Sayı: 1.177 - Ortalama okuma süresi: 6 dakika (1.467 kelime)

🌦️ Sonbahar kendisini hissettirmeye başladı. Karadeniz’in orta ve doğusu ile Doğu Anadolu’da yağmur geçişleri görülebilir. Diğer bölgelerde parçalı bulutlu bir hava olacak. 

$: 34,25 📉 €: 37,39 📉 BIST100: 8.699 📉 ₿: 65.951 USD 📈

# Sosyal medyanın gündeminde, haftanın ilk işlem gününü yüzde 1.99’luk düşüşle tamamlayan BIST100 endeksi var.

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Üçüncü kez Nobel: Daron Acemoğlu

Ekonomistler Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson, ulusların refah toplumlarına dönüşmesi üzerine çalışmaları nedeniyle Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü. 

Komite kararın gerekçesini “Ülkeler arasındaki gelir uçurumunu kapatmak günümüzün en büyük zorluklarından biri. Üç ekonomistin çığır açıcı araştırmaları sayesinde ülkelerin neden başarılı olup olamadıklarını daha iyi anlıyoruz” olarak açıkladı.Ödülün bilimsel arka planı, 55 sayfalık bir dokümanla anlatıldı.

Atina'dan basın toplantısına katılan Acemoğlu, “İyi bir kariyere sahip olmayı hayal ediyorsunuz ama bu onun da çok ötesinde. Benim için büyük bir sürpriz ve onur" dedi.

Fotoğraf: MIT

Acemoğlu, Orhan Pamuk (2006/Edebiyat) ve Aziz Sancar'ın (2015/Kimya) ardından Türkiye'ye Nobel ödülü getiren üçüncü isim oldu. Hükümet kanadından Acemoğlu’na tek tebrik, Hazine ve Maliye Bakanı Şimşek’ten geldi. 

Acemoğlu kimdir?

1967’de İstanbul’da doğan Acemoğlu, Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra İngiltere'deki York Üniversitesi'nde ekonomi alanında lisans derecesi, 1990'da London School of Economics'te matematiksel ekonomi ve ekonometri alanında yüksek lisans derecesi ve 1992'de London School of Economics'te ekonomi alanında doktora derecesi aldı.

Günümüzün en çok atıf yapılan iktisatçılardan biri olan ve ‘Ulusların Düşüşü’ kitabıyla geniş kitlelere ulaşan Acemoğlu, ekonomi politik alanındaki çalışmalarıyla tanınıyor. 1993 yılından beri ABD'deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) ekonomi profesörü olarak görev yapan Acemoğlu, Aralık 2022'de dönemin CHP lideri Kılıçdaroğlu'nun ekonomi alanındaki danışmanlarından biri olarak açıklanmıştı. 

Dahası

Acemoğlu'nun Gazete Oksijen’de yayımlanan tüm yazıları ve verdiği bazı söyleşiler.

Galatasaray Lisesi’nden sınıf arkadaşı Saruhan Doğan, Acemoğlu’nun bir öğretmeniyle yaşadıklarını şöyle anlatmıştı: “12 Eylül döneminde faşizme yakın bir rüzgâr esti okulda. Tarih hocamız, derste bir arkadaşımızı kaldırdı, ‘İsmin ne?’ dedi. Hâlbuki ismini gayet iyi biliyordu. ‘Daron’ dedi arkadaşımız. Hoca, ‘Böyle Türk ismi olmaz. Bundan sonra ismin Süleyman. Otur bakalım’ dedi. Yıllar sonra Daron, iki arkadaşımıza ‘O gün birinizin kalkıp bir şey söylemesini beklerdim. Hiçbiriniz kalkmadınız’ demiş.”

Acemoğlu'nun Bilkent Üniversitesi'nde yaptığı konuşma (2019): 'Dar Koridor: Devletler, Toplumlar ve Özgürlüğün Geleceği'

İstanbul’a su sağlayan barajlardaki doluluk oranı yüzde 34.99 oldu.

'Müstehcenlik’ suçlamasıyla 13 Eylül’de Antalya’da tutuklanan ‘Jahrein' isimli sosyal medya yayıncısı Ahmet Sonuç, tahliye edildi. 

