Ufuk Tanışan

Dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de antidepresan kullanımı her geçen yıl artarken, gelecek beş yıl içinde bu konuda ‘Psikedelikler Çağı’nın açılması bekleniyor.

Psikedelikler genel olarak halüsinojen etkileriyle bilinir. Bunlar arasında ‘sihirli mantar’, LSD, DMT ve MDMA hâlihazırda araştırmalara en çok konu olan maddelerin başında geliyor.

Son dönemde yapılan çalışmalar ve ortaya atılan hipotezler, insanlık tarihinden de eski olan mantarların, insanın evriminde önemli bir rol oynadığını öne sürüyor. Araştırmacıların savına göre avlarını dışkılarından takip eden atalarımız, söz konusu dışkılarda sıkça görülen halüsinojen bir mantar türünü de yemeye başladı. 2 milyon yıldır evrimleşen homo sapiens türünün beyni, yaklaşık 40 bin yıl önce gerçekleşen bu olay sayesinde ise önemli bir eşiği aştı: “Atalarımız sihirli mantarlar sayesinde sesler, semboller ve anlamları arasında bir bağlantı kurmuş olabilir. Bu da ‘yaratıcı bir patlamaya’ yol açtı: İnsan dili, sembol kullanma ve iletişim.”

Psilosibinin insanlık tarihi perdesine ikinci kez çıkışı ise çok sonraları, 1938’de Albert Hoffman’ın LSD’yi kaza eseri keşfetmesiyle gerçekleşti. Ardından da bu madde üzerine 1960’ların sonuna kadar birçok araştırma yürütüldü. ABD’nin yasaklamasının ardından, dünyadaki tüm ülkeler de bunu takip etti.

Yasak döngüsü 2000’lerin başında kırılırken, özellikle yasakların başladığı ABD’de psikedeliklerin araştırılması büyük bir hız kazandı.

Depresyonun ‘yeni’ ilacı (mı?)

Sihirli mantar ve LSD’nin etken maddesi aynı olmasına karşın araştırmalar daha çok mantarlar üzerinde yoğunlaşıyor. Yine de LSD’yi odak noktası haline getiren araştırmacıların sayısı da azımsanmayacak kadar çok.

Psilosibin, ‘mutluluk hormonu’ olarak bilinen serotonini taklit etmesiyle biliniyor. Korku ve endişe gibi duyguları işleyen amigdala bölgesini daha az aktif hale getiren madde, bu sayede depresyon semptomlarının da azalmasını sağlıyor. İngiltere’deki Imperial College London’da yürütülen bir çalışmada da 59 deneğe tek doz psilosibin verildi. Beyin fonksiyonlarında değişiklik saptanan hastaların yarısı depresif hissetmediklerini belirtti. Bu ‘iyi hissetme’ hâli haftalarca sürdü.

Yine İngiltere’de King’s College’da yapılan bir araştırmada, psilosibin maddesinin ‘normalde karşılıklı iletişim halinde’ olmayan beyin bölgelerini birbirine bağladığı ortaya çıktı. Araştırmanın yürütücülerinden Paul Expert, psilosibini deneyimleyenleri şöyle anlatıyor: “Hayatlarının en derin deneyimlerinden biri olduğunu söylüyorlar; hatta çocuklarının doğumunda yaşadıkları duygular ile kıyasladıklarını bile iddia ediyorlar.”

Çoğu araştırmanın bulguları paralellik gösteriyor. Bilim insanları, sihirli mantar ve LSD’nin ‘travma sonrası stres bozukluğu’, depresyon, madde kullanımı, alkolizm gibi sorunları çözebileceğine inanıyor.

Bu sorunların yanı sıra Yale Üniversitesi’nde yapılan bir araştırma, psilosibinin migren ve küme tipi baş ağrıları konusunda da yararlı olabileceğini keşfetti. 10 kişilik bir grupla yapılan araştırmada, deneklerde baş ağrılarının seanslar arasındaki ilk haftanın sonunda belirgin şekilde azaldığı gözlemlendi.

En önemlisi ise şu ana kadar ne sihirli mantarın, ne de LSD’nin bağımlılık yapıcı bir özelliğinin bulunabilmiş olması.

Partilerden araştırmalara: MDMA

Dünyanın hemen hemen her ülkesinde yasaklanan ve ‘parti uyuşturucusu’ olarak lanse edilen MDMA, ilk olarak Almanya’da 1900’lerin başında sentezlendi. 1960 ve 1970’ler boyunca psikoterapide kullanılan madde, 1993 yılına kadar İsviçre’de çeşitli terapilerde yer aldı. ABD’de 1985 yılında yasaklandığı için MDMA’le ilgili ilk araştırma 2011 yılında yapılabildi. Yakın zamanda da ‘Travma Sonrası Stres Bozukluğu’ (TSSB) yaşayanlar için MDMA destekli psikoterapi seanslarına izin verildi.

MDMA, kullanım miktarına göre değişmekle birlikte, beynin yüksek miktarda serotonin hormonu salgılamasına neden oluyor. Bu özellik nedeniyle TSSB araştırmaları genellikle kontrollü miktar, yani ‘mikro dozaj’a odaklanıyor.

California merkezli Disiplinler Arası Araştırmalar Derneği (MAPS), söz konusu araştırmalarda ‘başı çeken’ bir kurum... ABD’nin yanı sıra Kanada ve İsrail’de gerçekleştirilen bir MAPS araştırmasında, TSSB yaşayan deneklerin yüzde 67’si MDMA tedavisiyle hastalıktan kurtulmayı başardı. Ayrıca deneklerin yüzde 88’i ‘klinik olarak belirli bir gelişim’ gösterdi.

Benzer bir araştırma Hollanda’da, Hollandalı ve ABD’li askerler üzerinde yürütülüyor. Uzmanlar MDMA’in insanları daha açık bir hâle getirdiğini, korku ve paniği önlediğini belirtiyor. Çatışma bölgelerinde yaralanan askerler de bu sayede travmalarını daha rahat bir biçimde anlatabiliyor. Ayrıca askerle terapist arasında MDMA sayesinde güçlü bir bağ da kurulabiliyor.

Araştırmacılar, MDMA’in üç yıl içinde ilaç olarak kullanılmasına kesin gözüyle bakıyor. Sihirli mantar ve LSD’nin de 2030’a gelmeden çeşitli tedavilerde kullanılması bekleniyor.

Birçok çalışmaya konu olsa da söz konusu psikedelikler, yasak olmalarının yanı sıra ‘bireysel’ kullanımlarda oldukça tehlikeli maddeler. Bu nedenle, eğlence ve uzman gözetimi olmadan tedavi amaçlı kullanımlar asla tavsiye edilmiyor.

Dahası

National Geographic belgeseli: LSD

Rick Doblin’in TEDx konuşması: Psikedelik destekli psikoterapinin geleceği

Psikofarmakolog Ahmet Enginsoy anlatıyor: Psikedelik maddeler

Kişisel gelişim için ‘mikro doz’ LSD kullanmak...

VICE videosu: Akıl sağlığını tedavi etmek için LSD, MDMA ve psilosibin kullanmak

Elif Kahraman’ın yazısı: ‘Psikedelikler göremediğimiz yolları gösterebilir mi?’