Toplam sözcük sayısı: 1.387 - Ortalama okuma süresi: 5.5 dakika

Hazal Çelik

Avrupa Birliği’ne bağlı Copernicus İklim Değişikliği Servisi, bu temmuzu tüm dünyadaki en sıcak ay olarak kayda geçirirken ayın son haftasında hem İstanbul hem de Türkiye genelinde sıcaklık rekorları kırıldı. Prof. Dr. Orhan Şen’e göre Basra’dan gelen yeni sıcak hava dalgası sebebiyle önümüzdeki günler yeni rekorlara sahne olacak.

İklim değişikliği yaz planlarımızı ve şehir hayatını daha yoğun etkiliyor. Özellikle çocuklarla etkileşim içinde olan ruh sağlığı çalışanları, her yaştan insanın bu duruma kafa yorduğunu ve bununla kendilerince başa çıkmaya çalıştığını fark ediyor. 

Greta Thunberg örneğinde olduğu gibi bazı gençlerin eylemlerde ya da sivil toplum kuruluşlarında söz söyleyip alan açmaya çalıştığını ülkemizde de görüyoruz. 

Peki çocuklar ve gençler iklim değişikliği konusunda ne düşünüyor? Farklı bilimsel araştırmalar konuyla ilgili fikir birliğine varamasa da iklim krizini çocukların ve ergenlerin gözünden anlamaya çalışan 2023 tarihli çalışmaları derleyip inceleyen bir makale bizi konuyla ilgili aydınlatıyor. 

İllüstrasyon: LeeAndra Cianci

Araştırmalardan biri, ergenlerin iklim kriziyle ilgili negatif duygulanım içinde olmadığını gösteriyor. Hem iklim krizinden diğerlerini sorumlu tutuyorlar hem de eyleme geçme yükümlülüğünü kendilerinden başka kişilere ve kurumlara atıyorlar. Kısacası bu araştırma ergenlerin aslında meseleyle doğrudan bağ kurmayıp dışsallaştırdığını gözler önüne seriyor. 

Çocuklar ve gençlerle görüşülen başka bir araştırmaysa, daha küçük çocukların iklim krizi konusunda daha endişeli olduğunu bize söylüyor. Gelişmiş ülkelerde yaşayan çocukların genellikle daha endişesiz ve harekete geçmeye daha isteksiz olduğu sonucu da burada çıktı. 

Yaşları 16 ile 25 arasında değişen 10 bin kişinin katılımıyla gerçekleşen kapsamlı bir diğer çalışma da, katılımcılardan yüzde 59’unun iklim konusunda kaygı yaşadığını ve hükümetlerin adımlarından duyulan memnuniyetsizliğin gündelik hayatlarını olumsuz etkilediğini ortaya koydu.

İklim felaketi dünyaya zarar vermekle ilgili kaygıları ortaya çıkarabilen, güvenlik hissimizi tehdit eden, doğanın sınırlarını hatırlatan ve geri dönülemeyecek sonuçları beraberinde getirebilecek bir durum.

Araştırmalar gençlerin bu konudaki duygu ve düşüncelerini genellemenin mümkün olmadığını gösteriyor. Dolayısıyla genelleme yapmak yerine, Alman psikanalist Delaram Habibi-Kohlen’in iklim değişikliği ile ilgili fikirlerine bakalım.

İklim felaketi hakkında akademik çalışmaları bulunan Habibi-Kohlen, bu konuyla tam olarak yüzleşmenin ve yarattığı duygularla temas etmenin çok da kolay olmayabileceğini söylüyor. Habibi-Kohlen, 2011'de psikoloji öğrencileriyle yaptığı derinlemesine görüşmelerde, gençlerin bu gerçekle başa çıkmak için bazı ortak savunma mekanizmaları kullandığını fark etti. 

"İklim krizi yaşamımı ve dünyayı doğrudan etkileyecek bir güce sahip değil" diyenler, bu durumla ilgili duygulara kendilerini tamamen kapattıkları izlenimini uyandırdı. Gerçeği reddetme düzeyleri o kadar yüksekti ki kendilerini tarihi ve coğrafi bağlamdan neredeyse tamamen soyutlamışlardı. Bazılarıysa insanların dünyaya verdiği zararı yok saydı: Onlara göre doğa, sanki öngörülemez ve intikamcı bir anne gibiydi.

