Hazırlayan: Cevat Kriket

Bu topraklarda spor 1923’te başlamadı elbette ama 1920’ler tüm dünyada imparatorluk bakiyeleri, genç ulus devletler ve devrimci hareketler için bir spor politikası geliştirmek için uygun bir zamandı. I. Dünya Savaşı ile II. Dünya Savaşı arasındaki dinamik ve verimli çağ, spor alanında da yeni gelişmeleri beraberinde getiriyordu. Uluslararası spor kurumlarının ilanı ve spor turnuvalarının yaygınlaşması bunun sonuçlarından biriydi.

Türkiye’de genç Cumhuriyet, sporda hangi yönde gidileceği konusunda berrak bir yol haritasına, yönetici kadroların üzerinde uzlaştığı bir fikre sahip olmasa da modern devlet kurumlarının ete kemiğe bürünmesi doğalında bazı ilerlemeleri getirdi.

Bu hafta, Türk spor tarihinin uluslararası platformlarda kazandığı başarıları hatırlayarak bir yandan da 100 yıllık serüvenin önemli dönemeçlerine uğrayacağız.

Güreş: İlk madalyalar ve en büyük başarılar

Kolaj: Socrates

Türkiye’nin Olimpiyatlarda kazandığı ilk madalyalar 1936 Berlin’de elde edildi. ‘Mersinli Ahmet’ olarak bilinen Ahmet Kireççi’nin 79 kg serbest stilde kazandığı bronz, Türkiye tarihinin ilk Olimpiyat madalyası oldu. İlk Olimpiyat altın madalyası ise Yaşar Erkan tarafından yine Berlin’de grekoromen stil 61 kg’da kazanıldı.

Türkiye’nin diğer sporlarda uluslararası alanda pek varlık gösteremezken ‘ata sporu’ olarak anılan güreşte ilk madalyalarını kazanmış olması şaşırtıcı değildi. Nitekim Erkan ve Kireççi’nin imza attığı ilklerin ardından Türkiye’nin en başarılı olduğu olimpik spor her daim güreş oldu.

Türkiye’nin Olimpiyat tarihinde kazandığı 104 madalyanın 66’sına güreşçiler imza koyarken Mithat Bayrak, Mustafa Dağıstanlı ve Hamza Yerlikaya ikişer kez altın madalyaya ulaştı. 20. yüzyılın sonuna genç yaşında damga vuran Yerlikaya’ya FILA tarafından ‘Asrın Güreşçisi’ unvanı verildi.

Halter: Naim'le başlayan atak

Fotoğraf: Depo Photos

Berlin 1936’dan Seul 1988’e kadar, Ruhi Sarıalp’in 1948’de üç adım atlamada ve Eyüp Can ve Turgut Aykaç’ın 1984’te boksta kazandığı bronz madalyalar dışındaki tüm madalyalar (42 adet) güreşte kazanıldı. Seul 1988’le birlikte ise yeni bir spor Türk olimpik hareketinin, siyasetin ve halkın gündemine girdi: Halter.

Döneminin alanında en iyi sporcusu olmasına rağmen, SSCB’nin 1984 Los Angeles Olimpiyatları’nı boykotuna Bulgaristan’ın da katılması nedeniyle Olimpiyatlarda yarışamayan Naim Süleymanoğlu’nun (Naum Şalamanov) Türkiye’ye iltica etmesi ve Seul’de Türkiye adına yarışmasının halterin yayılımına devasa etkileri oldu. 1.47’lik boyuyla Naim Süleymanoğlu, Seul 1988’de 60 kg koparmada 6 dünya ve 9 olimpiyat rekoru kırarak altın madalya kazandı. Barselona 1992’de bir kez daha ‘Naim’ fırtınası esti, Atlanta 1996’da ise ‘Cep Herkülü’ne 54 kg’da Halil Mutlu eşlik etti.

