Sayı: 191 - Ortalama okuma süresi: 5 dakika (1.440 kelime)

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Nostalji: Pazar Dergisi 

Eylül Naz Baklacı

“20’nci yüzyılın insanları uzun laflardan pek hoşlanmazlar. Herkesi mümkün olduğu kadar kısaltmaya, özleştirmeye çalışıyorlar”. Pazar dergisinin 1956 yılının Eylül ayında yayımlanan ilk sayısı bu cümlelerle başlıyor. Bundan tam 68 yıl sonra, 21. yüzyılın daha da kısalan cümleleri ve hem ekonomik hem de politik açıdan sıkışan dergiciliğinden geriye bakarken popüler kültür yayıncılığı tarihimizin köşe taşlarından Pazar dergisini hangi cümlelerle özetleyeceğimi düşünüyorum. 

Pazar dergisi, 1956 yılının 30 Eylül’ünde kapağında henüz yirmili yaşlarının başındaki Brigitte Bardot’nun fotoğrafı ve güçlü bir yayın ekibiyle yolculuğuna başlıyor. 21 yıl boyunca, sinema, popüler kültür ve toplumun bazen aynası bazen açıklayıcısı, çoğu zaman eleştirdiklerinin temsilcisi oluyor. Kendisiyle aynı yıl yayına başlayan ‘Ses’ ve ‘Hayat’ dergileri gibi Pazar da, 1950’li ve 60’lı yılların özgür ve çağdaş Türkiye’sinin yaratmaya çalıştığı ideal eğlence hayatını aktarıyor. Ancak, 60’lı yıllardan sonra, Yeşilçam’ın filmler ve ‘artistler’ açısından ‘bebek patlaması’ döneminin ve erotik filmler furyasının hem eleştirmeni hem yazılı temsilcisi hâline geliyor. 

1956’nın Pazar dergisi, ‘Yeni Sabah’ gazetesinin de sahibi olan gazeteci Safa Kılıçlıoğlu tarafından kuruluyor. Yeni Sabah’ın kadrosundan isimlerin yer aldığı bu ilk kadroda, yazı işleri müdürü olarak Osman Necmi Karaca, yazılarda Kemal Savcı, Vural Sözer, Faruk Yener karikatürde Oğuz Aral, Altan Erbulak, sporda Nezih Demirkent gibi isimler bulunuyor. Bu isimlerden herhalde en kalıcısı derginin birçok sayısında bulunan ‘Kadınlarla Başbaşa/ Hanımlarla Başbaşa’ sayfasının yazarı Zeynep Berk oluyor.  

Safa Kılıçoğlu, 1966’da derginin 500. sayısı için verdiği röportajda, Pazar’ın çıkış amacının ‘aile mecmuası’ eksiğini kapatmak, ayrıca gazete eklerinin yasak olduğu ve çok az derginin bulunduğu o yıllarda tek bir derginin içinde ‘tüm konuları’ işlemek olduğunu söylüyor. İlk yazı işleri müdürü Osman Necmi Karaca ise aynı röportajda, Pazar’ın, ‘Yeni Sabah’ ekibi için bir ‘okul olduğunu’, gazetecilerin gazetede yapamadıkları şeyleri bu dergide deneyebildiklerini ifade ediyor. Nitekim dergi ilk yıllardaki akışıyla bu kapsayıcılığı ve serbestliği ön planda tutuyor. 1950’li yılların sayıları sinema ve magazinden çok bir kültür-yaşam dergisi içeriğiyle çıkarılıyor. Bu sayılar, müzik, gezi, Türkiye ve dünyadan haftalık haber başlıkları, üçüncü sayfa haberleri, karikatür, hikâye, güzellik, sağlık, spor ve sinema gibi çeşitli konularda yazı ve görsellere yer veriyor. Altan Erbulak’ın ‘Kibar Hırsız’ karikatürü, farklı alanlardan sanatçılarla röportaj yapılan ‘Günümüzün Meşhurları’ köşesi, Zeynep Berk’in okuyucu kadınlara güzellik, giyim ve ev kadınlığı tüyoları verdiği ‘Kadınlarla Başbaşa’ sayfası, dünyadan haberler ve Avrupa gezilerinin yanı sıra Pazar’ın ‘Hollywood muhabirlerinin’ derlediği Hollywood sinema ve magazin haberleri dergide sunuluyor. Sonraki yıllarda buna besteci Fecri Ebcioğlu’nun hazırladığı ve özellikle Avrupa ve ABD’deki popüler şarkılar ve Türkiye’deki cazcıları konu alan ‘Müzik Kulübü’ köşesi ekleniyor.

