Ilgaz Gökırmaklı

“Yılbaşında ne yapıyorsunuz?”

Genelde aralık ayıyla birlikte başladığımız bu soru, aslında biraz da ‘yeni yıl ruhunun’ başlama işareti. Yeni bir şeye başlayacak olmanın verdiği heyecan, umut, biraz da çok nadir yaşanabilen ‘felekten bir gün’ eğlencesiyle veda etmek istiyoruz yıla. Bu nedenle bu klişe soru, verilen cevaplar ne olursa olsun, plan yapmaya teşvik ediyor insanı.

Aslında pandeminin gölgesinden kurtulduğumuz, nihayet rahat rahat kalabalıklara karışabileceğimiz bir sene olmasını beklemiştik 2022’den. Pandemi şartlarıyla değişen kutlama, tatil ve genel tüketici davranışları değişikliğinin bu yılla beraber ‘normale’ dönmesi bekleniyordu. Ancak 2022 enflasyon, artan faiz oranları ve daha birçok sorunla başka engeller çıkarmaya devam etti karşımıza.Her sene plan yapma ya da kendi planını anlatma hevesiyle sorulan bu soru, bu yıl ekonomik kriz nedeniyle her zamankinden daha da can sıkıcı bir hâle geldi.

2022’nin en ‘gözdesi’: Ekonomik kriz

Siz 2022’yi hangi büyük olayla, nasıl hatırlayacaksınız bilinmez ancak yaşam maliyeti, enflasyon ve raf fiyatları bu yılın en temel konularından biriydi. Tam da bu nedenle, “Bu yıl evde olmak bile çok pahalı” yakınması her yerden yükselirken “Yeni yıla girmeye çok da hevesli değil miyiz?” sorusu, “Heves mi bıraktınız!”a evriliyor.

“Yılbaşında ne yapıyorsun?” sorusuna sinirlenmiyoruz bile, zira sohbetin devamı herkesin dertli olduğu ekonomik krize geliyor. Aralık ayının üçüncü haftasına girerken beklentiler, coşku ya da plan yapma hevesini yalnızca sokak ve mağaza süslemeleri hatırlatıyor aslında. Merve (39) bu süslemeleri ve hazırlıkları da çok ‘sorunlu’ buluyor: “Kutlama yapmaya hâlimiz de ekonomik imkânımız da yok ama sanki bu sorunlar yokmuş gibi dışarıda her şey ışıl ışıl. Bana çok yapay geliyor.”

Parti ne olursa olsun devam edebilecek mi?

Fotoğraf: danya / Unsplash

28 yaşındaki Kübra ise kendini ‘ışıklı bir yılbaşı ağacı’ olarak tanımlıyor. Ona göre yılın son gecesi diğer gecelere göre daha özenli geçmeli ve kutlanmalı. Bunun için de epey hevesli. “İnsanlara yılbaşında ne yaptıklarını, ne yapacaklarını bilsem ya da PTT modu (pijama-terlik-televizyon) gibi klasik cevaplar duysam da sormaktan sıkılmam, bana sorulmasını da severim” diyor.

Yılbaşı gecesini ailesiyle birlikte geçiren Kübra, bu sene planlarındaki en ‘büyük’ değişimin artan fiyatlar olduğunu söylüyor. Kübra’nın her sene sevdiklerine yılbaşı hediyesi alma geleneği ise bu sene bozulacak ya da eskisi gibi olamayacak. “Artan fiyatlar ve buna karşılık asla yükselmeyen alım gücüm bu sene bana, gerçek bir engel oldu” diyor. Ancak her şeye rağmen yeni yıl hazırlıkları için heyecanlı. “Kendisinden bir şeyler ummadığımız bir yıl bize iyi davranabilir mi?” diye sorarak pek de hevesli olmadığımız yılbaşı kutlamaları için minik bir umut ışığı yakıyor.

Kübra’nın sorusuna yanıt, bu yıl evlenen ve ilk kez kendi evlerinde yılbaşını kutlayacak Tuğba ve İsmail çiftinden geliyor: “Parti ne olursa olsun devam etmeli.”

İsmail (30), planlarının lüks ya da aşırı olmadığını, daha önceki yıllardan ellerinde kalan malzemeler ve dekorasyon süslerini kullanacaklarını söylüyor. Henüz bir yılbaşı ağaçları yok, ancak konuşma sırasında Tuğba’ya bu isteğini de ‘itiraf’ ediyor.

Tuğba(28) ise krizin etkisiyle artık her şeyin dengesizleştiğini, “Algım bozuldu. Neyin pahalı neyin ucuz olduğunu anlayamıyorum” diyerek anlatıyor. Uzun zamandır daha konforlu olduğunu düşündüğü için yılbaşı gecelerini evde geçirme planları bu sene de aynı. Ancak bir fark var: “‘Fiyatları gördükçe, ‘Eskiden bu paralarla herhangi bir mekanda ya da otelde çok rahat bir şekilde plan yapabilirdik’ diyoruz. Bu sene evde olmak da az para harcamak anlamına gelmiyor.”

Ulaşabildiğimiz en güncel tarihli araştırma, 2020 yılına girerken hazırlanan ‘Türkiye’de Yılbaşı Karnesi’ydi. Verilere göre 2020 yılını karşılarken Türkiye'de her 100 kişiden 66'sı yılbaşını evde geçirmiş. Yüzde 20'lik bir kesim ise dışarıda kutlamış. Türkiye genelinde yılbaşı kutlamalarını evde kutlamanın konfor yönüyle tercih edildiğini tahmin etmek zor değil. Ancak son yıllarda ekonomik kriz nedeniyle bu tercihin bir zorunluluğa dönüştüğünü de görmezden gelmemek gerekiyor.

