Ufuk Tanışan

İnsan türüyle en uzun soluklu ilişkiye sahip hayvan olan köpekler, ‘yapay seçilim’ yoluyla oluşturulan bazı türleri nedeniyle yeniden gündemde.

İlk temas

Köpeklerin, kurt ırkından ayrışmasının ilk olarak 15 bin ila 40 bin yıl önce gerçekleştiği düşünülüyor. Nature dergisinde yayımlanan bir araştırma da insanların söz konusu köpekleri, 40 bin yıl önce evcilleştirdiğini ortaya koyuyor. Başka bir çalışmaya göre köpeklerin evcilleştirilmesi, Avrupa ve Asya’da ayrı ayrı olmak üzere iki kez gerçekleşti.

Bunda, yerleşik hayata geçilmesinin de payı var. Zira ‘daha uysal’ olan bazı kurtlar, insanların kamplarına daha rahat yaklaşıp, daha rahat yiyecek bulabiliyordu. En önemli ‘sorununu’ insanlara çözdüren bu tür, doğal olarak vahşi kuzenlerine oranla daha fazla üreyebiliyordu. Zaman içinde insanlar köpeklerin koruma, sürü gütme, tehlikeleri erkenden uyarma gibi konularda ne kadar işlevsel olduğunu fark etti. Böylece kamplarda güvenle tutulurken, beslenip bakımları da yapıldı.

Vahşi kurt

Yapay seçilim

Zaman içinde insanlar, köpekleri, çeşitli özelliklere göre ‘yapay seçilim’ yoluyla evrimleştirdi. Bilinen ilk yapay seçilim türü, 10 bin yıl önce Japonya’da evrimleştirilen Akita olarak kabul ediliyor. Akita dışında, Grönland köpeği 9 bin, Afgan Tazısı 8 bin yıl, Tazı 8 bin yıl, Chow Chow da 3 bin yıl önce aynı yöntemle elde edildi.

1800’lere gelindiğinde ise köpek türü üretmek, özellikle Britanya’da artık bir hobi halini almıştı. Birçoğu dövüşler için kullanılıyordu. 1835 yılında köpek dövüşlerinin nihayet yasaklanması, üreticilerin ellerinde yavru köpek ‘bolluğu’ yarattı. Buradan da köpek güzellik yarışmaları doğdu. Var olan birçok köpek türü bu dönemde elde edildi.

Halihazırda dünya üzerinde 400’e yakın köpek türü kayıtlara geçmiş durumda. Ancak bunda henüz bir görüş birliğine varılmış değil. Fédération Cynologique Internationale, 339 köpek türünü kayıtlara geçirirken, American Kennel Club (AKC) ise 195 türü kabul etmiş durumda. Yakın zamanda AKC’nin listesine 79 yeni tür eklenmesi bekleniyor.

Dogo Argentino

‘Tehlikeli’ türler

Türkiye’de ve dünyanın birçok ülkesinde Pitbull, Dogo Argentino, Fila Brasilerio, Japanese Tosa, Amerikan Staffordshire Terrier ve Amerikan Bull türü köpekler, ‘tehlikeli’ sınıfına alınmış durumda. Söz konusu türden köpekleri Türkiye’de kayıt belgesiz, ağızlıksız ve tasmasız dolaştırmak yasak. Ayrıca bu köpekler halkın yoğun olduğu yerler ve çocuk oyun alanları ve parklarına da sokulamıyor.

Bu türler içinde en kötü şöhrete sahip olan Pitbull cinsinin de kökeni, 1800’lü yıllara yani Victoria dönemine kadar uzanıyor. Pitbull köpekler de diğer türler gibi yapay seçilim sayesinde üretildi. Ağırlıklı olarak dövüşlerde kullanıldıkları ve ona göre yetiştirildikleri için şöhretleri de pek peşlerini bırakmıyor...

Veteriner Psikolog Prof. Dr. Tamer Dodurka’ya göre ırk yasaklamak bir çözüm değil: “Dünya Veteriner Hekimler Birliği, hiçbir hayvanın doğuştan saldırgan olmadığını çok net açıklıyor. Bizde yasaklı olmayan ama Avrupa’da yasaklı durumda birçok tür bulunuyor. Pitbull’un sahibine yönelik bir takım tedbirler uygulanırsa zaten bunlar herhangi bir tehlike arz etmez. Bu yasaklamanın hiçbir bilimsel temeli yoktur.”

Sivas Kangal

Sivas’ın Kangal’ı

Tüm türler arasında listeye Türkiye’den girebilen Kangal köpeği, ülkede en sevilen köpek türlerinin başında geliyor. Zira kurtlara karşı koyabilen Kangalların, soğuğa da oldukça dayanıklı bir yapıları var. Devlet, bu türe karşı oldukça hassas davranıyor. Hatta kangal cinsi köpeklerin yurtdışına gönderilmeleri yasak. İzin, sadece Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından veriliyor.

Kangal köpeği üreten bir merkeze sahip Hüseyin Yıldız, türü şöyle tarif ediyor: “Kangal köpeği profesyonel bir koruma köpeğidir. Sürüyü ondan daha kaynağında, zemininde koruyabilecek literatürde ikinci bir çoban köpeği ırkı yoktur. Bugün zekasıyla, gücüyle, yapısıyla, karakteristik özelliğiyle malına sahip çıkmakla bilinen bizim doğal bir seleksiyonumuzdur. Dağdaki kurtla Kangal köpeğinin arasında hiçbir fark yoktur.”

Hayırsız Ada

Bütün şehirlerinde sokak kedilerinin ve sokak köpeklerinin rahatça gezebildiği İstanbul’un, pek de uzak olmayan bir tarihinde oldukça büyük bir katliam yaşandı. 1910 yılında şehirdeki köpekler toplatılarak Marmara Denizi’ndeki Sivriada’ya bırakıldı. Hiçbir bitki örtüsünün yetişmediği adaya bırakılan 80 bin sokak köpeği, açlık ve susuzluk nedeniyle bir süre sonra birbirlerini yemek zorunda kaldı. Fransa yapımı bir belgesele göre köpeklerin acı içinde bağıran sesleri, her gece Dolmabahçe Sarayı’ndaki dönemin padişahı V. Mehmed’e kadar ulaşıyordu.

İşin aslı, Fransız bir şirketle yapılan bir anlaşmadan ibaretti. Söz konusu anlaşma uyarınca İstanbul sokaklarından toplanan köpekler, Fransa’ya gönderilecekti. Şirket bu köpeklerin kürk ve kemiğinden yararlanmayı planlıyordu. Ancak anlaşma gerçekleşmeyince, 80 bin sokak köpeği adaya terk edildi. Daha sonra bu ada Hayırsız Ada olarak anılmaya başladı.