Hazırlayan: Cevat Kriket

NCAA’in ‘March Madness’ (Mart Çılgınlığı) olarak anılan basketbol şampiyonası, birinci tura kalacak son dört takımın belirleneceği ‘First Four’ maçlarıyla başladı. Önce Texas A&M ve Pittsburgh biletlerini aldılar, bugünse Texas Southern-Fairleigh Dickinson ve Arizona State-Nevada maçları var. Final Four’a kadar Louisville, New York, Kansas City ve Las Vegas’ın ev sahipliği yapacağı ‘çılgınlık’ daha sonra Houston’a taşınacak ve 2023 şampiyonu burada belirlenecek.

NCAA şampiyonası, dünya üzerinde basketbolun en köklü, en ateşli organizasyonlarının başında geliyor. Çoğu NBA takımının hayal edemeyeceği popülariteye, sadık taraftar kitlesine sahip olan üniversite takımları var. Coğrafi olarak yaygınlığı, sürprizlere açık olması, ‘amatör’ ruhu ve yerel dinamiklerle çok daha köklü bağlarının bulunması üniversite takımlarını, dolayısıyla ‘Mart Çılgınlığı’nı NBA’den farklı, folklorik bir değere, geleneğe dönüştürüyor.

Hücum süresinin hâlâ 30 saniye olduğu basketbol maçlarıyla bu kadar büyük bir heyecan yaratabilmek garip. Ancak şunu da unutmamak lazım: NCAA’in alametifarikası tüm bunların ötesinde muazzam bir ekonomik güç olması. Televizyon anlaşması, bilet satışları, sponsorluklar derken milyarlarca dolarlık bir endüstriden bahsediyoruz.

Covid-19’un etkilerinin hâlâ kısmen hissedildiği 2021’de 1.16, 2022’de 1.14 milyar dolar gelir elde eden NCAA, bunun yüzde 85’ini ‘Mart Çılgınlığı’ sırasında elde ediyor. Adına ‘çılgınlık’ denmesin de ne densin!

Ücretsiz emeğin üzerinde yükselen imparatorluk

Fotoğraf: The New York Times

Bu paranın büyük çoğunluğu üniversitelere dağıtılıyor; onlar da NCAA sistemi içindeki rollerini oynamaya devam ediyorlar. Ancak bu ‘rol’ün o kadar da masum olmadığının altını çizmek lazım. Her şeyden önce bu imparatorluk ücretsiz emek üzerinde yükseliyor.

Kolej kariyerleri boyunca oyuncuların döktükleri ter karşısında maddi bir kazanç elde etmeleri yasak. Bazı yetenekli oyunculara burs veriliyor, normalde üniversitelerin talep ettiği fahiş öğrenim ücretini karşılayamayacak olan pek çok öğrenci bu yolla kolej yüzü görüyor ama bu da başka bir sorunun, eğitimin ‘parasız bir hak’ değil ‘ücretli bir ayrıcalık’ olmasının yan etkisi. Toplumsal eşitsizliğin derin olduğu ABD gibi bir ülkede milyonlarca gencin bu ayrıcalığa asla erişemediğini hatırlatmaya gerek yok.

Şöhretli yoksullar

Olaya yetenekli profesyonel basketbolcu adaylarının gözünden baktığımızda, NCAA bir yandan basketbol fundamentalini geliştirmek için kıymetli bir eğitim merkezi ve vitrin. Ancak diğer yandan da oyuncuların ‘ücretsiz emek’ karşılığında sakatlık riskiyle yüz yüze kaldıkları bir ‘zorunlu görev’ yeri. Kurumun, ABD’de profesyonel basketbolun tekeli konumundaki NBA’le ortaklığı da hayati öneme sahip.

Özellikle NBA’de forma giyebilmek için dört yıllık NCAA mesaisinin zorunlu olduğu dönemde profesyonel kariyeri başlamadan geçirdiği sakatlıklarla sona eren çok sayıda yıldız adayı var. Kolej tarihinin en büyük efsanelerinden Kareem Abdul-Jabbar, UCLA’deki dördüncü yılında yaşadığı sefaleti, “Dünyanın en şöhretli yoksuluydum” sözleriyle özetliyor.

‘Modern plantasyon sistemi’

NCAA’in bu karanlık yanını, ter dökenlerin çoğunlukla siyah, yönetenlerin ve paraya el koyanların çoğunlukla beyaz olması hasebiyle ‘modern plantasyon sistemi’ olarak tanımlayanlar da var. Ve buna karşı mücadele de 60 yıldır kademe kademe yükseliyor. Son olarak oyuncuların imaj haklarından küçük de olsa gelir elde edebilmesinin yolunu açan yasa kabul edildi. #NotNCAAProperty yani “NCAA malı değilim” etiketi üzerinden yürütülen kampanya LeBron James başta olmak üzere çok sayıda profesyonel tarafından da desteklendi.

Bakalım, bu mücadele nerelere kadar varacak…