Mantar avı sezonu

Mantar avı sezonu | Kapsül

Pazar

26 Eylül 2021

kapak

Sonbaharın eşlik ettiği yağmurların başlamasıyla birlikte yabani mantar avcılığı sezonu da açıldı.

Türkiye coğrafyasının bütün bölgelerinde yetişen yabani mantarlar, ülke insanının, 'zehirlenmeler' dışında oldukça yeni tanıştığı bir canlı türü... Evet, bir canlı türü çünkü mantarlar, ne bitki ne de hayvan sınıfına giriyor. Yapılan moleküler çalışmalarda mantarların genetik olarak hayvanlara daha yakın olduğu sonucu ortaya çıkıyor.

Dünya üzerinde mantarların 2.2 ila 3.8 milyon türü olduğu tahmin ediliyor. Şu ana kadar bunların sadece 148 bin kadarı tanımlanabildi. Tanımlanabilenler arasında da 8 bin türü bitkilere zarar veriyor, 300 türü de insanlarda hastalığa neden oluyor.

Mantarların Türkiye'de bilinen 12 bin türü mevcut. Bunların arasında 200 tanesi yenebiliyor, 15 tanesinin ise ekonomik değeri yüksek.

20 yıldan uzun bir süre İsviçre'de mantar üstünde eğitimler ve sertifikalar alan mikolog Jilber Barutçiyan'a göre Türkiye, yabani mantar zengini bir ülke: "Birini doğada görebilmek uğruna İsviçre'den Fransa'ya gittiğim mantarları, İstanbul'da sepet dolusu topluyorum. Türkiye yabani mantar cenneti ama farkında değiliz.”

Nasıl toplanmalı?

Mantar avcılığı sırasındaki en önemli malzemeler sepet, katlanabilir bıçak ve küçük bir fırça... Mantar, poşet gibi hava geçirmeyen ortamlarda bozularak zehirli moleküller üretebiliyor. Bunun önüne geçmek için her avcının yayvan ve derin bir sepeti olması öneriliyor.

Bıçağın katlanabilir olmasıyla, kaygan zeminlerdeki olası kazaların önüne geçilebilmesi sağlanıyor. Fırça ise temizlik işinde kullanılıyor. Mantarların yıkanması tavsiye edilmediği için basit görünen fırçayla temizlik bölümü, aslında büyük önem taşıyor.

Toplanacak mantarın önce etrafı temizlenir, ardından da bıçak yardımıyla köke en az zarar verecek biçimde kopartılır. Bu işlemin hemen sonrasında ise toprakta kalan bölümün üstü kapatılır.

Ne zaman ve nerede?

Yabani mantar avcılığı genellikle yağmurların bol olduğu bahar mevsimlerinde yapılıyor. En uygun mantar toplama zamanı ise güneşli günlerde, sabah çiyinin kaybolduğu zamandan öğlen ortasına kadar olan süre olarak gösteriliyor.

Türkiye genelinde Bolu Dağları, Küre Dağları, Ganos Dağları, Kaz Dağları, Toros Dağları mantar toplamak için ideal alanlarlar arasında yer alıyor.

İstanbul özeline ise mantar avcılarının en gözde mekanı elbette Belgrad Ormanı...

Piknikçilerin ve spor yapmaya gelen insanların arasında hasır sepetleriyle avlarının peşindeki avcıları görmek mümkün. Barutçiyan, Belgrad Ormanı'nın milyonlarca dolarlık yabani mantar barındırdığını söylüyor: "En sevdiğim mantar 'Amanita caesarea', 'yumurta mantarı' da deniyor. Avrupa’da kilosu 100 euro. Belgrad Ormanı’nda bunlardan sepet sepet var. Bu orman milyon dolarlar değerinde."

İstanbul'da Şile ve Polonezköy de avcılık için verimli alternatifler arasında bulunuyor.

Zehirli mantarı nasıl anlarız?

Yenilebilen ve yenilemeyen mantarları birbirinden ayırt etmek için hiçbir teknik, metot, kısa yol ya da püf noktası yok. Doğada her yenilebilen mantara karşılık bir veya daha çok benzeri bulunuyor. Ayrıca güncel bilimsel yayınları takip etmek de mühim. Zira, 50 yıl önce yenilebilir olarak kabul edilen bazı türlerin zehirli ve hatta öldürücü oldukları kanıtlandı.

Dünyadaki mantar zehirlenmesi kaynaklı ölümlerin yüzde 90'ından sadece tek bir tür sorumlu: 'Amanita phalloides', Türkiye'de halk arasında bilinen adıyla 'köygöçüren'.

Köygöçüren mantarı zehirlenmesinde ilk iki gün hiçbir belirti ortaya çıkmıyor. İlk zehirlenme işaretleri bir hafta ile 10 gün arasında görünüyor; panzehiri olmadığı için tıp sadece destek tedavi uygulayabiliyor.

Türkiye'de sonbaharda sıklıkla karşılaşılan köygöçüren mantarı hakkında Prof. Dr. Ertuğrul Kaya uyarıyor: "Yağmur yağdığı zaman rengi değişiyor. Güneş gördüğü zaman şekli değişiyor. Başka mantarların yanında çıkabiliyor. Farklı ortamlarda yetişebiliyor ve bunun birde albino versiyonu var ki bunlara denk geldiğinde insanların ölümden kurtulmaları pek mümkün değil."

Dahası

Jilber Barutçiyan ile 'Mantar Hakkında Her Şey' videosu...

Nilay Örnek'in 'Nasıl Olunur' isimli podcastinin konuğu Jilber Barutçiyan...

Vedat Milor'un yazısı: Bir mantar uğruna