İllüstrasyon: Washington Post

Habibi-Kohlen’in bu bağlamda bahsettiği diğer savunma mekanizmasına geçmeden önce Freud’un psikoseksüel gelişim teorisindeki Ödipal döneme kısaca değinelim. 

Üç yaş civarında cinsiyet farklarının cinsel organlar üzerinden kavranmasıyla başlayan bu dönemde çocuklar ilişkilere dair merak geliştirir. Cinsellik konusunun da devreye girmesiyle genellikle kızlar babaya, erkekler de annelerine karşı çocuksu cinsel duygular hissedip diğer ebeveyni dışarıda tutmaya çalışır.

Bu çağdaki çoğu çocuğun anne babasının ortasında yatmak istediğini, gelinlik ya da damatlık giyerek evcilik oyunları oynadığını ya da doğrudan "Ben annemle/babamla evleneceğim" dediğini görebiliriz. 

Eş olma durumunu sağlamanın yoluysa kızların anneleriyle, erkeklerinse babalarıyla rekabet etmesinden geçer. Bu rekabet sağlıklı şekilde çözümlenirse erkekler babalarıyla özdeşim kurup dış dünyadan başka bir kadın bulabilir. Kız çocuklarının göreviyse iki aşamalıdır: Önce ilk aşkları anneden, sonra da babadan ayrışıp kendilerine yeni bir aşk öznesini dışarıdan arama yoluna gidebilirler. 

Kız ve erkek çocuklar, rekabet çözümlenirken farklı suçluluk duygularıyla cebelleşir. Kızlar için annenin sevgisini kaybetmeye, erkeklerdeyse babaları tarafından cezalandırılmaya dair hisler ön planda olur.

Habibi-Kohlen’in görüştüğü gençlerden bazıları, suçluluk duygusunu önlemek için iklim krizinin gelecek nesilleri nasıl etkileyeceğini düşünmeyi reddediyordu. Ünlü psikanalist bu durumun öç alma arzusu barındıran, bilinçdışı bir Ödipalfanteziden ileri geldiğini düşünüyor. 

Ödipal fanteziler her zaman tek taraflı işlemez: Ebeveynlerden çocuklara da yönelebilir. Bir çocuk ergenliğe girdiğinde ebeveynleri artık birincil olarak hayranlık duyduğu, beğendiği ve sevdiği kişiler olmaktan çıkar. Orta yaş dönemlerindeki ebeveynler, çocuklarının gençliğe yönelik adımlarını tolereedemeyebilir çünkü gördükleri gençlik ve potansiyel, onlara kaybettikleri şeyleri fazlasıyla hatırlatabilir. 

Ebeveynler bu dönemde çocuklarıyla rekabete girebilir. Bazı ebeveynler ergen çocuklarının sevgili ya da arkadaşlarını asla beğenmeyebilir, giyim tarzlarını sanki kendileri de gençmiş gibi benimseyebilirler. 

Bizden sonrası tufan mı olsun?

Fotoğraf: Johan Nilsson / Depo Photos

Habibi-Kohlen’e göre, iklim krizinin gelecek nesilleri etkilemeyeceğini savunmak da hasetle ilişkili: Ebeveynler, çocuklarına pırıl pırıl ve güvenli bir dünya bırakmayarak, onların gelecekteki muhtemel kazanımlarını ellerinden almayı arzuluyor olabilir.

Bir önceki nesilin hasetle yıkma fantezisini, çocuklar da fark ediyor olabilir. Ünlü psikanalist Michael Rustin’e göre Greta Thunberg, 2019'daki Birleşmiş Milletler İklim Konferansı’nda meşhur konuşmasını yaparken, yetişkinlerin bu ihanetinin ayırdına vardığını ima etti. Yetişkinlerden “Boş laflarınızla benim çocukluğumu ve hayallerimizi çaldınız. Ne hakla?” diye hesap soran Greta'nın bu sözleri, "Hasediniz yüzünden bana daha kötü bir gelecek bırakıyorsunuz" olarak da okunabilir.

Çocuk ve gençlerin iklim kriziyle ilgili duygu ve düşüncelerini genellemek zor. Ancak yetişkinler için de durum çok da farklı sayılmaz. Dünyamız sürekli değişirken beraberinde getirdiği etkilerden kendinizi soyutlamak mı istersiniz, ya da iklim krizi gibi acil eylem gerektirdiği söylenen meselelerin iç dünyanızda nasıl yankılandığını psikanaliz perspektifiyle görmeyi mi tercih edersiniz?