Paris İklim Anlaşması'nın altı yıllık bir değerlendirmesi olarak tanımlanan COP26'da, bitime üç gün kala henüz iklim kriziyle mücadeleye yönelik 'keskin' bir karar alınamadı.

Sanayi Devrimi'nden bu yana dünyadaki seragazı emisyonlarıyla birlikte ortalama sıcaklık da yükseliyor. Söz konusu tarihten bu yana atmosferdeki seragazı oranı yüzde 50 yükselirken, dünyanın ısısı 1.2ºC artmış durumda. Bilim insanları, bu artışın 1.5ºC'yi geçmesi durumunda geri dönülemez noktaya gelineceğini ve dünyanın birçok bölgesinin yaşanabilir olamayacağını öngörüyor. Hatta ortalama sıcaklığın daha da artması durumunda küresel bir yok oluş yaşanma olasılığı hayli yüksek. Bir anlamda yaşayan 8.7 milyon tür iklim değişikliği nedeniyle dünyadan silinecek. Genel olarak bu durum 'iklim krizi' olarak adlandırılıyor.

Kriz artık çok daha acil bir hâl aldı çünkü birçok uzmana göre bu 1.5ºC sınırını aşmamak için sekiz yıldan daha az bir zamanımız var. İyimser bir senaryoda bu tarih 2050 yılına denk geliyor. Isıyı 1.5º C sınırında tutmak, ekolojik sistemler ve yaşam alanları üzerindeki birçok kalıcı etkinin önlenmesi anlamına geliyor. Aksi bir durumda ise son 10 yılda etkisini daha da artıran kuraklık, sel, deniz seviyesinde yükselme ve buzulların erimesi gibi olayları çok daha sık göreceğiz.

Paris İklim Anlaşması nedir?

İklim değişikliğiyle ilgili uyarıları uzun süre kulak arkası eden devletler, 2015 yılında Fransa'nın başkenti Paris'te düzenlenen BM İklim İklim Değişikliği Taraflar Konferansı'nda (COP21) söz konusu krizin önüne geçmek için ortak hareket etme kararı aldı. Bir sonraki sene imzaya açılan sözleşmeyi şu ana kadar aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 192 ülke imzaladı. İran, Eritre, Libya, Yemen ve Irak ise henüz anlaşmayı onaylamadı.

Paris Anlaşması'na göre 192 ülke, küresel ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 2ºC ile sınırlandırmak, olasılığı varsa bunu 1.5ºC ile sınırlamayı amaçlıyor. Ancak bunun için hiçbir ülkenin sera gazı salınımı azaltımı taahhüdünde bulunma zorunluluğu yok. Yine de her ülkenin ısınmayı azaltmak için üstlendiği katkı düzenli olarak raporlanıyor.

Türkiye de söz konusu anlaşmayı, kısa süre önce Meclis'ten geçirerek onayladı.

En çok kirletenler

Dünyadaki sera gazı salımlarının yüzde 64'ünden neredeyse 10 ülke sorumlu. Listenin başında Çin gelirken ABD ve Avrupa Birliği'nin sanayileşmiş ülkeleri onu takip ediyor. Liderliği 2008'de ABD'den alan Çin, 2019'a gelindiğinde toplam salınımın dörtte birine neden olmaya başladı. Bunun en büyük nedeni de enerji ihtiyacının yüzde 60'ını kömürden karşılaması. Ülkenin 2060 yılına kadar karbon nötr olma gibi bir planı olsa da 2030 yılında karbon emisyonlarının zirve yapması bekleniyor.

ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinde salımlar daha 'makul' gibi görünse de vaatlerle icraatlar paralel olarak ilerlemiyor. Zira Birleşmiş Milletler Çevre Programı, hükümetlerin 2030'a kadar küresel ısınmayı 1.5ºC derece artışla sınırlamak için gereken miktarın iki katından daha fazla fosil yakıt üretmeyi planladığını açıkladı.

'Tanıdık' yüzde 1

2018 yılı itibarıyla küresel servetin yüzde 82'sine sahip olan yüzde 1'lik kesim, düşük gelirli yüzde 50'lik kısma göre iki kat daha fazla karbondioksit salınımından sorumlu tutuluyor. Bir anlamda 77 milyon insanın karbon salınımı, 3.5 milyar kişinin salınımına denk oluyor.

