Sayı: 1- Ortalama okuma süresi: 4.5 dakika (1.242 kelime)

Küresel ısınma başta olmak üzere ekolojik krizin kapıyı çaldığı bu günlerde, gezegenin ömrünü uzatmak için sürdürülebilirlik kavramının önemi gitgide artıyor. Tüm bunların ışığında sürdürülebilirlik çevresel, ekonomik ve toplumsal dengelerin korunmasına yönelik insanlığın yaşam kalitesini artırmak için bir yol haritası sunuyor. 'Kapsül Sürdürülebilirlik' bülteninin ilk sayısı, 'daha güzel bir dünya' için sizlerle... Önümüzdeki ay görüşmek üzere. 

Döngüsel ekonominin yükselişi: Sürdürülebilir geleceğe yeni bir patika

2000’li yılların başında ‘globalleşen dünya’ terimi çok modaydı. Her makalede, düşünce yazısında en az bir kez kullanılırdı. Yerkürenin her noktası birbirine iletişim ve ticaret ağlarıyla bağlanınca bu terimin kullanılmasına pek de gerek kalmadı. Özellikle son 10 yılda, iklim krizinin somut etkilerini iyiden iyiye hissettirmesiyle ‘sürdürülebilirlik’ kavramı -haklı olarak- benzer bir ilgiye erişti. Bugün, Birleşmiş Milletler tarafından açıklanan '17 Sürdürülebilir Kalkınma Amacı' etrafında şekillenen çerçevesiyle sürdürülebilirlik; firmaların, kamu kurumlarının, sivil toplum kuruluşlarının ve devletlerin yaşanabilir bir geleceğe ulaşmak için kabul ettiği temel bir paradigma hâline geldi. Bu paradigma, günümüz iş dünyasını ve toplumun tüketim alışkanlıklarını köklü bir şekilde değiştirirken kavramın alt kümesi sayılabilecek ‘döngüsellik’ terimi önümüzdeki dönemin anahtar kavramı olacak gibi duruyor. Yine haklı sebeplerle.

Küresel kaynak kullanımı ve sera gazı emisyonları: Sürdürülemez bir yolda mıyız?

Döngüsel ekonomi ya da döngüsellik, atık üretimini en aza indirerek kaynakların daha verimli kullanılmasını amaçlayan bir ekonomik model. Bu model, ‘kullan-at’ anlayışına dayalı doğrusal (lineer) ekonominin aksine, ürünlerin ve malzemelerin kullanım süresini uzatarak sürekli bir döngü içinde kalmasını sağlıyor.  

Bugün, küresel ölçekte sera gazı emisyonlarının yüzde 45'i ham madde çıkarma süreçleri sırasında ortaya çıkıyor. Bu yazının yazıldığı 2024 yılında, her yıl ancak gezegenin bir buçuk katının bize sağlayabileceği hızda kaynak tüketiyoruz. İnsanlığın doğal kaynaklara olan talebinin önümüzdeki 20 yıl içinde iki katına çıkacağı tahmin edildiği göz önüne alındığında mevcut gidişatı ‘sürdürülemez’ olarak tanımlamak çok da zor değil. Döngüsel ekonomi, bu kısır döngüden çıkıp daha makul, çevreye dost ve kapalı bir döngü tanımlamanın en önemli rehber ve bileşenlerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Peki nasıl işliyor bu döngü?

Döngüsel ekonomi nasıl çalışır?

Döngüsellik, bir ürünün üretiminden atık haline geldiği noktaya kadar tüm yaşam döngüsünü bütünsel olarak ele alan ve bütünsel bir ekolojik verimliliği hedefleyen bir anlayış. Cümle ‘süslü’ terimlerden oluşsa da aslında amaç epey basit: Kaynak kullanımını, sera gazı emisyonlarını ve atık oranını en aza, mümkünse sıfıra düşürebilmek. Bunun için de üretim süreçlerinin yan ürünlerinin; yani ısı ve atık malzemelerin imalat süreçlerine yeniden katılmasından, ürünün kullanım ömrünün hem dayanıklılık hem de modüler bir yapı sağlayarak uzatılmasına, ürünlerin geri ya da ileri dönüştürebilir özelliklerle imal edilip mümkün olan maksimum süre dolaşımda tutulmasına kadar bir dizi prensip temel alınıyor.