İtalya'da tutuklu bulunan Barış Boyun ile Rusya'da tutuklanan Beratcan Gökdemir'in lideri olduğu Daltonlar adlı suç örgütüne yönelik düzenlenen operasyonda 157 kişi gözaltına alındı. 

Hafta sonu 37 ilde yapılan baro seçimlerinin sonuçları. 

Barış Terkoğlu’nun yazısı: ‘E-Nabız’ı tasarlayan şirket uygulamanın kopyalanarak satıldığını söylüyor’

politika

Fotoğraf: Depo Photos

DEM Parti’nin eş genel başkanı Temelli, "Yeni bir çözüm süreci mi başlıyor" sorusuna, "Bir süreç başlayacaksa İmralı oradadır. İkinci muhatap ise Meclis'tir. DEM Parti sorumluluk almaya hazırdır” yanıtını verdi. MHP’nin genel başkan yardımcısı Yalçın, partisinin lideri Bahçeli’nin DEM Parti grubuyla tokalaşmasına ilişkin “Bir normalleşme adımı değil; bilakis normalin maliklerinin, mekânın sahiplerinin hatırlatılmasıdır” yorumunu yaptı. DEM Parti’li vekil Cengiz Çandar’ın verdiği söyleşi: “Pişen bir şey var ama ‘çözüm süreci’ demek için çok erken.”

Anayasa'nın 3. maddesi ile ilgili, "Devletin ülkesi olmaz. Devletin milleti olmaz. Bu metin, 'Milletin devleti ve ülkesiyle bölünmez bütünlüğü' şeklinde ifade edilmelidir" diyen TBMM Başkanı Kurtulmuş, tepkilerin ardından “3. maddeyle ilgili bir tartışma varmış gibi göstermek algı operasyonudur" açıklaması yaptı. Anayasa’nın 3. maddesi “Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı "İstiklal Marşı"dır. Başkenti Ankara'dır” ifadesini içeriyor. İlk üç maddenin değiştirilemeyeceği, Anayasa’daki 4. maddeyle garanti altında. 

Yargı paketindeki düzenlemeler hakkında bilgi veren Adalet Bakanı Tunç, “İyi hâl ve denetimli serbestliği yeniden değerlendiriyoruz. İyi hâl indirimi her suçta olmayacak. İki yılın altında ceza alanlar da cezaevine girecek” dedi.

Murat Yetkin’in yazısı: ‘Sadece gündem saptırma değil’

Fatih Altaylı’nın yazısı: ‘Kurtulmuş’un yaptığı önden gidip, yolu açmak, mayınları tespit etmek’

Kemal Can’ın yazısı: “Her gelişmenin peşine anayasa gündeminin yerleştirilmesi boşuna değil.” 

Nuray Babacan’ın yazısı: ‘AKP’de değişim havası’

kültür - yaşam

Fotoğraf: Heritage Auctions

HBO yapımı ‘Game of Thrones’ dizisinde kullanılan 1.000’e yakın dekor ve kostümün yer aldığı bir müzayedede 21 milyon dolardan fazla (yaklaşık 720 milyon lira) gelir elde edildi. ‘Demir Taht’ altı dakikalık bir açık artırmada 1.5 milyon dolara alıcı bularak en yüksek fiyatlı eşya oldu. Dizideki ‘Jon Snow’ karakterinin kılıcı ‘Longclaw’ 400 bin dolara, ‘Gece Nöbeti pelerini’ 337 bin dolara, ‘Jaime Lannister’ın siyah deri zırh takımı da 275 bin dolara alıcı buldu. 

ABD’den fırlatılacak uzay aracı ‘Clipper’, Jüpiter'in uydusu Europa’da yaşamın izlerini arayacak. 2030'da hedefe ulaşması beklenen uzay aracının, Europa’nın buzlu yüzeyinin altında olduğu düşünülen Dünya'daki su miktarının iki katına sahip geniş bir okyanusu keşfedebileceği öngörülüyor. 