1960’lara kadar derginin neredeyse tüm kapakları hem henüz yerli magazin pek işlenmediğinden hem de ekonomik koşullardan dolayı Sophia Loren, Kim Novak, Rita Hayworth gibi yabancı Hollywood aktrislerinin fotoğraflarından oluşuyor. Dergide henüz erotik içerik bulunmuyor, hatta ‘Kadınlarla Başbaşa’nın Avrupa modası ve markalarını içeren başlıklarından ve derginin içindeki aşk öykülerinden aileden çok üst sınıf ‘sosyete’ kadınların hedeflendiği, bu kadınların hem kıyafetleri hem de davranışlarıyla Batılı kadınlar olmaya teşvik edildiği hissediliyor. Derginin kapağındaki ilk Türk isim, dünyaca ünlü soprano Leyla Gencer. 1957’nin Ocak ayında yayımlanan 17. sayının kapağı olan Gencer, İtalya’da ‘La Scala Operası’nda vereceği konserle ve TIME dergisinin ona dair övgü dolu sözleriyle tanıtılıyor. Dergi, o yıllarda, Irak kralı Faysal’ın Osmanlı prensesi Fazıla ile evliliği, Grace Kelly’nin aile yaşamı, İngiltere prensesi Margaret’ın aşkı gibi dünya sosyetesinin magazin haberlerini mercek altına alıyor. Bu doğrultuda, derginin herhangi bir politik duruşu olduğu da söylenemez. Örneğin, Türkiye’de siyasette fırtınaların koptuğu 1960’lı yıllar ve sonrasında dergide ülkenin politik gündemine dair hiçbir iz görülmüyor. 

1960’lı yılların Yeşilçam canlılığı, Pazar sayılarına da yansıyor. Pazar, özellikle 60’ların ikinci yarısından itibaren Simavi ailesi tarafından alınmasıyla tam bir magazin dergisi biçimine bürünüyor. Karikatür ve haber sayfaları kalkıyor, hikâyelerin yerini foto-romanlar alıyor, burçlar köşesi ekleniyor, kapakta dönemin kadın ve erkek yerli yıldızları görülüyor. Bazen akıştan kopuk bir biçimde beliriveren ve derginin 50’li yıllarına göz kırpan Avrupa gezileri ve ‘apartheid’, ‘Naziler’, İstanbul tarihi gibi makaleler dışında eski dergiyi hatırlatan pek bir yazı kalmıyor. Bu dönem, 61 anayasasının getirdiği özgürleşme ve ekonomik refah koşullarıyla Yeşilçam’da yılda 200’ü aşkın filmin çekildiği, kapalı sinemaların yaygınlaştığı, sinemaların ucuz eğlence kaynağı hâline geldiği ve ‘Susuz Yaz’, ‘Sevmek Zamanı’ ve ‘Vesikalı Yârim’ gibi kült yapımlara imza atıldığı tarihlere denk geliyor. Pazar dergisinin, 500. sayısında derginin kendi ekibince ifade edildiği gibi, Pazar “günün ihtiyaçlarına cevap vererek” yerli sinemaya dönüyor ve kendine “seyirciyle Yeşilçam arasında bir bağ kurma” misyonu ediniyor. 

Bu misyonun tam olarak nereden kurulduğuysa çelişkili bir çizgide ilerliyor. Prof. Dr. Funda Şenol Cantek’in ‘Yeşilçam’ın Arsız Gözü: Pazar Dergisi’ makalesinde tariflediği ‘arsız göz’ kavramı tam da burada devreye giriyor. Pazar dergisi, dönemin Yeşilçam’ı ve ünlülerini tanıtırken Yeşilçam’ı hem yeriyor hem yüceltiyor. Şenol bunu, magazin dergilerinin, varlıklarını borçlu olduğu sinemaya bir ödeme, ayrıca iddia ettikleri ‘eleştirel bakış’ı gösterme biçiminin sonucu olarak ‘egemen söylemi yeniden üretme’ olarak tanımlıyor. Film şirketlerinin oyunculara olan borçları, oyuncuların aldıkları zamlar, seksin istismar aracı olarak kullanılması, film festivallerinde yaşanan sıkıntılar gibi dönemin film sektörünü eleştiren yazılara yer verirken bir yandan sayfa sayfa yayınladığı seks filmleri, bu filmlerin kadın yıldızlarının çıplak fotoğrafları ve cinselliklerine olan vurguyla eleştirdiği noktaları yeniden üretmiş oluyor. 

