Atık yönetimi, tüm dünya ekonomilerinin temel sorunlarından biri. Üretilen atık miktarı nüfus, köyden kente göç ve ekonomik refahın yükselmesiyle paralel olarak artıyor.

Bugün, dünyada yılda yaklaşık 7-10 milyar ton katı atık üretildiği tahmin ediliyor.

Söz konusu miktarın 2.1 milyar tonunu, belediye katı atıkları ya da kentsel katı atıklar (ürün ambalajları, şişeler, yiyecek artıkları, giysiler, gazete vb kağıt atıklar) oluşturuyor. Bu atıkların sadece yüzde 16’sı geri dönüştürülüyor, kalanı ise gerçek çöp.

Türkiye’de üretilen yıllık belediye katı atık miktarı 32.2 milyon ton, geri dönüşüm oranı ise yüzde 12.3.

Sıfır atık nedir?

Uluslararası düzlemde 'sıfır atık' kavramının tanımı şöyle yapılıyor: “Sıfır atık, çevreyi veya insan sağlığını tehdit eden ürünlerin, ambalajların ve malzemelerin toprağa, suya veya havaya boşaltılmadan, yakılmadan, sorumlu bir şekilde üretilmesi, tüketilmesi, yeniden kullanılması ve mümkünse geri kazanılması yoluyla tüm kaynakların korunmasıdır.”

'Sıfır atık' stratejisinin nihai hedefi, atığın sürekli olarak azalan bir şekilde üretilmesini sağlamaktır. Bunun da en önemli yolu insanlarla atık arasındaki ilişkinin yeniden kurgulanması ve atık olma potansiyeli yüksek olan materyallerin (tek kullanımlıklar, ambalajlar vb.) üretiminin zamanla azaltılmasından geçmektedir.

Türkiye'de 2017'de başlayan 'Sıfır Atık Projesi' için "Cumhurbaşkanı’nın eşi Emine Erdoğan'ın himayesinde" ifadesi kullanıldı.

2020'nin son günlerinde Türkiye'de, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na bağlı olarak Türkiye Çevre Ajansı kuruldu. 'Kamu özel işbirliği' (KÖİ) sistemiyle kurulan ajansın öncelikli görevi, atıkların azaltılması için depozito yönetim sistemi kurmak olacak.

Türkiye'de depozitolu olması beklenen ürünlerin adedinin yaklaşık 20 milyar olduğu tahmin ediliyor. Uzmanlara göre, sıfır atık politikasının merkezinde atığın kaynağında azaltılması olmalı. Ortak görüş, bunun ancak atık üretmemekle gerçekleşebileceği yönünde.

Enerji ve iklim uzmanı Önder Algedik'e göre, ajans yeni bir rant kapısı yaratacak. Türkiye'nin atık sektörünün toplam 38 milyar TL olduğunu aktaran Algedik, tüm sektörün kontrol altına alınacağını söylüyor: "Poşetin 25 kuruş olmasıyla 400 milyon TL'lik bir ekonomi yaratıldı. Bu da halktan toplandı. Türkiye Çevre Ajansı da bunun bir üst boyutu. Depozito yöntemi üzerinden yeni bir ekonomik model oluşturuyor."

Ajansın 'kamu özel ortaklığı' ile kurulacağını hatırlatan Algedik, "Yani depozito sistemini işletirken, tıpkı hasta garantili şehir hastaneleri, yolcu garantili havaalanları gibi bir model uygulayacak" diyor.

Dünyada durum nasıl?

Avustralya merkezli Minderoo Vakfı’nın hazırladığı The Plastic Waste Makers analizine göre, dünyadaki tek kullanımlık plastik atıkların yarısından fazlasından yalnızca 20 şirket sorumlu.

Petrol devi ExxonMobil dünyadaki en büyük tek kullanımlık plastik atık kaynağı. Şirket her yıl küresel atık dağına 5.9 milyon ton katkıda bulunuyor.

Dünyanın en büyük kimya şirketi olan ABD merkezli Dow, yıllık 5.5 milyon ton plastik atık üretirken, Çin’in petrol ve doğal gaz kuruluşu Sinopec 5.3 milyon ton atığa sebep oldu.

Şirketlerin 11’i Asya’da, dördü Avrupa’da, üçü Kuzey Amerika’da, biri Latin Amerika’da ve biri Ortadoğu’da bulunuyor. Plastik üretimi, Barclays, HSBC, Bank of America, Citigroup ve JPMorgan Chase başta olmak üzere önde gelen bankalar tarafından finanse ediliyor.

Analize göre, en büyük 20 küresel şirketin plastik atık ayak izi, 2019’daki 130 milyon metrik ton tek kullanımlık plastiğin yarısından fazlasını oluşturuyor.

Dahası

Fotoğraflarla: Kimyasal ve evsel atıklarla kirlenen Ergene Nehri…  

İstanbul'da kişi başına günlük 1.1 kilogram, kent genelinde yaklaşık 18 bin ton evsel atık üretiliyor. 

Dünya Çevre Günü’nde düzenlenen etkinlikler...

Sıfır atık sayacı...

Son 16 yılda Avrupa’dan gelen plastik atıkların 196 kat arttığı Türkiye, 2020 yılında da Avrupa’dan en çok plastik atık alan ülke oldu.

Kişisel bakım markası Dove’un yeni otomatında plastik ile ödeme yapılabiliyor.

Tek kullanımlık plastik üretimindeki büyüme mevcut oranlarda devam ederse, 2050 yılına kadar dünyanın sera gazı emisyonlarının yüzde 5 ila 10'unu oluşturabilir.

Berlin'de açılan Almanya'nın ilk vegan ve sıfır atıklı restoranının hikayesi...

TRT belgeseli: 'Geri dönüşüm'

Nasıl çevre dostu olabilirsiniz?

Avrupa’dan Adana’ya plastik atık ithalatının yolculuğu...

Van Gogh'un 'Yıldızlı Gece' tablosu, Tayvan'da dört milyon atık plastik şişe kullanılarak yeniden canlandırıldı.

Gazeteci Kai Steinecke, Almanya'da plastik atıkların toplanması, işlem yapılması ve yeni ürünler üretilmesine kadar uzanan süreci görüntüledi.