Sayı: 187 - Ortalama okuma süresi: 6 dakika (1.504 kelime)

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Fabio Ponzio ve Avrupa’nın bilinçaltı

“Tarihin asla geri dönmeyecek benzersiz bir zamanında Doğu Avrupa'da yaşayan bir Batı Avrupalı’nın hikâyesi.” Fotoğraf makinesi üreticisi Leica, 1998’de Oskar Barnack Ödülü’ne değer gördüğü İtalyan fotoğrafçı Fabio Ponzio’nun hikâyesini bu cümleyle özetliyor. 22 yıl boyunca kamerasıyla ve kırmızı Volkswagen’iyle 250 bin küsur kilometre ve onlarca sınır geçen, 'Avrupa’nın bilinçaltı' olarak tanımladığı Doğu Avrupa’yı keşfeden Ponzio’nun günlüklerinden bir bölümü Türkçeye çevirdik. 

Ponzio, ‘East of Nowhere’ için Aralık 1987’de İstanbul’a doğru yola çıktı. Bu, Doğu’ya yapacağı yüzlerce seyahatin ilki olacaktı. Ponzio’nun satırlarında ve fotoğraflarında, ‘tarihinin şiddetiyle işaretlenmiş ve kadim soydan gelen halklarla dolu bir bölge’ olarak tanımladığı Doğu’yu, öteki Avrupa’yı, ‘kıtanın bağırsaklarını’, İstanbul’da başlayan ve biten bir hikâyeyi izliyoruz. 

***

1987, Türkiye

Doğu’nun insanları

13 Aralık 2009 gecesi İstanbul Büyük Londra Oteli’ndeki odamdan çıktım ve havaalanına gittim. Bu yolculuk, Doğu’da geçirdiğim 22 yılın sonu olacaktı. Taksi şehrin içinden geçerken Berlin Duvarı’nın yıkılmasından bu yana geçen zamanı düşündüm. Son 20 yılda her şeyin hem gerçekte hem de Avrupalıların zihninde nasıl değiştiğini düşündüm.

Varşova Paktı rejimlerinin çöküşünden önce, Avrupa haritasına her baktığımda, dikkatim her zaman karşı konulamaz bir şekilde Doğu’ya ve onun gizemli isimlerine, anlaşılmaz sınırlarına, bilinmeyen, yasak topraklara uzanan yollarına çekilirdi. Doğu ile Batı arasındaki ayrım bir büyü gibiydi. Biz Batılıları hayatlarımızın, dünyaya bakış açımızın ve korkularımızın bağlı olduğu, isimlendirilemeyen bir şeye bağlı tutuyordu. O duvar, Avrupa’nın bilinçli ve bilinçsiz zihni arasındaki ayrımdı. O çizginin ötesinde, her şey gölgede oynuyordu. Görünüşte Batı’da olanlarla hiçbir bağlantısı yoktu ama insanın bilinçaltı gibi Doğu da geçmişimizi unutmamıza izin vermiyordu.

Doğu’nun sınırlarını aşmak, insanların ve şeylerin bizimkinden farklı biçimde evrimleştiği kristalleşmiş bir evrene girmekti. Yolculuğum 1987’de İstanbul’da başladı ve ilerleyen yıllarda Polonya, Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Macaristan, Çekoslovakya, Rusya, Ukrayna, Gürcistan ve Ermenistan’da devam etti. 

1988’de Polonya’ya vardığımda ülke bana çöküşün eşiğindeymiş gibi geldi. Dükkânlarda çok az yiyecek vardı, ekmek almak için kuyruklar çok uzundu. İnsanlar kiliselerde toplanıyordu. Kutlamalar, kitleler hâlinde bir araya gelerek yapılıyordu. Jasna Gora veya Kalwaria Zebrzydowska gibi yerler gri bir hareketsizlik denizinde kaybolmuş özgürlük adalarıydı. Polonya halkı adeta kömür ile tütsü arasında, fedakârlık ile aşkınlık içinde yaşıyordu. Sarsılmaz inançları sayesinde madenlerin, savaşın, gulagların derinliklerinde yaşamış ve hayatta kalmışlardı.

