Emrah Temizkan

“Köşkün önündeyiz. Evet sağ tarafta. Köşke doğru yürü...”

Bu cümle size yabancı gelmiyorsa, muhtemelen Caddebostan Sahili’nde vakit geçirmişsiniz demektir. Son yüzyıla kadar Kadıköy’ün ‘sayfiye’ bölgelerinden biri olan Caddebostan, bugün şehrin kalbinin attığı yerlerden biri.

Caddebostan Sahili dendiği zaman akla ilk gelense yıllardır atıl durumda olan ve ‘Perili Köşk’ olarak da bilinen Ragıp Paşa Köşkü... 

Kapsül Pazar, bu hafta sizi ‘icradan satışa çıktığı’ haberiyle konuşulan Ragıp Paşa Köşkü’nün hikâyesine götürüyor…

Caddebostan

Caddebostan’ı da içine alan Göztepe-Bostancı arasındaki bölge, 18. yüzyılın ilk yarısına kadar sebze bahçeleriyle kaplıdır. Bölgenin ıssızlığı, ‘sürgün adresi’ olarak da tercih edilmesine neden olur ve tam da bu nedenle alana ‘Cadıbostanı’ adı verilir.

18’inci yüzyılın ikinci diliminde yapılmaya başlayan köşkler isim değişikliğini getirir ve bölgenin yeni adı ‘Caddebostan’ olur.

Köşkün sahibi

Osmanlı’nın kurucu ailelerinden Sarıca Paşa’nın soyundan gelen Sarıca Ragıp Mehmet Paşa, uzun yıllar devlet kademelerinde çeşitli görevler alır ve II. Abdülhamid döneminde Yıldız Sarayı’nda başmabeyincilik görevine getirilir. 

Aynı esnada ticaretle uğraştığı için servetini katlayan Ragıp Paşa, döneminin en zevkli ve yüksek kültür sahibi isimlerinden biridir. 

Tekirdağ’da Umurca adlı rakı fabrikası kuran Paşa, Beyoğlu’nda Anadolu, Rumeli ve Afrika hanlarını yaptırmıştır.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra rütbeleri alınan Ragıp Paşa, Rodos’a sürgün edilir. Rodos’ta mide kanserine yakalanan Ragıp Paşa, tedavi için gittiği İsviçre’nin ardından İstanbul’a döner ve 1920’de Caddebostan’daki köşkünde hayatını kaybeder.

Köşk

Cemil Topuzlu Caddesi’nde yer alan köşk, Sirkeci Garı’nın da mimarı olan Prusyalı August Carl Friedrich Jasmund’a yaptırılır. Çam, çınar ve kestane ağaçlarıyla bezeli altı dönümlük bir koruya sahip köşk 1906’da tamamlanır.

Kagir olarak inşa edilen ve üzeri ahşap kaplatılan köşk, 40 bin altına mâl olur. Döneminin pahalı inşaatlarından biri olan köşkün bazı malzemeleri, yurtdışından satın alınır.

Odalarının döşemeleri önce kömür plakalarıyla kaplanır, üzeri kalın bir mantar tabakasıyla örtülür ve son olarak Viyana’dan getirilen parkeyle döşenir. Tavanı ince altın varaklarla süslenen dört katlı köşk geniş salonlara, renkli camlara, ihtişamlı kapılara sahiptir. Binanın iç ve dışındaki mermerlerin tamamı İtalya'dan getirilir.

Köşkün sahil tarafına saat kulesi, kara tarafına açılan çift kanatlı, büyük oymalı demir kapısının karşısına ise iki tane tek katlı bina inşa edilir...

Bunlardan selamlık olarak kullanılan yapı daha sonra yıkılarak yerine apartmanlar yapılsa da yaverlerin oturması için yapılan diğer bina, bugün hâlâ yerinde duruyor.

23 dönüm arazi üzerinde bulunan Ragıp Paşa Köşkü’nün net kapalı alanı 2.700 metrekare.

