Ufuk Tanışan

İran’da 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin 16 Eylül’deki ölümünün ardından başlayan ayaklanma devam ediyor. İnternetin ülke genelinde kısıtlanması, bilgi alışverişini güçleştirse de İranlı kadınların özgürlük mücadelesini sürgün gittiği ABD’de yıllardır sürdüren Masih Alinejad, ‘herkesin sesi’ olmaya devam ediyor. Kapsül Pazar sizi bu hafta İran’dan ABD’ye göçmek zorunda kalan insan hakları savunucusu Alinejad’ın hikâyesine götürüyor.

Ülkenin kuzeyindeki Mazenderan eyaletinin küçük bir köyünde, 1976’da dünyaya gelen Masih, oldukça dindar olarak tanımladığı bir ailede büyür. O henüz 3 yaşındayken İran’daki Şah rejimi devrilir ve yerine bir İslam Cumhuriyeti kurulur. Kısa süre sonra da kadınlara, kamusal alanlarda başörtüsü takma zorunluluğu getirilir. Yeni rejimin karşılaştığı ilk eylem de bir 8 Mart’ta, yani Dünya Kadınlar Günü’nde zorunlu başörtüsü kararına karşı düzenlenir. Protestolar ülke geneline yayılsa da başarı sağlanamaz.

‘Rüzgârı saçımda hissetmek istedim’

Çocukluğunun ilk hatıralarını ülkenin içinde bulunduğu bu yeni ortamda yaşayan Masih, örtünme zorunluluğuyla da ilk kez okulda karşılaşır. Kendisi daha evden dışarı çıkamazken iki yaş büyük ağabeyinin sokaklarda dilediği gibi eğlenebilmesine anlam veremez: “Rüzgârı saçımda hissetmek, ağabeyim gibi eğlenebilmek istiyordum. Okuldan çıktıktan sonra başörtümü çıkarır, eve gidene kadar özgürlüğümü yaşamaya çalışırdım.”

Henüz çocukluğunda yaşadığı bu haksızlıklar Masih’i erişkinliğinde otoriteyle karşı karşıya getirir. 19 yaşına geldiğinde hükümet karşıtı bildiri dağıttığı için tutuklanır. Hamile olduğunu da cezaevinde öğrenir. Çok sonraları verdiği bir röportajda, “Eğer Ortadoğulu bir kadınsanız hayatınız siyasetle bağlantılıdır. Yaptığınız her şey politiktir” diyecektir.

Masih, 2001 yılında yerel bir gazete olan Hambastegi’de gazeteciliğe adım atar. Daha sonraları İran İşçi Haber Ajansı’nda çalışmaya başlar. Şark, Ham-Mihan, Etemad, Bahar ve Vaghaye Ettefaghiye gibi gazetelerde yazı ve haberleri yayımlanır.

Adım adım sürgüne

Her baskıcı rejimde olduğu gibi İran’da da gazetecilik yapmak hiç kolay değildir. Masih de İran’da gazetecilik yapmayı, ‘elini aslanın ağzına sokmaya’ benzetir. Nitekim 2005’te maaş kesintisi yaşadıklarını öne süren hükümet yetkililerinin, aslında yaptıkları birçok hizmet için ek ödemeler aldıklarını belgeler.

Belki de onu ülkesinden yıllar boyu ayrı kalmasına neden olacak yazıyı ise 2008 yılında kaleme alır. Etemad gazetesindeki ‘Yunusların şarkısı’ isimli yazısında, dönemin cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ın destekçilerini ‘aç yunus balıklarına’ benzetir. Mahdi’ye göre Ahmedinejad’ın destekçilerinin, eğitmenlerinden bir parça yemek koparmak için çeşitli sesler çıkaran ve ‘eğlenceli’ hareketler yapan yunuslardan farkı yoktur.

Bu yazının yayımlanmasından bir yıl geçmeden İran’da genel seçim düzenlenir. Mahmud Ahmedinejad’ın yeniden cumhurbaşkanı seçilmesi ise Mahdi’nin İran’ı terk etmesine yol açar. Zira o, ‘hileli’ olarak tanımladığı seçimin ardından tutuklanacağından emindir.

Sürgündeki büyük mücadele

Mahdi, ilk olarak Birleşik Krallık’a gider. 2009 yılında yerleştiği Ada’da, Oxford Brookes Üniversitesi’nden İletişim Çalışmaları alanında diploma sahibi olur. Elbette İran’daki kadınlar için verdiği özgürlük mücadelesinden de geri durmaz.

2014 yılında Facebook’ta ‘My Stealthy Freedom’ (Benim Gizli Özgürlüğüm) isimli bir sayfa kurar. Buradan yaptığı çağrıyla İranlı kadınları, başörtüleri olmadan kamusal alanlarda fotoğraf çektirmeye davet eder. Daveti karşılıksız kalmaz. Binlerce kadın, saçları açık bir biçimde verdikleri pozları Masih’e gönderir. Sayfa aracılığıyla iletilen mesajlardan biri şöyledir: “Biz cennete zorla girmeyi istemiyoruz. O cennet uğruna bu dünyadaki hayatımızı cehenneme çevirmeyin. Gizli olanı değil, gerçek özgürlüğü tatmak istiyoruz.”

Kampanyanın uluslararası alanda ses getirmesinden hoşlanmayan İran'ın devlete bağlı medyası, Alinejad'ı 'eğlence amaçlı uyuşturucu kullanmak' veya 'sapık olmak' ile suçlayan bir karalama kampanyası başlatır.

Yaptığı bu kampanya sayesinde Cenevre İnsan Hakları ve Demokrasi Zirvesi tarafından ‘Kadın Hakları Ödülü’ne layık görülür. 20 sivil toplum örgütünün desteklediği zirvede, ödül gerekçesi, ‘sessizlerin sesi olmak ve İranlı kadınların temel insan hakları, özgürlük ve eşitlik mücadelesini desteklemek için insanlığını vicdanını harekete geçirmek’ olarak açıklanır.

Rejim güçleri hep peşinde

Masih, hâlen 2014 yılında göç ettiği ve vatandaşlığını aldığı ABD’de yaşıyor. İran’dan binlerce kilometre uzak olsa da rejimin ajanları tarafından devamlı izleniyor. Bunun en büyük kanıtı ise geçen yıl İran asıllı Khalid Mehdiyev isimli bir şahsın tutuklanmasıyla ortaya çıktı.

Polis, Temmuz 2021'de Alinejad'ın evinin önünde bir süredir dolanan Mehdiyev'in arabasında bir bavul silinmiş seri numaralı AK-47 silah buldu. Mehdiyev'in gri bir araçla gelip birkaç saat boyunca burada kaldığı, arabaya yemek sipariş ettiği, Alinejad'ın komşularının kapısını çalıp kiralık daire sorarak siteye girmeye çalıştığı tespit edildi. İran Dışişleri Bakanlığı ise , suçlamaları Hollywood benzeri senaryolara benzeterek, ‘temelsiz ve saçma’ olarak niteledi.

Masih, İran’daki protestolar başladığından bu yana özellikle Twitter’daki etkinliğini artırmış durumda. Ülke içindeki bağlantıları, internet kesintilerine karşın hemen hemen her bölgeden fotoğraf ve video gönderiyor. 

O da bunları tüm dünyayla buluşturmakla kalmıyor, bir yandan da yaptığı konuşmalarla herkesin sesi olmayı sürdürüyor: “İran halkı kararını verdi. Rejim protestoları bastırsa da, interneti kesse de İran halkı vazgeçmeyecektir. Öfke orada.”