Sayı: 223 - Ortalama okuma süresi: 4 dakika (872 kelime)

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Silikon Vadisi’ndeki Sisifos

Hazırlayan: Talha Özmen

Bir bilgisayar ekranında dönen kod satırları… Derin öğrenme, veri kümeleri, algoritmalar. Masum görünüyorlar. Soyut, nötr, nesnel. Ama ya bir drone kamerasından gelen görüntüye karar veren şey artık bu kodlarsa? Ya bir çocuğun yaşayıp yaşamayacağı bir "işlevin çıktısı" haline geldiyse?

2025 baharında Microsoft’un, İsrail Savunma Bakanlığı’na yapay zeka ve bulut teknolojileri sağladığını açıklaması işte bu soğuk satırları, sıcak bir etik tartışmanın tam ortasına çekti. Her şey teoride kusursuzdu: Modern veri analitiği, askerî sistemlerin etkinliği, “terörle mücadelede” dijital dönüşüm... Ancak bu teorik anlatılar, Gazze’de yıkılan bir evin molozları altında kalan hayatlara değdiğinde anlamını yitiriyor.

Teknolojinin ‘Prometheus’ları

Yapay zeka, savaşın yeni yüzü oldu. Hedef belirleyen sistemler, düşmanı tahmin eden yazılımlar, ölüm kararlarını hızlandıran algoritmalar… Teknoloji burada yalnızca bir araç mı, yoksa kendi başına bir fail mi?

Antik Yunan düşüncesinde Prometheus insanlığa ateşi verdiği için cezalandırılmıştı. Modern dünyada ise Prometheus’un yerini şirketler aldı. Ancak artık cezalandırılmıyorlar; alkışlanıyorlar. Microsoft’un İsrail’e sağladığı teknolojilerin sivil ölümlere yol açmadığı söylense de, bu açıklamalar gölgeye düşmüş bir vicdanı aydınlatmaya yetmiyor.

Sessizlik suça ortak olur mu?

Protesto edenler oldu. “No Azure for Apartheid” adlı bir grup Microsoft çalışanı, kendi işverenlerinin İsrail'in Gazze’deki askeri operasyonlarına destek verdiğini belirterek isyan etti. Aralarından biri, Satya Nadella’nın şirket etkinliğinde sahneye çıkarak “kan var ellerinizde” dedi… ve kovuldu.

Bu noktada felsefenin sorduğu kadim sorulardan biriyle yüzleşiyoruz: Ahlak, itaatten mi gelir, direnişten mi?

Immanuel Kant’a göre insan, aklını rehber kılarak evrensel yasaları içinden çıkarabilir. Eğer bir eylem, tüm insanlık tarafından yapıldığında felakete yol açacaksa, o eylem yanlıştır.

Şimdi soralım:

• Tüm teknoloji şirketleri savaşlara yazılım desteği sağlasa, dünya neye benzerdi?

Yapay zeka: tarafsız mı, yönlendirilmiş mi?

Birçok mühendis teknolojinin “tarafsız” olduğunda ısrar eder. Ancak etik, sadece niyetin değil, sonuçların da alanıdır. Bir algoritma “sivil” ile “militan” arasındaki ayrımı hata payıyla yapıyorsa, bu hata kaç cana mal olabilir? Üstelik bu kararlar milis komutanların değil, yazılım geliştiricilerin gecikmeli hatıralarına yazılacaksa…

Heidegger teknolojiyi sadece bir araç olarak görmez. Ona göre teknoloji, dünyayı belirli bir biçimde “açığa çıkarır.” Modern savaşta bu açığa çıkarış, insanı istatistiğe, binayı hedefe, yaşamı sayısal değere dönüştürür. Bu yüzden teknoloji masum değildir. O, her zaman bir bakışın taşıyıcısıdır.

Direnişin yeni adresi

Bu çağın en ilginç yönlerinden biri, itirazın şirket duvarlarının içinden gelmesidir. Artık vicdan sadece sokakta değil; veri merkezinde, yazılım ofisinde, toplantı odasında yankılanıyor.

İfade özgürlüğünün bile filtrelendiği, "Filistin", "Gazze" ve "soykırım" kelimelerinin iç iletişimlerde yasaklandığı iddiaları, yalnızca politik değil, ahlaki bir suskunluğun da göstergesidir.

Burada Hannah Arendt’e dönmek yerinde olur; “Kötülüğün sıradanlığı,” düşünmeyi bırakanların ellerinde şekillenir. Eğer bir çalışan, yalnızca işini yapmakla, yazılımını teslim etmekle yetiniyorsa; kötülüğün yeni formu, kodun içine sızmış olabilir.