Bu yeniden üretim aracı, özellikle 70’li yıllardan itibaren zirve noktasına ulaşıyor. Oyuncuların ‘soyunanlar ve soyunmayanlar’ olarak ikiye ayrıldığı, ‘Dönme Dolap’ köşesi altında oyuncuların aşk hayatlarının didik didik edildiği, kişisel sorular sorulduğu, bazen kamerayla takip edildiği, İstanbul gece hayatının fotoğraflandığı günümüzün sansasyonel magazin anlayışı tarifleniyor. Bu tarif, tabii ki, kadın oyuncular ve kadın bedeni üzerinden çifte istismar ile gerçekleşiyor. Dönemin Yeşilçam ünlülüğüne giriş kuralı olan ‘soyunma’, derginin neredeyse her sayfasında işleniyor. Derginin ön kapağında genellikle, ‘soyunmayan’ ve oyunculukları ile öne çıkan Türkan Şoray, Hülya Koçyiğit, Filiz Akın, Fatma Girik gibi oyuncuların fotoğrafı konulurken arka kapak Feri Cansel, Mine Mutlu, Seher Şeniz, Seyyal Taner gibi seks filmleri yıldızlarının çıplak fotoğraflarından oluşuyor. ‘Soyunan’ kadınlar sık sık vücut yarışına sokulup (muhtemelen erkek) okuyucular tarafından oylanıyor ve ‘soyunmayan’ kadın yıldızları seks filmlerinde temsil edecek ‘benzerleri’ sahne alıyor. 1972 senesinin Eylül sayılarından bir yazıda, seks filmlerinde oynayan kadınların artık ‘soyunmak zorunda kalmayacakları’, yeterince şöhrete ulaştıktan sonra ‘birinci kadınlığa’ çıkabilecekleri söylenerek kadınlar bedenleri üzerinden hiyerarşik bir zemine oturtuluyor. Ayrıca yine, 1972 yılındaki sayıların birinde, prodüktörlerin özellikle balık etli kadın oyuncuları seks filmlerinde oynattığı, bu vücut tipinin seyirciler tarafından ilgi gördüğü ve bazı oyuncuların bu yüzden kilo vermeye çalıştığı yazılarak kadın vücudunun bir istismar aracı olduğu açıkça ifade edilmiş oluyor.

Bu hiyerarşi yalnızca çıplaklık üzerinden kurulmuyor, hem okuyucular hem de oyuncular bulundukları konumla birbirlerinden ayrıştırılıyor. Oyuncu kadınlar Pazar dergisinin 1971 yılında yayımladığı bir röportaj serisinde ‘anne olanlar’ ve ‘olamayanlar’ olarak ikiye ayrılıyor. Bu röportajlarda, anne olan kadın oyuncular yüceltilirken ‘olamayanlara’ neden anne olmadıkları ya da ne zaman olacakları soruluyor. Kadın okuyuculara bir yandan “Bırakın kocanız sigara içsin” ve “Evli hanımlara 7 anahtar” gibi başlıklarla ‘ideal ev hanımlığı’ veya ‘ideal eşlik’ tavsiyeleri verilirken, hemen ardından “Göğüsler çarpışıyor” gibi bir başlıkla yayımlanan çıplak kadınlar, kadın okuyuculara adeta ‘olmamaları gereken’ kadın modelini öğütlüyor. Kadın cinselliğinin bir tür aşağılık, vücudun bir teşhir alanı olduğu Pazar dergisi, 70’lerin sonuna doğru kendi yarattığı bu dar erotizmin esiri olup kapanmaya gidiyor. 

Günümüzde, 80 öncesi popüler kültürü bazen nostaljinin şefkatli kollarında politik ve toplumsal bağlamdan uzak bir ütopya hâline getiriliyor. Pazar ve onunla birlikte yayınlanan tüm popüler kültür dergileri, geçmişi bazen at gözlüğüyle görmeye çabaladığımızı yüzümüze çarpıyor. Gazeteci Kayhan Türkçü, dergideki ‘Neden Yerli Sinema?’ adlı yazısında Yeşilçam’ı şu sözlerle özetliyor: “Yeşilçam zorla şişirilmiş bir balondur, ergeç sönecektir. Yeşilçam kendi bindiği dalı inadına inadına kesmeye çalışan garip bir yaratıktır… Ama Yeşilçam bir gerçektir. İki kere ikinin dört ettiği gibi kaskatı bir gerçek.” 

bugünkü destekçimiz

The Old Man: Aksiyon Dolu Bir Casusluk ve Kaçış Hikayesi

FX'in 7 Ekim'de yayına girecek dizisi The Old Man, aksiyon ve gerilim dolu hikayesiyle izleyicileri ekrana kilitlemeye hazırlanıyor. Thomas Perry'nin çok satan romanından uyarlanan bu dizi, eski bir CIA ajanının hayatta kalma mücadelesini konu alıyor. İlk sezonun büyük beğeni toplamasıyla, dizinin ikinci sezonunun da onaylandığı müjdesini paylaşmak mutluluk verici!

