Emrah Temizkan

Kapsül Pazar sizi bu hafta, Türkiye kültür hayatının en prestijli sahnesi ve erken dönem Cumhuriyet yapılarının en görkemlilerinden biri olan Harbiye Cemil Topuzlu Açıkhava Tiyatrosu’na götürüyor.

Eski adıyla Harbiye Açıkhava Tiyatrosu, Dolmabahçe Vadisi'nde, Hilton Oteli'yle Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı'nın yanında yer alıyor.

Planı Nihat Yücel ve Nahit Uysal tarafından yapılan tiyatronun temeli, Temmuz 1946'da Lütfi Kırdar'ın belediye başkanı olduğu dönemde atıldı. Kırdar o dönemde aynı zamanda İstanbul valisi olarak görevdeydi.

Sahne altındaki geçit

Tiyatronun yapısı 1948 tarihli Arkitekt dergisinde şöyle anlatılıyor (akt. Nilay Örnek): “Perde aralarında seyircilerin gezinme ihtiyacını da sağlayacağı gibi, iki nihayetinde büfeler, giriş kısmının yanında da gişeler, memur odaları ve telefon odaları vardır.”

(…) Seyirci yerleri ortasına sinema gösterilmesine imkân veren bir projeksiyon mahalli yerleştirilmiş, bu mahal önünde şeref locası düşünülmüştür. Sahne 200-300 figüranın serbestçe hareket edebileceği kadar geniştir. Sahne binalarının muhtelif geçit ve kapıları bir anda sahneyi doldurup boşaltabilme imkânını verir. Sahne altında her iki binayı birleştiren bir geçit vardır. Bu kısım aynı zamanda bir dinlenme yeri olabilmesi için geniş tutulmuştur. Artistlerin büfesi de buradadır.

Sahne binaları ikişer katlı olup solist artistler, figüranlar, makyaj, terzi, kondüit, orkestra şefi odaları ile gardroplar ve elbise depolarını ihtiva etmektedir.”

Antik tiyatroların biçimine yakın tasarlanan Harbiye’de, düz bir sahneye bakan yarım daire biçiminde merdiven basamaklar hâlinde, seyirci oturma yerleri ya da gradenler bulunuyor. Tiyatroda 30 kişilik protokol locası, 3 bin 972 koltuk kapasitesi, 80 kişilik orkestra yeri ve gradenlerin ortasında, film veya dia gösterildiğinde kullanılan projeksiyon yeri de mevcut.

Cephe kaplamaları için küfeki taşı ve Uzunköprü taşı karıştırılarak renk nüansı sağlandı, döşemeleri Uzunköprü taşından yapıldı.

Prost etkisi

Antik tiyatroların biçimine yakın tasarlanan Harbiye, İstanbul’da 15 yıl boyunca görev yapan şehir plancısı Henri Prost’un imar planındaydı. Prost’un raporlarında sıklıkla kullandığı serbest sahalar (les espaces libres) kavramı, parklar, gezi parkları, gezinti yolları, manzara terasları, meydanlar, bulvarlar yanı sıra, spor alanları dahil tüm kamusal açık alanları içeriyordu.

Taksim İnönü Gezisi ve onunla bağlantılı 2 No.lu Park (Maçka Parkı – Lütfi Kırdar Spor ve Sergi Sarayı – Açıkhava Tiyatrosu) iki büyük park, çevrelerindeki kentsel çevreyi dönüştürmek üzere planlanmış alanlardı. Bölge planda, ‘kuzeydeki yeni gelişme alanlarının merkezi’ olarak tarif edildi.

Tiyatro, 1947'de Sofokles’in yazdığı, Bedreddin Tuncel’in Türkçeye kazandırdığı ’Kral Oidipus’ oyunuyla açıldı. Eski bir Yunan amfitiyatrosu havasında tasarlanan Harbiye’deki açılış için antik bir Yunan trajedyenin eserinin uygun görüldüğü tahmin edilebilir.

Muhsin Ertuğrul'un yönetimiyle Ankara Devlet Tiyatrosu’nın sahneye koyduğu oyunun müzikleri ise Cemal Reşit Rey’e aitti.

Carl Ebert’in hazırlamış olduğu tasarımlarla birlikte tüm eksikleri 1950’de tamamlanan tiyatronun maliyeti 900 bin lirayı buldu. Dönemin İstanbul belediye başkanı Cemil Topuzlu’nun hayatını kaybettiği 1958 yılında tiyatroya, Topuzlu’nun adı verildi.

Günler geçer…

‘Harbiye Kongre Vadisi’ projesi kapsamında 2008 yılında tarihinde ilk kez geniş kapsamlı bir bakıma alınan tiyatro, 2000’lerin ilk yıllarından itibaren yıkılıp tekrar yapılarak kapasitesinin artırılması ya da üzerinin kapatılması gibi planlarla gündemdeydi.

Tiyatro için hazırlanan son öneri, 2019’daki yerel seçimde AKP’den aday olan Binali Yıldırım’a aitti. Bu seçim vaadi, Harbiye’nin üzerininin kapatılmasını ve 12 ay boyunca hizmet vermesini kapsıyordu.

İstanbul’un en prestijli konserlerini ve oyunlarını ağırlayan o sahnede olmak, birçok sanatçının kariyer hedeflerinde ilk sırada. Müzisyenlerin geniş kitlelere ulaştığını anlatan “Açıkhava’yı doldurdu” kalıbı, zamansız olmayı sürdürüyor.

“Son dönemde sahneyle özdeşleşen ve seri konserlerle seyirci rekorları kıran isim?” sorusuna verilecek yanıt ise çok zor olmayacaktır: Tarkan.

Konser ağırlıklı olmak üzere takviminde farklı disiplinlerdeki sahne sanatlarına yer veren Harbiye Cemil Topuzlu Açıkhava Tiyatrosu, varlığını devam ettiriyor.

Dahası

14 Ağustos 1959 tarihli Milliyet gazetesinde Abdi İpekçi’nin kaleminden tiyatroda bir gece: “Bernstein sopasını eline aldı. New York Filârmoni Orkestrası’nın müzisyenlerini gözden geçirdi. Hepsi dikkat kesilmiş, ona bakıyorlardı. Beethoven’ın 7. Senfoni’si çalınacaktı. Çıt çıkmıyordu… Dünyanın ünlü orkestra şeflerinden Bernstein tam başlangıç işaretini vereceği sırada bir nâra duyuldu: ‘Ulan Aliiii, bu tarafa gel…’”