📺 İstanbul Kadıköy’ün simgelerinden Rexx Sineması’nın yıkılması kararına karşı eylem yapıldı.

dünya

Fotoğraf: Ali Hamad / Depo Photos

İsrail ordusunun, Gazze’nin merkezinde yerlerinden edilmiş Filistinlilerin barındığı bir okula düzenlediği saldırıda 15’i çocuk 22 kişi hayatını kaybetti. Ölenlerin büyük bir kısmını hastanenin bahçesindeki Nuseirat kampının sakinleri oluşturuyor. İsrail, hastanenin içinde Hamas'a ait bir komuta merkezini hedef aldığını savunuyor. Hamas sivil tesisleri kullandığını reddediyor. Bu saldırıdan önce de beş çocuğun Gazze'nin kuzeyinde bir sokak köşesinde oynarken insansız hava aracının saldırısı sonucu öldüğü açıklanmıştı. Son saldırı haberi ise El-Aksa Şehitleri Hastanesi'nde yerlerinden edilmiş kişilerin çadırlarda kaldığı bölgeden geldi. İsrail’in hava saldırıları burada en az dört kişinin ölümüne, en az 40 kişinin de yaralanmasına neden oldu.

• Hizbullah’ın İsrail’in kuzeyinde bulunan Binyamina bölgesindeki bir askerî üsse düzenlediği saldırıda dört asker yaşamını yitirdi, en az 60 kişi de yaralandı. İsrail basını saldırının deniz üzerinden yapıldığını yazdı. Bu arada ABD, İran'a karşı savunmayı güçlendirmek için İsrail'e hava savunma bataryası ve asker göndermeye hazırlanıyor. 

Avrupa Birliği (AB) Konseyi, Ortodoks Hıristiyan Türklerin yaşadığı Gagavuzya Özerk Bölgesi liderlerine yaptırım kararı aldı. AB yönetimi, Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi Başkanı Evghenia Gutul ile birlikte üç Türk yöneticiyi, ‘Moldova Cumhuriyeti'ni istikrarsızlaştıran eylemlerden’ sorumlu tutuyor. Yaptırım uygulanan kişilere AB ülkelerine seyahat yasağı getirildi. Ayrıca bu kişilerin AB içindeki mal varlıkları donduruldu.

Ukrayna lideri Zelenskiy, Kuzey Kore askerlerinin Rusya ordusuyla birlikte ülkesine karşı savaştığı iddiasını yineledi. Kuzey Kore’nin Rus askerlerini desteklemek üzere cepheye silah ve asker gönderdiğini öne süren Zelenskiy, 11 Ekim’deki bir açıklamasında Kuzey Koreli askerî mühendislerin balistik füzelerin hedefleme sistemlerine yardım amacıyla Rusya’ya gittiklerini söylemişti. Rusya cephesi ise iddiaları yalanladı.

ABD’de kasım ayında düzenlenecek başkanlık seçiminin Cumhuriyetçi adayı Trump’ın California’daki mitingi yakınlarında bir kişi, güvenlik kontrol noktasında iki silah ve bir şarjör bulundurma suçlamasıyla gözaltına alındı. Şüpheli daha sonra kefaletle serbest bırakıldı. Trump, geçen temmuz ayında Pennsylvania'nın Butler kentinde düzenlenen bir kampanya mitingi sırasındaki suikast girişiminden kurtulmuştu.

Rusya’da tutulduğu cezaevinde geçen şubat ayında rahatsızlanarak hayatını kaybettiği açıklanan Rus muhalif Aleksey Navalni’nin anı kitabı bu ay piyasaya çıkıyor. Kitaptaki bazı alıntıları yayınlayan New York dergisine göre Navalni, Mart 2022’de şu satırları yazdı: “Hayatımın geri kalanını hapishanede geçireceğim ve burada öleceğim.” 22 Ekim’de çıkacak ‘Patriot’ (Vatansever) isimli kitap, Rusça dahil 11 dilde yayınlanacak.

VOA Türkçe’nin derlemesi: ‘Batı Balkan ülkeleri Avrupa Birliği üyeliği peşinde’

ekonomi

Yurtiçi yerleşiklerin finansal varlıkları bir yılda yüzde 11.17 eridi. TSPB verilerine göre hanehalklarının birikimi yılın başından bu yana nominal olarak yüzde 23.33 artmış olsa da enflasyondan arındırıldığında yüzde 9.22 kayıp yaşandı. Aynı sürede döviz mevduatlarının TL karşılığındaki kayıp ise yüzde 17.04 oldu.