Tabii ki sürdürülebilirlik seferberliğinin son yıllardaki müthiş dönüştürücü gücü sayesinde günümüzün hakim doğrusal ekonomi anlayışı da üretimde kaynak verimliliği ve karbon azaltımını amaçlıyor. Ancak bu modelde ürünün yaşam döngüsü göz ardı ediliyor. Doğrusal modeldeki ‘daha hızlı tüketim için planlı eskitme’ gibi uygulamalar ya da geri dönüştürülmesi mümkün olmayan materyal kullanımı, bu modelin anlamlı ve acil bir ekolojik değişimi mümkün kılabilmesinin önündeki engellerden. Döngüsellik ise kapalı, daraltılmış, yavaşlatılmış ya da yoğunlaştırılmış döngüler üzerinden kendini tanımlıyor.

Bir ürün örneğiyle detaylandıralım: Döngüsel bir tekstil ürünü geri dönüştürülmüş ve etik olarak çıkarılmış dayanıklı ham maddelerle ve istendiğinde tasarımında ufak revizyonları mümkün kılan modüler bir yapıda üretilir ve müşterilere eski kıyafetlerini geri getirip tamir ettirme veya yenisini alma olanağıyla satılır. Bu sayede eski kıyafetler defalarca yeniden dolaşıma sokulabilir veya geri dönüştürülerek yeni ürünler üretilebilir. Böylece kıyafetlerin atık haline gelmesi önlenir ve yeni kaynak tüketimi azalır. Mevcut üretim paradigmasına zıt gözükse de, döngüsel ekonomi aslında hem iş dünyası hem de ekoloji için devrimsel bir kazan-kazan durumunu doğuruyor. Bazı araştırmalara göre, döngüsel ekonominin ölçeği 2030'da 4.5 trilyon dolara ulaşacak ve milyonlarca yeni iş olanağına kapı aralanacak. Hatta bazı destekçilerine göre döngüsellik sanayi devriminden bu yana elimize geçen en büyük ekonomik fırsat. 

Camın döngüsel ekonomideki rolü

Cam, döngüselliğe en uygun materyallerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Cam, yüzde 100 geri dönüştürülebilir bir malzemedir ve cam atıklar sonsuz kez yeniden cam üretiminde kullanılabilir, üstelik herhangi bir kalite kaybı olmadan! Ek olarak, cam üretim süreçlerinde geri dönüştürülmüş ‘cam kırığı’ (cullet) kullanmak imalat için gereken enerjiyi de önemli ölçüde azaltarak sera gazı emisyonlarını düşürür. Cam geri dönüştürüldüğünde, yeni cam üretimi için gereken ham madde (kum, soda külü, kireçtaşı vb.) ihtiyacı azalır. Bu da doğal kaynakların korunmasına katkıda bulunur. Bu faktörler, cam için kapalı bir döngü elde etmeyi oldukça kolaylaştırır. Yüksek oranlı ‘cam kırığı’ kullanımıyla cam, atık olmadan sürekli olarak geri dönüştürülebilir ve böylece döngü sorunsuz bir şekilde devam eder.

