Yürüyüşü' olarak değerlendiriliyor. Pek çok ilde LGBTİ+’ların açık kimlikleri ve gökkuşağı bayraklarıyla Gezi eylemlerine katılmaları, toplumsal bir görünürlük yarattı.

İstanbul’da, yüz bin kişinin katıldığı tahmin edilen, o zamana kadarki en geniş katılımlı 'Onur Yürüyüşü'nün yapıldığı gün, Twitter’da trending topic olan #direnayol, LGBTİ+ mücadelesinin toplumsallaştığının göstergesiydi.

Aynı sene İzmir’de de Onur Yürüyüşü yapılmaya başlandı. 2015'te ise Mersin, Malatya, Çorum, Samsun gibi Türkiye’nin 11 farklı ilinde 'Onur Yürüyüşü' yapılırken bir yandan da İstanbul'daki yürüyüş polis saldırısıyla engellenmeye çalışıldı.

LGBTİ+'lar ve hak savunucuları, 2015 yılının önemli bir dönüm noktası olduğunu söylüyor.

Haziran 2015 seçimlerinden önce AKP, İstanbul'un bazı bölgelerinde dağıttığı seçim broşüründe İstanbul'da düzenlenen Onur Yürüyüşleri'ni 'yaşam tarzlarına müdahale ettikleri yönündeki iddiaların' aksine dair bir kanıt olarak sunmuştu.

Ancak aynı yıl düzenlenen Onur Yürüyüşü, İstanbul Valiliği tarafından yasaklandı ve polis toplananları dağıtmak için müdahale etti.

Yürüyüşü düzenleyen LGBTİ Onur Haftası, yürüyüşe müdahalenin 'Ramazan ayı gerekçe gösterilerek' yapıldığını öne sürdü.

2015 yılından bu yana İstiklal Caddesi'nde Onur Yürüyüşü'ne izin verilmiyor.

Pride ne anlama geliyor?

'Pride' (onur) kelimesi eski İngilizce’de kibir anlamında iken zaman içerisinde 'makul seviyede haklı bir özsaygı' manasına da gelmeye başladı. 'Utanç 'kelimesinin karşıtı olarak kolektif değer duygusunu ifade etmek için, önceleri siyahların Sivil Hakları Hareketi, daha sonra ise LGBTİ+ hareketi tarafından sahiplenildi.

Dahası:

• Video: ‘Her Yürüyüşümüz Onur Yürüyüşü’ (2019)
• Matmazel Coco: Fotoğraflarla Türkiye'de 'drag queen' olmak.
• Türkiye’nin ilk LGBTİ+ korosundan 11 dilde şarkı.
• Beyoğlu’nda 1993’te yasaklanan ve polis tarafından dağıtılan 'Onur Yürüyüşü'nün tanıklığı.
• Türkiye'deki LGBTİ+ bireyler anlatıyor: "Artık beni koruyacak bir devlet yok."
• Video haber: İstanbul'da Onur Yürüyüşü neden yapılamıyor?
• 'Jilet Sebahat' dönüşümü anlatıyor: “Beyoğlu’nun yeni hâlinde iki şey eksik: netlik ve erotizm.”
• Kaos GL Derneği'nin eğitimciler için hazırladığı kılavuz: 'LGBTİ+ öğrencileri aile ve okul kıskacına karşı nasıl korumalı?'