1998, Romanya

Çavuşesku’nun Romanyası’nda insan hayatı, art arda gelen karanlık günlerde sürekli yiyecek bir şeyler aramaya indirgenmişti. Devlet Güvenlik Bakanlığı, insanlar üzerinde mutlak bir kontrole sahipti; herhangi bir özgürlük içgüdüsünü bile yok etmek için muhbirler, rüşvet ve şiddeti kullanıyordu. Haziran 1988’de ilk kez Romanya’ya gittiğimde orada sadece uykusuz bir gece geçirecek kadar kaldım. Ertesi gün, askerî bir havaalanının fantazmagorik fotoğraflarını çektiğim gerekçesiyle gözaltına alındım ve pasaportuma el kondu. O sırada Yugoslavya’da peş peşe felaket yıllarını getirecek şeyin başlangıcı için hazırlık yapılırken Batı da büyük bir kayıtsızlıkla izliyordu. 28 Haziran 1989’da Kosova Ovası’nda yüzbinlerce Sırp’ın toplandığını ve Slobodan Milošević’in Yugoslav Savaşları’nı başlatacak programı ve ideolojiyi ortaya koyduğu ünlü konuşmasını dinlediklerini gördüm. Seyahatlerim sırasında, henüz tanımaya başladığım bu dünyaya nüfuz etmenin ne kadar önemli olduğunu fark ettim. Tarihin, insanlığın özünü daha net bir şekilde görmeyi mümkün kılan bir bakış açısı yarattığına dair bariz bir hisse kapıldım.

1989 sonbaharında aniden her şey değişti. Orta ve Doğu Avrupa’daki komünist ülkelerin çeşitli rejimleri, Arnavutluk’ta devam eden ve iki yıl sonra Sovyetler Birliği’nde sona eren inanılmaz bir domino etkisiyle Budapeşte, Berlin, Varşova, Prag, Sofya ve Bükreş’te çökmeye başladı. Yıllarca beklentisiz yaşayan erkekler ve kadınlar, bilmedikleri bu yeni şey karşısında şüpheci ve şaşkındılar. Her şey mümkün görünüyordu ve aslında mümkündü. Acı ve fedakârlıkla kendini güçlendiren eski enerjiye şimdi umut dolu yeni bir enerji katılıyordu.

Belirsizlik ve beklenti arasında asılı kalmış bu ortamda, Doğu’nun insanlarını aramak için uçsuz bucaksız toprak parçalarında seyahatlerime devam ettim. Bu ülkelerde, doğaya, geleneğe ve inanca derinden bağlı köylü sınıfını keşfettim. Doğu’da, ‘ideolojilerin yenilgisine’ ve ekonominin çöküşüne rağmen hâlâ onurunu kaybetmemiş işçi sınıfını tanıdım. Komünist söylemin yeni adamını tüm eski ihtişamıyla, ezilmiş ve aşağılanmış hâlde gördüm. Her şeye dayanabilen ve her şeyden güç alan kadim bir gücü temsil ettiğinin farkında değildi. Her şeyin tüketim bolluğuna/tuzağına yenik düşüp de ‘özgürlüğün zafere ulaştığı’ yıllardan önceki seyahatlerimde işte bu adamları ve kadınları aradım.

Berlin Duvarı’nın yıkılması, bir zamanlar, iktidarın ideolojisine uymayan bir gerçekliğe tanıklık etmek isteyen herkesin hareketini büyük ölçüde kısıtlayan, boğucu rejimlerin kontrolündeki bölgeler arasında özgürce geçiş yapmamı sağladı. Arabayla seyahat ettim. Yanımda bir uyku tulumu, bir çadır, bir gazlı soba, bir Leica, üç Nikon ve 100 rulo film taşıdım. Haritada çok fazla yol vardı ama yollardan neredeyse hiç araç geçmiyordu. Bir keresinde Arnavutluk dağlarındaki yoksul bir evde, benden önce köyden geçen son yabancının 8 Eylül 1943’teki ateşkesten sonra kaçan iki İtalyan askeri olduğunu söylediler. Ormanda, bir tapınağın önündeki hacılar arasında, yol boyunca karşılaştığım insanların evlerinde fark etmeksizin her yerde uyudum.