Kredi kartlarından alınması planlanan 750 liralık ‘savunma sanayi kesintisi’ teklifinin ardından kart sahipleri limitlerini düşürüyor. Bankacılık sektörünün, tasarının bu hâliyle kabul edilmesi durumunda olası etkileri sınırlandırmak için çözüm yolları aradığı belirtiliyor. Dijital bankacılık uygulaması ‘enpara’nın çözümü, belirli koşulları sağlayan müşterileri için söz konusu bedeli bankanın ödemesi şeklinde oldu. Ekonomist Mahfi Eğilmez: “Kredi kartı limitinden de kullanılan krediden de vergi alınamaz. Kredi borçtur. Vergi, borçludan değil krediyi veren alacaklıdan alınır. Bilimden uzaklaştıkça feci bir kavram kargaşasının içine giriyoruz.”

Havayolu firması Onur Air’in, bünyesinde çalışan 1.800 kişinin son üç yıllık maaşlarını ve kıdem tazminatlarını ödemediği öğrenildi. 2021 yılında iflas ettiğine dair haberler çıkmasına karşın firma Ticaret Odası kayıtlarına göre hâlâ faal görünüyor. Kasım 2019’da maaşları bir ay gecikmeli ödemeye başlayan, 2020’de ise pandemi öne sürülerek maaş ödemeyi kesen firmanın Şubat 2021’e kadar uçuşlarına devam ettiği belirtiliyor. Şirkete yeni bir yatırımcının geleceği söylenerek oyalanan farklı kademelerdeki binlerce personel, Nisan 2023’te iş sözleşmelerinin fesh edildiği ve dolayısıyla kıdem tazminatlarını da alamadıkları yönünde hukuki başvurularını yapıyor.  

Alman otomobil üreticisi Porsche’nin yılın ilk dokuz ayında Kuzey Amerika’daki satışları geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 5, Çin’de ise yüzde 29 azaldı. Volkswagen’in satışları da bu yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 15 düştü. Bu düşüşte, Çinli elektrikli araçların yüksek rekabet gücünün sebep olduğu düşünülüyor.

spor

Fotoğraf: Twitter

Libya ile maç yapmak üzere bu ülkeye giden Nijerya Millî Futbol Takımı, 15 saat havalimanında bekletildi. Libyalı yetkililerin yönlendirmesi üzerine planlanandan başka bir havalimanına inen uçakta bulunan Nijeryalı futbolcular, durumu sosyal medyadan duyurdu. Maça çıkmama kararı alan Nijerya takımının oyuncuları yurtlarına döndü. Nijerya kafilesinde Fenerbahçeli futbolcu Osayi Samuel de bulunuyor.

Spor ekranı: Beşiktaş-Ratiopharm Ulm (20.00/TRT Spor), İzlanda-Türkiye (21.45/TV8), Almanya-Hollanda (21.45/TV8.5).

kapsül öneriyor

Max Richter’in yeni teklisi: ‘A Colour Field’ 🎹

Mehmet Yaşin’in yazısı: ‘Gurme olmak için dünyayı yemek lazım’

Pera Müzesi arşivinden: ‘Heykeltıraş ve ressam Alberto Giacometti’nin eserleri’ 

Belçikalı sanatçı Bruno Tondeur'ün kısa filmi: 'Deep Space'

Cem Erciyes’in yazısı: “Basılı kitap ‘cool’ bir kültürel nesneye dönüşüyor ve gençlerin ilgisine mazhar oluyor.”

Kapsül’de hafta sonu | Business: ‘Google’ın zor günleri’, Pazar: ‘Bölgeselden evrensele: Açık Radyo’

günün sözü

"Bir milletvekili 81 milyondan fazla. Biz insan değil miyiz?”

Manisa Soma'da, AKP'li vekil Ferhat Nasıroğlu'nun sahibi olduğu Fernas Madencilik'e ait işyerinde sendikalı oldukları gerekçesiyle işten atılan ve yürüyerek geldikleri Ankara’da açlık grevine başlayan maden işçilerinden biri.