En yüksek gelir dilimindeki yüzde 10'luk kesim, kara ulaşımında kullanılan toplam enerjinin yüzde 45'ini, hava ulaşımında ise yüzde 75'ini tüketiyor: "Paris İklim Sözleşmesi hedeflerine ulaşmak için bu elitlerin mevcut karbon salımını 30 kat azaltması gerekecek."

Sık uçuş yapan dünya nüfusunun yüzde 1'i üç yıl önceye kadar havacılık faaliyetleri kaynaklı karbon emisyonlarının yarısını oluşturuyordu.

COP26'daki 'büyük' kararlar

'En iyi son şans' olarak görülen COP26'da şu ana kadar üç önemli sayılabilecek karar alındı. Bunlardan ilki 40'tan fazla ülkenin 2030'a kadar kömürü aşamalı olarak bırakma taahhüdü oldu. Dünyanın enerji elde etmek için en fazla kömür kullanan ülkeleri Çin, ABD, Avustralya ve Hindistan ise bu sözün dışında kaldı. 2019'da dünya elektriğinin yüzde 37'sinin elde edildiği kömür, iklim değişikliğine en fazla yol açan fosil yakıt olarak biliniyor.

İkinci karar metan gazı salınımı ile ilgili alındı. Buna göre metan salınımı 2030'a kadar yüzde 30 azaltmayı öngören taahhüde 80'den fazla ülke katıldı. Karbondioksitin aksine atmosferde kısa bir süre kalan metan gazı, küresel ısınmaya CO2'den daha fazla yol açıyor.

İskoçya'nın Glasgow şehrinde ormansızlaşmanın ve arazi bozulmasının önüne geçip tersine çevirme konusunda verilen taahhüt, üçüncü 'büyük' karar olarak dikkat çekti. Açıklamaya ortak olan 100'den fazla ülke, dünya ormanlarının yüzde 85'ine sahip bulunuyor. Taahhüde göre 2025'e kadar kamu ve özel sektör toplamda 19.2 milyar dolarlık yatırım yapacak.

Aktivistler ne diyor?

Birleşik Krallık'ın birçok şehrinde dün onbinlerce aktivist sokaklardaydı. Sadece zirvenin yapıldığı Glasgow kentindeki yürüyüşe 100 bin kişi katıldı. Gösteride konuşan İsveçli iklim aktivisti Greta Thunberg, COP26'yı 'başarısızlık' olarak tanımladı: "Dünya liderlerinin uyanması için daha ne gerekiyor? Onlar aslında çoktan uyandı ve aktif şekilde bu yıkıcı sistemden kâr elde etmeye devam etmek için kendi çıkarlarına yardım edecek yasal boşluklar ve çerçeveler yaratıyorlar. Süslü vaatler ve hedefler açıklayan hükümetler perde arkasında hâlâ iklim için esaslı önlemler almayı reddediyor. Ancak bilimin görüş birliğini ve bizi görmezden gelemezler."

Dahası

Açık Radyo'da iklim kriziyle ilgili yayınlanan podcastlerin çalma listesi...

'Esmiyor' isimli podcastin ilk konuğu Ömer Madra...

Evrim Ağacı podcasti: 'İklim krizi bizim kitlesel yok oluşumuz olabilir mi?

Yeni Haller podcastte Özgür Mumcu ve Eray Özer tartışıyor: 'İklim değişikliği ve bizi bekleyenler'

Kapsül'ün podcastlerinden Antidot'ta Bünyamin Sürmeli anlatıyor: ‘Frene bugün bassak 50 yılda dururuz’

1-1 Express Podcast'te Prof. Dr. Murat Türkeş, iklim krizi ve etkileri hakkında konuşuyor.

+90'ın hazırladığı video: Türkiye'nin iklim değişikliği krizi: "Önümüzdeki yıllarda gıda krizi yaşanabilir"

İklim krizi: 50 derece sıcaklıkta nasıl yaşanır?

İklim testi: Karbon salınımının azaltılmasına nasıl katkıda bulunabilirsiniz?

12 soruda iklim krizi...

Ali Ekber Yıldırım'ın yazısı: 'İklim krizi ve tarımı bekleyen tehlikeler'

IPSOS araştırması: 'İklim krizi konusunda dünya ve Türkiye ne düşünüyor?'