Bozkırın kanatları

Bozkırın kanatları | Kapsül

Pazar

27 Nisan 2025

Sayı: 219 - Ortalama okuma süresi: 5 dakika (1.061 kelime)

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Bozkırın kanatları

Hazırlayan: Talha Özmen

“Türklerin atla kurduğu bağ, yalnızca bir ulaşım ihtiyacının değil, göğe uzanan bir özgürlük arayışının hikâyesidir…”

…

Göz alabildiğine uzanan sarı bozkırlarda, güneş henüz doğmak üzereydi. Rüzgâr, kurumuş otların arasından eserek ince bir uğultu çıkarıyor, uzaklardan bir at kişnemesi duyuluyordu. Küçük bir çocuk, babasının yanında, heyecanla ve biraz da korkuyla elini uzattı. Karşısında dimdik duran at, sabırla onu izliyordu.

Bir adım, sonra bir adım daha...

Sonunda minik eller, atın sıcak derisine dokundu.

İşte o anda, atla insan arasındaki kadim dostluğun yeni bir halkası daha örüldü. Bu sadece bir binicilik anı değildi; özgürlüğe, cesarete ve sonsuz bozkırların ruhuna katılmanın ilk adımıydı.

Türk kültüründe at ve binicilik, işte böyle sahnelerle başlayıp nesilden nesile aktarıldı.

Göçebe hayatın kalbi

Tarihi kaynaklar, özellikle Çin yıllıkları ve Arap seyyahlarının gözlemleri, 6. yüzyıldan itibaren Türklerin yaşam tarzının atla ne kadar iç içe olduğunu açıkça gösterir.

Çin kaynaklarında, Göktürkler için şöyle denir:

"Savaşta da, barışta da at sırtından inmezler."

Bu ifade, atın yalnızca bir savaş aracı değil, gündelik hayatın da vazgeçilmez bir parçası olduğunu ortaya koyar.

Orhun Yazıtları'nda Bilge Kağan, başarılarını anlatırken "gök gibi atlar"dan söz eder. Buradaki "gök" ifadesi hem atın rengini hem de onun kutsallığını ima eder.

Örnek bir anlatım da Oğuz Kağan Destanı’nda görülür:

"Oğuz Kağan, gün doğarken avlanmaya çıktı. Altın boynuzlu bir geyik peşinde giderken, gökten bir ışık indi. Işığın içinden mavi yeleli bir at çıktı. Oğuz atı yakaladı ve ona bindi. Bu at, onu zaferlere taşıyacaktı."

(Oğuz Kağan Destanı, 13. yy kayıtlarından)

Göçebe Türk toplulukları için at, sadece bir ulaşım aracı değil; bir güvenlik, bir prestij ve bir hayatta kalma biçimiydi.

Atın kutsallığı

Türk mitolojisinde at, zaman zaman kutsal bir rehberdir. Kahramanlar, doğmadan önce rüyalarında gökten inen atlar görürler.

Manas Destanı’nda Manas’ın atı Ak-Kula, yalnızca bir bineğin ötesinde, kahramanın ruhunun bir yansımasıdır:

"Manas’ın atı Ak-Kula, gece rüyasında konuştu: 'Kahramanım, düşman üstüne yıldırım gibi in, ben seni taşırım!' "

(Manas Destanı, Kırgız halk anlatımı)

Ölen beylere düzenlenen "yuğ" törenlerinde atların kurban edilmesi de, atın sahibine öte dünyada da eşlik edeceği inancını gösterir. Bu inanç, Göktürklerden Selçuklulara kadar uzanan geniş bir zaman diliminde etkili olmuştur.

Sanatta ve sembollerde

Kazakistan’da bulunan Altın Elbiseli Adam mezarında rastlanan minyatür at figürleri, atın sadece binek değil, güç ve kutsiyet simgesi olduğunu ortaya koyar.

Türk kilimlerinde işlenen at ve koçbaşı motifleri ise, doğayla olan ilişkiyi ve savaşçı ruhu simgeler.

Dede Korkut Hikâyeleri’nde, atın toplumsal statüdeki yerine dair şöyle denir:

"Dede Korkut geldi, soylu beylerin sofrasına oturdu. 'At, er kişinin kolu kanadıdır,' dedi. 'Atı olmayanın beli kırık, sözü eksik olur.' "

(Dede Korkut Hikâyeleri, 15. yy Akkoyunlu dönemi)

Askeri üstünlük

Türkler, atlı okçuluk tekniklerinde ustalaşarak dünya tarihinde askeri bir devrim yarattılar.

Malazgirt Savaşı'nda (1071), Sultan Alparslan’ın ordusunun başarısında hafif ve hızlı atlı birliklerin çevikliği belirleyici oldu.

Benzer şekilde, 13. yüzyılda Moğol-Türk karışımı ordular, Avrupa’da “Türk tarzı savaş” olarak anılan manevra ve ani saldırı teknikleriyle Haçlı kuvvetlerine üstünlük sağladılar.