Türkiye bir anda halterde son üç olimpiyatta 3 altın madalya kazanmış, dahası bu dalda yeni yetenekler geliştirmeye başlamış bir ülke hâline gelmişti. Süleymanoğlu’nun sporu bırakmasından sonra Halil Mutlu, Sidney 2000 ve Atina 2004’te altın madalya kazandı. Atina 2004’te erkekler 77 kg’da Taner Sağır, kadınlar 48 kg’da Nurcan Taylan altın madalyaya ulaşan diğer isimler oldular.

Halter, Türk sporunda artık güreşin yanına adını yazdırmıştı. Ama 2004 sonrası bu ivmenin devamının sağlandığı söylenemez.

Futbol: Uzun yıllar sonra

Fotoğraf: FIFA

Takım sporlarında Türkiye’nin açık ara en büyük sevdası hep futbol olsa da uluslararası başarı seviyesi ve altyapı bu popülariteyi karşılayamadı. Türkiye, Dünya Kupası’na ilk kez 1954’te, Avrupa Şampiyonası’na ise ilk kez 1996’da katıldı. Bu iki turnuvada elle tutulur ilk başarılar için ise 2002 Dünya Kupası’nda kazanılan üçüncülüğü ve 2008 Avrupa Kupası’ndaki yarı finali beklemek gerekti.

Kulüp bazında ise tek şampiyonluklar Galatasaray tarafından 2000’de kazanılan UEFA Kupası ve Süper Kupa oldu.

Basketbol: Rekabet

Fotoğraf: Eurohoops

Futbol seviyesinde bir endüstriyelleşmenin Avrupa’da değil ABD’de hâkim olduğu basketbolda ise özellikle müessese kulüplerinin ekonomik açıdan Avrupa’yla rekabet etmesi daha kolay oldu. 1980’lerde kabuğunu kıran basketbol kültürü, -Balkanlardan oyuncu devşirebilmenin de etkisiyle- 1990’larda yerli yetenek patlamasını beraberinde getirdi.

Efes Pilsen’in 1996’daki Koraç Kupası zaferi kritik bir dönemeçti. A Millî Erkek Basketbol Takımı, ev sahipliği yapılan 2001 Avrupa Şampiyonası’nda ikinciliği elde etti ve ‘12 Dev Adam’ şarkısı ve sloganı dillere pelesenk oldu.

NBA’e yolcu edilen Mirsad Türkcan, Hidayet Türkoğlu, Mehmet Okur, İbrahim Kutluay, Ersan İlyasova gibi isimler bir yandan Türk basketboluna ABD kapısını açarken yıllar içinde Euroleague’de Efes’e, Fenerbahçe de eşlik etti. Bu iki takım, son yedi finalin altısını oynadı ve üç kez şampiyonluk yaşadı.

Kadınlar EuroLeague ise son on yılda iki Türk finaline tanıklık ettik. 2014’te Galatasaray-Fenerbahçe finalinin kazananı Sarı-Kırmızılılar olurken 2023’te Fenerbahçe, ÇBK Mersin Yenişehir Belediyesi’ni mağlup etti.

Voleybol: Dünyanın en büyüğü

Fotoğraf: Depo Photos

Voleybolda özellikle kadınlarda 1980’de Eczacıbaşı’nın oynadığı finalle başlayan, ‘90’ların sonunda Eczacıbaşı ve Vakıfbank’ın Avrupa başarılarıyla, 2003’te millî takımın Avrupa Şampiyonası ikinciliğiyle ivmelenen ve Cumhuriyet’in 100. yılı itibarıyla Avrupa Kupası şampiyonluğu, Olimpiyat vizesi ve ‘Dünya 1 numarası’ unvanlarıyla zirveye çıkan bir fenomene tanıklık ediyoruz.

Kulüpler bazında 2010’dan beri 12 kez oynanan ‘Kupa 1’ finalinde Vakıfbank altı, Eczacıbaşı ve Fenerbahçe birer kez şampiyonluk yaşadı. Şimdiyse gözler her anlamda baharını yaşayan kadın voleybolunun 2024 Paris Olimpiyatları’nda yapacaklarına çevrilmiş durumda.