Ana karakter Dan Chase, yıllar önce CIA'den ayrılmış ve sakin bir hayat sürmeye çalışmaktadır. Ancak geçmişi peşini bırakmaz ve kendisini bir suikastçının hedefinde bulur. Kaçmak zorunda kalan Chase, hem hayatta kalmaya hem de geçmişiyle yüzleşmeye çalışır. Eski düşmanlar ve devlet ajanlarıyla karşı karşıya kalırken, geçmişini unutmanın kolay olmadığını keşfeder.

Başrolde Oscar ve Altın Küre ödüllü Jeff Bridges, eski CIA ajanı Dan Chase rolüyle yer alıyor. Chase’in peşindeki FBI ajanı Harold Harper’ı ise John Lithgow canlandırıyor. Harper’ın yakın çalışma arkadaşı Angela Adams rolünde Alia Shawkat, Chase’in bu serüveninde yolunun kesiştiği bir kadın olarak da Amy Brenneman izleyicilerin karşısında yer alıyor. Dizinin yaratıcıları Jonathan E. Steinberg ve Robert Levine; yönetmen koltuğunda ise Jon Watts ve Jet Wilkinson oturuyor.

İlk bölüm, Chase'in Vermont'taki sakin hayatıyla açılıyor. Ancak evine giren saldırganlar, kaçış serüveninin başlangıcını işaret ediyor. Bölüm boyunca Chase'in hayatta kalma çabalarına ve geçmişindeki sırların ipuçlarına tanık oluyoruz. Bölüm, Chase'in kaçışı sırasında yaşanan çatışma sahnesiyle sona eriyor ve izleyiciye bir sonraki bölümü merakla bekletiyor.

The Old Man, aksiyon sahneleri ve karakterlerin derinliğiyle dikkat çekiyor. Jeff Bridges'in canlandırdığı Dan Chase, güçlü ve dirençli bir karakter olarak öne çıkıyor. Gerilim ve casusluk türünü seven izleyiciler için güçlü bir yapım olan dizi, unutulmaz bir deneyim vadediyor.

gündem

Fotoğraf: Şeriban Alkış

İstanbul’da 19 yaşındaki Semih Çelik'in yarım saat arayla katlettiği Ayşenur Halil için Gaziosmanpaşa’da, İkbal Uzuner için de Fatih’te cenaze töreni düzenlendi. İntihar eden Semih Çelik için ise ailenin aldığı kararla cenaze töreni yapılmadı. Uzuner’in bir yakını "Üçü de lisede okul arkadaşı ve o çocuk İkbal'e takıntılı ruh hastasının tekiydi. Onun yüzünden babası İkbal'i okuldan aldı, açıköğretime kayıt yaptırdı. son bir yıldır aralıksız kafaya takmış, peşini bırakmıyordu, defalarca şikâyette bulunulmasına rağmen bir ceza almadı çocuk” diye yazdı. Çelik’in bir yıl önce İkbal Uzuner için “Umarım normal bir yaşam yaşayıp güzel ölürsün” dediği bir video yayınlandı. 

• Kadınlar, Tünel Meydanı ve Edirnekapı Surları önünde “Erkek şiddetine maruz kalan kadınlar seslerini duyurabilmek, şiddetten uzaklaşabilmek için karakollara değil sosyal medyaya başvuruyor” sözleriyle eylem yaptı. 

pazar önerileri

Fotoğraf: Julian Quirchmair

ARTE Concert kaydı: ‘Ellen Allien - Zurich Street Parade’

Zehra Çelenk’in yazısı: “Kadınlar hep suçlu. Şiddet görürken, istismar edilirken, öldürülürken ve doğururken…”

Sina Ateş’in karikatürü: ‘Bu hafta neler öğrendim?

The New Yorker dergisinin sonbahar kapakları seçkisi. 

Cem Yılmaz, ‘Pazar Sohbeti’nde Fatih Altaylı’nın konuğu: "İlk akla geleni yapmayın!"

Murat Ertürk’ün yazısı: “Yazı sektöründe ve basımda kadınların rollerine ilişkin yeni bulgular, internet sitelerine, makalelere ve kitaplara dönüşüyor.”

Bedia Ceylan Güzelce’nin programı ‘İstanbul'un İskeleleri’ bölümü: ‘Kandilli’