Türk süvarileri, sadece savaşta değil, büyük mesafeleri hızla aşarak haberleşme ve ticaret ağlarının korunmasında da etkili oldular. Bu gelenek, Selçuklulardan Osmanlılara kadar devam etti.

Günümüzde at ve binicilik

Günümüzde Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde binicilik geleneği yaşamaktadır.

Erzurum, Kars ve Sivas gibi şehirlerde oynanan "cirit", eski savaş eğitimlerinin günümüzdeki yansımasıdır.

Ayrıca, her yıl Kırgızistan’da düzenlenen "Göçebe Oyunları" ve Türkiye’deki "Etnospor Kültür Festivali" gibi etkinliklerde atlı sporlar, kültürel hafızayı diri tutmaya devam etmektedir.

Türklüğün simgesi

Türkler için at, yalnızca bir hayvan değildir; bir kader ortağıdır. Göçebe hayatın zorlu koşullarından imparatorluklara, destanlardan günümüz etkinliklerine kadar at, Türk kimliğinin taşıyıcısı olmuştur.

Bugün şehirlerin motorlu sesleri, nal seslerini bastırmış olabilir.

Ama Anadolu’nun rüzgârında hâlâ, bir zamanlar bozkırları titreten atların yankısı duyulmaktadır.

At, geçmişin bir hatırası değil; yaşayan bir mirastır.

Kaynakça

Clauson, Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, 1972.
Golden, Peter B. An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Otto Harrassowitz, 1992.
Lewis, Geoffrey. The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press, 1999.
Dede Korkut Kitabı, ed. Muharrem Ergin.
Oğuz Kağan Destanı, çev. Reşat Genç.
Manas Destanı, der. S. M. Abramzon.
Sinor, Denis (Ed.). The Cambridge History of Early Inner Asia. Cambridge University Press, 1990.

gündem

CHP 27. Dönem Eski Milletvekili Avukat Suzan Şahin, sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımla kalp ve böbrek hastası Esila Ayık'ın bilincini kaybederek hastaneye kaldırıldığını belirtti. Şahin, yetkililere sert çıkış yaparak, "Anayasa, insan hakları ve vicdanı çiğneyen bu karar derhal geri alınmalı. Bu vebalin altında kalacaksınız" şeklinde konuştu.

Kalp rahatsızlığı nedeniyle hastaneye kaldırılan DEM Parti İstanbul Milletvekili Sırrı Süreyya Önder'in tedavisi sürüyor. Geçirdiği ağır ameliyat sonrası 12 gündür yoğun bakımda tutulan Sırrı Süreyya Önder'in durumunun stabil olduğu öğrenildi. Ayrıca yarın, kapsamlı bir açıklama yapılacağı belirtildi.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) yönelik yolsuzluk soruşturması kapsamında 3 ilde düzenlenen ikinci dalga operasyonda gözaltına alınan 51 şüphelinin emniyetteki ifade işlemleri başladı.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, İBB’ye yönelik 53 kişi hakkında gözaltı kararı verilen ikinci dalga operasyonun ardından 27-28 Nisan tarihlerinde Manisa ve İzmir’de planlanan programlarını iptal etti. Bugün Silivri'deki Marmara Kapalı Cezaevi'nde Ekrem İmamoğlu ve diğer tutuklularla görüşeceği öğrenilen Özel'in pazartesi, salı, çarşamba ve perşembe günleri de İstanbul’da olması bekleniyor.

Prof. Dr. Naci Görür, adını kullanarak yayılan asılsız haberlere sert tepki gösterdi. Görür, "O terbiyesizin izini bulup yasal yolla cezalandırılmasını sağlayacağım" diyerek takipçilerini uyardı ve söz konusu paylaşımlara itibar edilmemesini istedi.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Işıkhan, EYT düzenlemesiyle 3 milyon 123 bin kişinin emekli olduğunu açıkladı. Işıkhan "Düzenlemenin ilk yıl maliyeti 724 milyar lira, önümüzdeki 5 yıl içinde de 3,4 trilyon lira olacak. Ciddi maliyetli, aynı anda insan gücü kaybı olarak da değerlendiriyorum" dedi.

Gökçe Kübra Turan Yıldırım, dünyanın en büyük yolcu uçağı Airbus A380'in kaptanlık koltuğuna oturan ilk Türk pilot kadın olmayı başardı. Mühendislik kariyerinden vazgeçen Yıldırım, havacılık tutkusunun peşinden giderek gökyüzüne uzanan hikayeye imza attı.

Okan Bayülgen katıldığı söyleşide tiyatro oyuncuları ile dizi oyuncuları arasında kazanç farkını eleştirdi. Bayülgen Türkiye'nin en ünlü tiyatro oyuncularından biri olarak oyun başına 20 bin lira aldığını söyledi.

İran'ın Basra Körfezi kıyısında yer alan Bender Abbas Limanı'nda dün meydana gelen patlamada hayatını kaybedenlerin sayısı 25'e yükseldi.

Kanada'nın Vancouver şehrinde bir araç, sokak festivalindeki kalabalığın arasına daldı. Polis, en az 9 kişinin öldüğünü, olayın terör saldırısı olmadığını açıkladı.