Emrah Temizkan

Kapsül Pazar sizi bu hafta, İstanbul’un kültür hayatına dönmeye hazırlanan, Beyoğlu’nun sembolik yapılarından Botter Apartmanı’na doğru kısa bir yolculuğa çıkarıyor.

Peki neden Botter? Burada karşımıza II. Abdülhamit’in terzisi Jean Botter çıkıyor. Botter, 19’uncu yüzyılda İstanbul’a göçmüş bir Hollandalı. Pera’daki Mir Frére & Cotterau atölyesinde makasdar olarak işe başlayan Botter, Prof. Dr. Afife Batur’a göre II. Abdülhamit’in aynı zamanda stil danışmanıydı.

Sarayın resmî terzisi olan Botter’in, II. Abdülhamit’e hiç elbise dikmediği rivayet ediliyor. Paris’teki Mösyö Charvet’ten giyinen ve tanesi 1200 franktan yılda 40 takım elbise sipariş eden II. Abdülhamit’in koleksiyonu, Botter tarafından belirlenirdi. Botter ayrıca sivil ve askeri giyimin şeklini, Abdülhamid’in zevkine ve onayına göre şekillendirdi.

II. Abdülhamid, kişisel bir dostluk da kurduğu Botter’e bir modaevi sözü verdi ve Botter bunun için imparatorluğun ‘Batı’ya açılan penceresi’ Pera’yı seçti.

İnşa süreci

İtalyan hükümetinin verdiği görevle, Osmanlı Ulusal Sergisi’nin tasarımını yapmak üzere İstanbul’a gelen mimar Raimondo D’Aronco, 1894 tarihinde şehri yerle bir eden şiddetli depremin ardından burada tahmininden uzun kalır. Hasar görmüş kamu binalarının restorasyonu için görevlendirilen mimar, Yıldız Sarayı’ndaki bazı binaların yeniden yapılandırılması üzerine de çalışır.

Haydarpaşa Numune Hastanesi, Laleli Çeşme ve Karaköy Cami gibi eserlerin sahibi olan D’Aronco, 16 yıl boyunca saray mimarlığı yapar.

Botter Apartmanı'nın üst katlarındaki manzara...

II. Abdülhamit tarafından Botter Apartmanı için görevlendirilen D’Aronco, dökme demir strüktür kullanılarak inşa edilen binanın dış cephesinde ise taş kaplama tercih etti ve cephede kullanılan her bir taş yapıyı ayrı ayrı çizdi. İsveç Konsolosluğu’nun bitişiğinde dar ve uzun bir araziye yapılan apartman, alana sığabilmek adına bitişik nizam olarak inşa edildi.

Rue de Pera 235 numarada yer alan altı katlı bina, 1900 yılında tamamlanır. Kentte aynı binada hem işyeri hem de konut olan ilk yapı olan Botter, İstanbul’da Art Nouveau anlayışıyla inşa edilen ilk bina unvanına sahip.

Bugünkü Asmalımescit Mahallesi’nde konumlanan Botter Apartmanı’nın ilkleri bunlarla sınırlı değil. İnşasında çelik konstrüksiyon kullanılan ilk apartman olan Botter, Türkiye’de Pera Palas’tan sonra asansörü olan ikinci yapı.

‘Kırbaç darbesi’ motifinin hâkim olduğu balkon ve kapılardaki dövme demirler, kadın başlarındaki bağ ve kurdeleler, orta katları süslemek için koyulan şeridi kuşatan flora ve gül teması apartmanın Art Nouveau bakışını yansıtan öğeler.

Modaevi

Botter Apartmanı’nda zemin kat, asma kat ve birinci kat arasındaki alanda Botter’in atölyesi, işliği, prova salonu ve mağazaları bulunurken, üst katlarda ise altı kişilik Botter ailesinin hayatlarını geçirdikleri odalar yer alır.

Binanın restorasyon planlarını hazırlayan yüksek mimar Afife Batur, mağazayı şöyle tarif eder: “Giriş katında satış ve teşhir salonu bulunmaktaydı. Salondan çift taraflı, oval merdivenlerle bağlanan ve defile için kullanılan daire planlı bir asma kata çıkılırdı.”

Paris’teki modaevlerini görenlerin ‘fark olmadığını’ söylediği Botter Modaevi, kısa zamanda şehrin elitinin uğrak yeri olur. Bu topraklarda açılan ilk modaevi olan Botter’ın asma katında, Paris’teki kreasyonların tanıtıldığı defileler yapılır.

Osmanlı akçesi ile çalışmayan Jean Botter’ın diktiği bir takım elbisenin fiyatı 1200 franktı. Bu tarife, II. Abdülhamit’in Mösyö Charvet’ten aldığı takım elbiselerin fiyatıyla aynıydı.

Botter’in, 1913’te ‘Mustafa Kemal Bey’ etiketli Atatürk’e ait bir yelekte imzası da bulunuyor.

İstanbul tarihçisi Reşat Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi’nde Botter için “Rakiplerini bastırmasına sebep, moda dergilerindeki basmakalıp resimlere bağlanmayışıydı” diye yazar.

Restorasyon öncesinde apartmanın iç bölümlerinden biri...

Veda

Saltanattaki çöküş günleri ve savaş yorgunu İstanbul’da modaya olan ilginin azalması, Botter ailesinin 1917’de Fransa’ya göç etmesine neden olur.

Yıllar içinde birçok kez el değiştiren Botter Apartmanı’nın katları, çeşitli konutlara ve ofislere kiralanır. Şair ve yazar Ferit Edgü, uzun yıllar ofisi ve eviyle apartmanda ikamet eder.

90’lı yılların başında boşaltılan bina, Narmanlı Han’daki yenileme çalışmaları sırasında kedilerin yuvası hâline gelir.

Dönüş

Botter Apartmanı, içinde bulunduğumuz günlerde İBB’nin başlattığı restorasyon çalışmasıyla gündemde. Apartman, ‘Casa Botter’ adıyla tasarım ve sanat merkezi olarak hizmete girecek.

Casa Botter’de sergi salonu, gösterim merkezi, ‘İstanbul Documenter’ film arşivi, bilgi belge merkezi, konferans salonu, tasarım atölyesi ve tasarım ofisleri yer alacak.

İBB Miras’ın yürüttüğü restorasyonda öncelikli amaç, bahçe, zemin kat ve birinci katı tamamlayarak kullanıma açmak.

Dahası

Yazar Ayşe Övür, ‘Botter Apartmanı’ kitabını anlatıyor: “6-7 Eylül’ün ağırlığını, Botter Apartmanı'nın bodrum katındaki eşyalar taşıyor.”

Binanın içinden görüntülerle: İBB’nin Botter Apartmanı’ndaki restorasyonu anlattığı video…