CareforNext ile kapalı döngüler

Camın bu sonsuz potansiyelini açığa çıkarmak tabi ki cam üretim sektörünün elinde. Dünyanın en büyük cam üreticilerinden biri olan Şişecam, CareforNext Sürdürebilirlik Stratejisi çerçevesinde bu konuda yaptıklarıyla öne çıkıyor. Şişecam’ın 2030 hedefleri arasında cam ambalaj üretiminde yüzde 35 cam kırığı kullanımına ulaşmak yer alıyor. ‘Paşabahçe Aware Collection’ gibi yüzde 100 geri dönüştürülmüş cam içeren koleksiyonlar ise camın döngüselliğini tanımlayan yoğunlaştırılmış kapalı döngülere çok güzel bir örnek teşkil ediyor. Şişecam ayrıca, Türkiye’nin en kapsamlı sürdürülebilirlik ve sosyal sorumluluk projelerinden biri olan ‘Cam Yeniden Cam’ projesini 2011 yılından bu yana sürdürüyor. Proje başlangıcından bugüne kadar yürütülen çalışmalarla toplumsal farkındalık ve davranış değişikliği hedefleniyor.

Bu doğrultuda, ‘Cam Yeniden Cam’ projesi ile 2011’den bu yana; 11.9 milyar cam şişeye eşdeğer camın çöpe atılmasının önüne geçildi ve 250 bini aşkın ilköğretim öğrencisine geri dönüşüm konusunda eğitim verildi. Döngüsel ekonomi pratiklerinin ancak toplumun ve iş dünyasının el ele vererek gerçek potansiyeline ulaşabileceği göz önüne alındığında bu tarz projelerin önemi daha da net anlaşılıyor.

*Bu bir ilandır.

gündem

Fotoğraf: The Guardian

Yükselen sıcaklıkların etkisindeki Antarktika Yarımadası’nın ‘çarpıcı bir hızda’ yeşillendiği, karşılaştırmalı uydu görüntüleriyle ortaya çıktı. Yeryüzünün en soğuk bölgesi olan Antarktika da iklim krizinden etkilenen bölgeler arasında. Büyük ölçüde kar, buz ve kayadan oluşan kıtada son yıllarda rekor sıcaklıklar yaşanıyor. Antarktika Yarımadası’nın küresel ortalamadan beş kat daha hızlı ısındığı ve bölgenin yeşile dönme hızının 2016-2021 döneminde yüzde 30 arttığı tespit edildi.

Meksika’da 750 yılına uzandığı düşünülen büyük bir Maya şehri, ABD’li doktora öğrencisi Luke Auld-Thomas tarafından keşfedildi. Çeşitli boyutlarda 6 bin 764 yapının bulunduğu 16 kilometrekare çapındaki antik Maya kentine ‘Valeriana’ adı verildi. Valeriana’yı, Latin Amerika’daki en büyük ikinci antik yerleşim konumuna yerleştiren bu keşif, arkeolojinin Tropikal alanlardaki yaşama yönelik düşüncelerini değiştirebilir.

Dünyanın en yüksek zirvesi olan Everest, her yıl 0.2 ila 0.5 milimetre arasında yükseliyor. Bölgedeki yer kabuğunun geri tepme hareketi içinde olduğunu gözlemleyen araştırmacılar, bu hareketin yıllar içinde Everest’i 15 ila 50 metre arasında yükselttiğini belirtti.

Avrupa’da her yıl 40 bin kişinin, gaz ocaklarından çıkan zehirli gazlar nedeniyle hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Bu sayı, trafik kazalarında hayatını kaybedenlerin iki katı. İspanya’da yapılan araştırmaya göre kıta genelindeki her üç evden birinde kullanılan gaz ocaklarının yemek pişirme sırasında yaydığı gazlar, bir insanın ömrünü ortalama iki yıl azaltıyor.

kapsül öneriyor 

Guatemala/Fotoğraf: The New York Times

Podcastler: ‘The Circular Economy Show’ ve ‘Esmiyor’

Hannah Ritchie’nin ‘Not The End Of The World: How We Can Be First Generation to Build A Sustainable Planet’ adlı kitabı iklim krizini iyimser perspektiften konuşmak için büyük veriye bakmayı öneriyor.

İBB Kütüphaneleri podcasti ‘İstanbul’un Sofrası’ bölümünün konuğu sosyolog Tülin Ural anlatıyor: ‘Sofranın Sergüzeşti: Modernleşme mutfak kültürünü nasıl etkiledi’