1990, Polonya - 1997, Romanya - 1995, Arnavutluk (soldan sağa)

Şehirlerdeki yaşam köylerdekinden çok farklıydı. İzzetini korumak kırsal alanlarda mümkün olsa da kasaba ve şehirlerde atmosfer farklıydı. Komünizmin ani sonu, buralarda insanların ne kadar kırılgan olduğunu ortaya çıkardı. Kırsaldaki nüfusun aksine, hayatta kalmak için ihtiyaç duydukları şeylere sahip değillerdi. Boris Yeltsin’in Moskovası’nda emekliler rüzgârda savrulan parçalardı, güvenebilecekleri hiçbir şeyleri yoktu. Ukrayna’da Kiev ve Harkov tren istasyonları barınacak yer arayan evsiz insanlarla doluydu. Romanya Hunedoara şehrinin sakinleri çok düşük maaşa çalıştıkları devasa çelik endüstrisinde zehirlenerek ölüyorlardı. 

Şüphesiz ki şehirlerde karşılaştığım umutsuz yoksullukla kırsalda nadiren karşılaştım. Belki de kentlerde farklı bir gelecek beklentisinin ve kimsenin tam olarak nasıl bir biçim alacağını bilmediği bir şey için duyulan kaygının nedeni buydu.

Bu bağlamda, Doğu’yu Batı’dan ayıran en belirgin şeylerden biri, günlük hayatın neredeyse tamamen ticarileşmemiş olmasıydı. Belli ki bu durum gerçekliğin tüm özüyle ortaya çıkmasına izin veriyordu. Semboller daha fark edilebilirdi. Paradoksal olarak yalanlar üzerine kurulu bir sistem daha berrak bir görüşe izin veriyordu. Yoksulluk ve acı her şeyi daha temel hâle getiriyordu. Doğu’daki insanların bana bu kadar güçlü ve biricik gelmesinin nedeni de buydu. Doğu’nun insanları gözle görünür sadelikleriyle, günlük yaşamın zorluklarını, zahmetini ve adaletsizliği sabırla kabullenmeleriyle, alçakgönüllülükleriyle, biz Batılıların uzun zamandır unuttuğu, güvenlik ve konfor arayışında kaybolmuş, tüketim toplumunun bize aşıladığı sonsuz zorunluluklar altında ezilmiş bir güç ve cesareti ifade ediyordu.

Doğu’yu keşfetmek benim için dünyayı keşfetmekti. Doğu’daki insanlar bana gözlemlemeyi ve kendimi yatıştırmayı, yukarı bakıp gökyüzünü görmeyi öğretti. Doğu’da geçirdiğim tüm o yıllardan aklımda kalanlar, bu adamların ve kadınların ruhlarını aradığım birkaç fotoğraftan ibaret. Onları sembollere dönüştürmeye çalışma cüretini gösterdim. Bunda başarılı olmayı ve bana verdiklerinin küçük bir kısmını onlara geri vermeyi çok isterdim.

Fabio Ponzio, Roma, Nisan 2011.

📸 Daha fazla fotoğraf.

Çeviri: Şeriban Alkış

gündem

Fotoğraf: ANKA

Diyarbakır’da günlerdir aranan 8 yaşındaki Narin Güran’ın cansız bedeni, daha önce arama yapılan köye iki kilometre uzaklıktaki Eğertutmaz deresinde üzeri taşla kapatılmış hâlde çuval içinde bulundu. Kuran kursundan ayrıldıktan sonra haber alınamayan Güran’ın anne ve babası, daha önce arama yapılan köye iki kilometre uzaklıktaki derede bulunan terliğin kızlarına ait olduğunu söylemişti. Terlik incelenmek üzere laboratuvara götürülmüş ancak anne Yüksel Güran, terliğin kızına ait olmadığını söylemişti. Güran’ın amcası ve Tavşantepe Mahallesi’nin muhtarı S.G., 2 Eylül’den bu yana ‘kasten öldürme’ ve ‘kişiyi hürriyetinden yoksun kılma’ suçlarından tutuklu. S.G. ifadesinde, otomobilinde Narin Güran'ın DNA'sının tespit edilmesine ilişkin bilgisi olmadığını söylemişti. 