Kodların arasına sıkışmış insanlık

Belki de bugünün en önemli sorusu şudur: Bir şirketin etik pusulası, sadece yöneticiler tarafından mı tutulur, yoksa bazen en alt katmandaki bir çalışanın haykırışında mı gizlidir?

Yapay zekâ, karar veriyor. Ama kararlarımız hâlâ bizim. O yüzden sormamız gereken asıl şey şu: Hangi geleceği kodluyoruz?

Ve daha önemlisi: O gelecekte hâlâ insan var mı?

gündem

İstanbul depreminde orta ve daha üst seviyede hasar göreceği öngörülen 190 bin 800 binanın tespiti için İBB tarafından çalışma başlatıldı. Şimdiye kadar 115 bin başvuru alındı ama apartman sakinlerinin anlaşamaması yüzünden sadece 35 bini incelendi ve %50’inin depreme dayanıksız olduğu tespit edildi.

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, özel şirketlere mobil elektronik haberleşme şebekelerinde kapsama ve kalite ölçümü yapma yetkisi vererek telefon operatörlerini denetleyecek. Şehir içi ve şehir dışında yapılacak denetimlerde çekmeyen operatörlere ceza gelebilir.

İstanbul'da geçtiğimiz hafta gerçekleşen zirve sonrasında 1000'er kişilik esir takasında anlaşan Rusya ve Ukrayna, anlaşmaya mutabık kalarak takas sürecini tamamladı. Hem Ukraynalı hem Rus toplam 2000 kişi ailesine kavuşmanın mutluluğunu yaşadı. Diğer yandan esir takasından sonra Rus ordusu Ukrayna'nın çeşitli bölgelerine 70 füze ve 300 insansız hava aracılığıyla saldırılar düzenledi. Saldırılarda en az 11 kişi hayatını kaybetti.

Ticaret Bakanlığı, Çin menşeli bazı ürünler için damping soruşturması başlatıldığını duyurdu. Bağlantı kutuları, sodyum glukonat ve fotovoltaik paneller için alüminyum çerçevelerin ithalatında yerli üreticilerin zarar gördüğü gerekçesiyle soruşturma süreci resmen başlatıldı.

ABD Başkanı Donald Trump’ın kapsamlı ithalat tarifeleri, ABD'de geniş çaplı fiyat artışlarını tetikledi. Birçok büyük şirket artan maliyetler nedeniyle ürün fiyatlarırken özellikle Çin'den gelen ürünlere %30 ek gümrük vergisi, perakendeden otomotive kadar geniş bir sektörü etkiledi. Walmart, Ford, Adidas, Shein ve Temu gibi dev firmalar ürünlerde yüzde 90’a varan fiyat artışları öngördü.

Filistin Sağlık Bakanlığı, İsrail ablukası altındaki Gazze Şeridi'nde 4 yaşındaki Mustafa Yasin'in yetersiz beslenme nedeniyle hayatını kaybettiğini duyurdu. Gazze'de aylardır devam eden insani kriz, özellikle çocuklar ve yaşlılar için ölümcül boyutlara ulaştı.

6 Şubat 2023'teki depremlerin ardından İsveç'ten Türkiye'ye gelerek göçük altındaki 18 kişinin hayatını kurtaran köpek Killian, yaşamını yitirdi.

CHP Genel Başkanı Özel, milletvekillerinin Boğaziçi Köprüsü'ne "İmamoğlu'na Özgürlük" pankartı açmasının ardından olayla ilgili başlatılan soruşturmaya ilişkin, "Cürmü kadar yer yakar. Ne yapacak adli işlem? Yapsın adli işlem. Beklesin bakalım daha nerelere asacağız. Ekrem Başkan her yerde" dedi.

Cannes Film Festivali'nin kapanış töreni bu sene elektrik kesintisinin gölgesinde geçti. İran'ın baskılarına rağmen filmini gizlice çeken Cafer Penahi, “Sadece Bir Kazaydı” ile Altın Palmiye’ye layık görüldü. Kleber Mendonça Filho ve Joachim Trier de festivalden büyük ödülle dönen isimler arasında.

pazar önerileri

Formula 1’de Monaco haftası

Sinema yazarı Melikşah Altuntaş’ın Cannes 2025 vlogu

Kapsül Business’ın 195. sayısı

Rick and Morty sekizinci sezonu yarın yayınlanıyor