Emrah Temizkan

Endorfin sizi bu hafta ‘Halloween’ olarak bilinen ‘Cadılar Bayramı’nın tarihine doğru bir yolculuğa çıkarıyor.

Cadılar Bayramı, aslında yazın bitişini ve yeni Keltik yılının başlangıcını simgeleyen bir Pagan Festivali. 

2 bin yıl öncesinden, günümüzde İrlanda ve İskoçya’nın bulunduğu Kelt kültürüne uzanan Cadılar Bayramı, yeni yılın başlangıcını temsil eden ve ‘Samhain’ adı verilen Hıristiyanlık öncesi bir kutlama.  

Bayramın İngilizce karşılığı olan ‘Halloween’ adı, ‘Tüm Azizler Gecesi’ anlamına gelen ‘All Hallows eve’ ya da ‘All Hallows evening’ kelimelerinden geliyor.

Keltlerin törenlerde, ölen akrabalarının yaşayanlar üzerinde oluşturmaya çalıştığı baskı ortamını uzaklaştırmak veya kafalarını karıştırmak için maskeler taktığı veya kıyafetlerini değiştirdiği biliniyor.

Turpla başladı

Bu kutlamanın sembollerinden biri de balkabağı. Balkabağı, fener olacak şekilde oyuluyor ve şekillendiriliyor. Özellikle ABD’de evler, okullar ve devlet dairelerinin de olduğu işyerleri, farklı şekillerde oyulmuş balkabakları ya da aynı hissi veren plastik balkabaklarıyla donatılıyor.

‘Halloween and Other Festivals of Death and Life’ kitabının yazarı Jack Santino, Kelt bölgesinde neredeyse kabak boyutunda olan turplar kullanıldığını ancak ABD’deki turpların iri olmaması nedeniyle, balkabağının tercih edilmeye başladığını söylüyor.

Keltlerin iri turplara oydukları yüzlerin, o gece boyunca etrafta gezindiklerine inandığı, kötü ve istenmeyen ruhları uzaklaştırdığına inanılıyor.

Çiftçilikle doğrudan bağlantılı olan kutlama, hasat mevsiminin sona ermesiyle özdeşleşiyor. Halk arasında, ruhların tam bu tarihte bir dünyadan ötekine geçtiğine inanılıyor. Cadılar Bayramı’yla özdeşleşmiş olan ateş yakma, yiyecek bırakma gibi gelenekler de ruhlar için düzenleniyor. 

Zaman içinde bölge halkının Hıristiyanlaştırılması ile birlikte bu yerel inanç da Avrupa’ya yayılıyor.

Cadılar Bayramı’nın ABD’ye gelişi ise 19’uncu yüzyılda göç eden İrlandalılar aracılığıyla oluyor.

Nasıl ticarileşti?

ABD özelinde şehirleşme ve sanayileşmenin gelişmesi, Cadılar Bayramı kutlamalarında da değişiklik yaratır. İkinci Dünya Savaşı’na kadar el becerisine dayanarak hazırlanan kostüm ve şekerler, savaş sonrasında hızla gelişen ekonomi ve sanayi sektörüyle birlikte ticari bir hal alır.

ABD kültürünün bir parçası olan Cadılar Bayramı, özellikle sinema aracılığıyla dünyanın birçok yerinde tanınıyor.

Ortalama bir ABD vatandaşının Cadılar Bayramı için 77 dolar harcadığı tahmin ediliyor. Ülkede Cadılar Bayramı’nı kutlayan ve alışveriş yapan en büyük kitle ise 18-24 yaş grubu.

Yapılan araştırmalara göre ABD’lilerin yüzde 65'i bu yıl Cadılar Bayramı'nı kutlamayı ve ilgili etkinliklere katılmayı planlıyor. Bu yıl ABD’de yapılacak harcamanın 10.14 milyar dolar tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşması bekleniyor. 4.6 milyondan fazla yetişkin cadı kostümü, 1.6 milyon yetişkin vampir kostümü, 1.4 milyon yetişkin hayalet kostümü, 1.1 milyonu aşkın yetişkin ise kişi kedi ve korsan kostümü giymeyi planlıyor.

Türkiye’de nasıl?

Türkiye’deki okullarda ve anaokullarında Cadılar Bayramı’nın kostümler, maskeler, tatlılar ve şarkılar eşliğinde kutlanması her yıl daha da yaygınlaşıyor.

İstanbul ağırlıklı olmak üzere Türkiye’nin birçok yerinde, Cadılar Bayramı’nın kutlandığı 31 Ekim gecesi etkinlikler düzenleniyor. 

Dahası

1800’lerin sonunda ABD ve Kanada’daki ‘şaka’ geleneği: “Evlerin dışındaki tuvaletleri altüst etmek, çiftçilerin çitlerini açmak ve evlere yumurta fırlatmak…”

Fotoğraflarla: Londra'da köpekler için düzenlenen Cadılar Bayramı yürüyüşü...

Kadıköy’de ‘Cadılar Bayramı’ kutlaması: “Kendim olabildiğim tek gün.”

Araştırma: ‘Kültür emperyalizmi bağlamında Türkiye’de Cadılar Bayramı’

ABD'nin New York eyaletinde üç ilkokul, Netflix dizisi Squid Game'e ait Cadılar Bayramı kostümlerini ‘şiddeti özendirme’ endişeleri nedeniyle yasakladı.

Görüntülerle: İstanbul’da Cadılar Bayramı