Yeni yılı evde geçirmek, bu masraflardan kaçmak için çözüm değil ancak en azından bu masrafın şiddetini azaltıyor. Geçtiğimiz yıllarla kıyaslandığında fark edilen bu fark, can sıkıyor. Zira yılbaşı kutlamalarının temelini oluşturan hindi, kuruyemiş gibi gıdaların fiyatlarındaki artış masrafları artırıyor. Bilinen bir zincir marketin internet sitesinde kızarmış yarım hindi (3-4 kişilik) 799 lira iken bir başka zincir markette yılbaşı yarım hindi menüsü 995 lira. Dekorasyon ve süslemelerin olmazsa olmazı yılbaşı ağacının (90 cm) fiyatları ise 79, 129, 179 lira arasında değişiyor.

Fotoğraf: Arun Kuchibhotla / Unsplash

27 yaşındaki Sakine de yıl yeni yıl kutlamalarını evde geçirenlerden. Bu kutlamaları bir nevi ‘resetlenme’ olarak gören Sakine için evde geçirdiği yılbaşı planları ‘her zaman özenli bir şekilde şenlikli sofraların olduğu’ geceler şeklinde geçmiş. Sakine, ekonomik krizin bu seneki kutlamalarını nasıl etkilediğini şöyle anlatıyor:

“Sanki daha önce ben planlamadan yılbaşı kendini planlıyor gibiydi. Sosyal bir hayatının olduğu ve kazancının, etkinliği ya da aktiviteyi karşıladığı bir düzende bir anda yapacağın şey kendiliğinden oluşuyordu. Ama şimdi, sanki farklı opsiyonlar yaratmak zorundaymışız gibi. 31 Aralık’ta, yatan maaşı nasıl harcayacağını planlamak gerekiyor öncelikle…”

Hepimizi birkaç kere kurtarmış ‘yılda bir kere’ cümlesinin ise bu sene iç rahatlatmaya yetmediğini söylüyor: “Bu sene gelir gider hesabını her zamankinden iyi yapmam lazım ki ay sonuna doğru yılbaşı harcamalarının acısını çekmeyelim.”

2022’nin Ağustos ayında yayınlanan Deloitte Global 2022 Z ve Y Kuşağı Araştırması, Türkiye’de hem Y kuşağına hem de Z kuşağına dahil bireylerin yarısından fazlasının, ay sonunu zor getirdiklerini ve giderlerini karşılayamamaktan endişe duyduğunu öğrenmiştik. Yine araştırma verilerine göre, Türkiye’deki Y ve Z Kuşağı’nın finansal endişeleri, globaldeki ortalamalara göre yüksek. Bu nedenle Türkiye'de Y ve Z kuşağı bireyleri en çok endişelendiren konularda ilk sırada hayat pahalılığının yer alması maalesef şaşırtıcı değil..

Sakine bu sene de evde olacak. Biraz böyle sevdiği biraz da durumlar buna mecbur bırakacağı için: “Bu yılı, nasıl bir plan yaparsak, geride bırakmış gibi hissederiz diye soruyorum ben de kendime. Delice eğlenmek ve ekonomiyi düşünmemek mi, yoksa ayağımızı yorgana göre uzatıp evde sakince takılmak mı? Cevap ne olursa olsun, Türkiye şartlarında ‘Hayat böyle ne yapalım?’ deyip devam edeceğiz gibi görünüyor.”

Yurtdışı kutlamaları her zamankinden daha ‘mantıklı’

Bu yazıyı hazırlarken Instagram’dan sorduğum “Bu yılbaşı planlarınız nasıl olacak, geçtiğimiz yıllara göre ne gibi değişiklikler var?” sorusuna gelen yanıtlar da aslında hem kutlama alışkanlıklarımızdaki değişimlerin hem de ekonomik krizin izlerini taşıyor:

“Çocuklarım doğduğundan beri dışarıyı güvenli bulmuyorum.”

“Tam aksine dişimden tırnağımdan artırıp yurtdışına gidiyorum. Bu ülkenin iklimiyle yeni yıla gitmemek için! Soğan ekmek yerim bir hafta ama yeni yılı neşeli ve pozitif enerjiyle karşılamaya ihtiyacım var.”

Bu sene her zamanki planlarından farklı bir plan yaparak yeni yılı yurtdışında karşılamak isteyenlerden biri de Buse (28): “Ekonomik şartlar öylesine zorluyor ki dışarı çıkmaktan, sosyal hayatımdan, kendime bir şeyler almaktan kısmışım yıl boyunca. Ekonomiden dolayı asosyalleştiğimi fark ettim. Bir de evden çalışıyorum, sosyal hayatta bir şey yapmıyorum. Tüm bunları düşününce kendimi ödüllendirmeliyim diye düşündüm.”

Bu arada Almanya’dan bir not. Noel pazarlarında bir pazarda sıcak şarabın fiyatları 4.5 ile 6 euro arasında değişiyor. Krepler 4.5-5; meşhur sosisli sandviçler 4-6; patates kızartmaları ise 3.5-5 euro arasında.

Not: Yukarıda yeni yıl hazırlıkları hakkında görüşünü aktardığımız Merve ile günler sonra yine konuştuk. Bunları söyledikten sonra tam da o gün, çevresindeki herkesin kendini yeni yıl ruhuna kaptırdığını görünce duygularının ve bakış açısının değiştiğini söyledi: “Zaten zorluk çektiğimiz bu hayat koşullarında, kutlanacak bir şey varsa şüphesiz ki onu da en iyi şekilde kutlamalıyız dedim kendi kendime.”

Sahi yılbaşında ne yapıyorsunuz?