Eski millî basketbolcu İlkan Karaman, Muğla Datça’da kaldırımda dururken alkollü olduğu öne sürülen sürücünün kontrolündeki otomobilin çarpması sonucu hayatını kaybetti.  Tofaş altyapısından yetişen 34 yaşındaki Karaman, Pınar Karşıyaka, Fenerbahçe, Beşiktaş formalarını da giymişti. Karaman, son olarak Çayırova Belediyesi formasını giyiyordu. 

CHP'nin sembolik açılışını Sivas Kongresi’nin 105. yıldönümü nedeniyle Sivas’ta yaptığı Tüzük Kurultayı’nda, 28 maddelik tüzük değişikliği kabul edildi. Milletvekili adaylarının belirlenmesi yönteminde değişiklik, parti kurullarında görev alanlara üç dönem sınırlaması tüzüğe girdi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kara Harp Okulu mezuniyet töreninde teğmenlerin kılıçlı yemin etmesine ilişkin ilk kez İmam Hatipliler Kurultayı'nda konuştu. "Ordumuz üzerinden siyasi hesap görülmesine müsaade etmeyiz" dedi ve ilgili kişilerin ‘süratle temizleneceğini’ söyledi.

Millî Eğitim Bakanlığı, yarın başlayacak eğitim-öğretim döneminin ilk gününde öğretmenlerin ilk derste, ‘Bağımsızlık ve Vatan Sevgisi’ konusunu işlemesini istedi. Dersin başlığı, ‘Çanakkale ve Gazze’ olarak belirlendi. 

Tenis takviminin son Grand Slam turnuvası ABD Açık’ta tek kadınlar şampiyonu ABD'li Jessica Pegula'yı 2-0'la geçen Rus raket Aryna Sabalenka oldu. Bugüne dek iki kez Avustralya Açık’ta zafere ulaşan Sabalenka, üçüncü Grand Slam şampiyonluğunu elde etti. Dünya 1 numarası İtalyan raket Jannick Sinner ile ilk Grand Slam şampiyonluğu için korta çıkacak ABD’li Taylor Fritz’in karşılaşacağı tek erkekler finali bugün saat 21.00’de Eurosport’ta canlı yayınlanacak.

Türkiye, Paris 2024 Paralimpik Oyunları'nı 6 altın, 10 gümüş ve 12 bronz olmak üzere toplam 28 madalyayla tamamladı. Bu, Türkiye’nin oyunlar tarihindeki en başarılı performansı. 

Sevgilisini bakanlık danışmanı yapmaya çalıştığını itiraf eden İtalya Kültür Bakanı Gennaro Sangiuliano, günler sonra istifa etti. Daha önce Başbakan Meloni’ye sunduğu istifası kabul edilmeyen 62 yaşındaki evli bakanın 41 yaşındaki influencer Maria Rosaria Boccia ile ilişkisi, Boccia’nın sosyal medya paylaşımlarıyla ortaya çıkmıştı. Basına sızdırılan belgeler, Boccia’nın Bakan Sangiuliano’yla birlikte resmî etkinliklere katıldığını gösteriyordu. 

ABD’de görülen ‘kara para aklama’ davasında tutuksuz yargılanmasına karar verilen iş insanı Sezgin Baran Korkmaz’ın Fatih Altaylı’ya verdiği söyleşi: “Bakan Soylu kimin ‘50 milyon dolar borcunu sil’ dedi?”

pazar önerileri

Fotoğraf: Variety

Sigur Rós canlı kaydı: ‘Popplagið (Live in Reykjavík)’ 

Time Out seçkisi: ‘The world’s 13 best cities for nightlife right now’

Mehmet Yaşin’in yazısı: ‘Mutfağımız adeta balık fakiri’

Pınar Öğünç’ün yazısı: ‘100K maaşlı beyaz atlılar, karanlık zamanlarda ‘aşık ve evli’ ütopyası’

Replikas’ın Beyoğlu’nun ikonik barı Peyote’de bantmag. ekibine verdiği söyleşi (2012): ‘Dadaruhi Tribute’

sam youkills seçkisi: ‘bye summer’

Nilay Örnek’in araştırma yazısı: ‘Heybeliada’daki Lemmi Köşkü/Oteli’

The New Yorker karikatürü: ‘What Should I Order for Lunch’