Köşkün Adalar’a bakan tarafında bir de kule göze çarpıyor. Ailenin anlatımına göre, Ragıp Paşa mehtaplı gecelerde bu kulede içkisini yudumlamaktan epey keyif alırmış. Ancak köşkünde sadece ilkbahar ve sonbahar aylarının bir kısmını geçirir, yılın çoğunluğunda Sarıyer’deki yalısında ve Yıldız’da ikamet edermiş. Köşke ulaşmak için genellikle özel istimbotunu kullanan Ragıp Paşa, kimi zaman da karayolunu tercih edermiş.

Köşkün bahçesinde Ragıp Paşa’nın kızı için yaptırdığı Tevhide Hanım Köşkü de yer alıyor. Nispeten daha sade olan Tevhide Hanım Köşkü, tıpkı Ragıp Paşa Köşkü gibi bir bodrum ve üç kattan oluşuyor. 

Değişim

Köşk, Ragıp Paşa’nın 1920’deki ölümünün ardından önce, avukat İbrahim Ali’ye daha sonra iş insanı Sait Çiftçi'ye satılır. Yat kulübü ve askeri hastane olarak da kullanılan köşk, kat kat kiraya verildiği bir dönem de yaşar. Bu dönemde, ressam Abidin Dino da bu katların birinde ikamet eder.

Sahil yolu inşaatı sırasında yapının yol kenarında olan müştemilat ve havuz binaları yıkılır. Duvarların ve kapının yeri değişir, bahçenin bir bölümündeki ağaçlar kesilir.

Nisan 1944’te Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan bir haberde, köşkün belediyeye devrinin talep edildiği açıklanır. Köşkün alınması için bir heyet oluşturan belediyenin, teklif ettiği meblağ 1.5 milyon liradır.

Hiçbir zaman mümkün olmayan bu talep için Ekim 1944 tarihli Akşam gazetesinde bir haber daha yayımlanır. Dönemin valisi ve belediye başkanı Lütfi Kırdar’dan ‘çalışkan ve iyi niyetli’ olarak bahsedilen haberde, Kırdar’ın da devirden yana olduğu bilgisi verilir.

Fotoğraf: Depo Photos

Akşam gazetesi, köşkten ve ‘gelecekten’ şöyle bahseder: “Caddebostan'da Ragıp Paşa Köşkü denilen bina, korusu, rıhtımı, yalısı ve plajıyla Belediye'nin eline geçmesi yarınki İstanbul'un güzelliği ve zenginliği bakımından şart olan bir malikanedir. Binayı bilen ve gezenler, bunun bir daha eşi yapılamayacak değerde olduğunda birliktirler. Bunun yıkılması, korusunun parçalanması yerine gelmez bir ziyan olacaktır. Harpten sonra, bu binanın etrafına yapılacak oteli, plajı ve korusu ile orası şehrin en güzel köşelerinden biri olmaya namzettir. Sulh devri, zengin yabancıları çekecek güzellikte ve rahatlıkta yerler isteyecektir. Elde olanı kaybetmemek, bugün için en büyük kazançtır.”

Köşkün bugünü

Hâlen Çiftçi ailesine ait olan köşk, icradan 449 milyon lira bedelle satışa çıktı. Köşkün icradan satış ihalesi 2 Eylül’de yapılacak. İlk ihalede alıcı çıkmaması durumunda ihale 3 Ekim’de tekrar yapılacak.

Yıllardır bakımsız bir hâlde bırakıldığı için eski ihtişamını kaybeden köşkün sahibi Çiftçi ailesi, uzun süredir maddi zorluklar yaşıyor. Çiftçi Towers'da bulunan ve değeri 4.3 milyar lira olarak belirlenen 437 dairenin icradan satış süreci ise devam ediyor. 

Dahası

Köşk, 2016’da gizlice araziye giren bir ekip tarafından görüntülenmişti. Bazı eşyaların durduğu köşkün içinde, 2002 tarihli gazeteler görülebiliyor.

Mehmet Yavuz’un Sanat Tarihi dergisi yazısı: ‘Mimar August Jasmund hakkında bilmediklerimiz’ ve diğer yazısı ‘Jasmund ve mimari faaliyetleri’