Toplam sözcük sayısı: 1.535 - Ortalama okuma süresi: 6 dakika

‘Tatlı patili’ dostlar fenomeni: Neden evcil hayvan ediniyoruz?

Seçil Türkkan

Çok açık, sahiplenirken birbirimizi gaza getiriyoruz. Hayvanlar stresle baş etme yollarımızdan biri ve onları böylece hâlâ evcilleştirmeye devam ediyoruz. Temelde ‘sıcak ve güvenli yuva’ hayalimizi sürdürüyoruz ya da ‘like toplayıp’ statümüzü göstermek için onları kullanıyoruz. Şanslı olanlarıyla ölene dek birlikte yaşıyoruz. Yani dünya tekerrür ediyor, yeni pek bir şey yok. 

Fotoğraf: Country Life

“Devrimin kurbanları” diyor çağımızın yetenekli tarihçilerinden Yuval Noah Harari, Sapiens kitabında. Tarım devriminden bahsediyor. İnsanlık yerleşik hayata geçerken kendi geleceği ile birlikte aynı zamanda hayvanların kadim dünyasına da sihirli değneğini değdirmişti. Bizlerle birlikte güvenlik ve arkadaşlık duygusu için evcilleşen ilk hayvanlardan olan kedi ve köpekler, 21. yy’da da en sıkı dostlarımız olmayı sürdürüyor. Hepimiz ister istemez köklerimizden itibaren değişmeye başladığımız bu tarım devriminin bir bakıma kurbanıyız. Ama kedi ve köpekle başlayan bu sürecin devamında evcilleştirdiğimiz sığır, kuzu, keçi, tavuklarla birlikte, işte buradayız.

Uçsuz bucaksız ovalardan apartman dairelerine taşınmış olsak da bir geleneğin yaşatıcısıyız. Yani ‘patili dostlarımızı’ nihayetinde apartman dairelerine adapte ettik. Sonuçlar ülkeden ülkeye değişse de ilk evcilleştirdiğimiz köpeğin aksine, dünyada en çok kedi besleniyor, köpek onu takip ediyor. Kuş, küçük memeliler, akvaryum canlıları ve sürüngenler sırayla tercih ettiğimiz hayvanlardan. Türkiye’de her yüz evin beşinde bir ya da birkaç kedi besleniyor. Veteriner ve mama ücretleri gitgide artsa da bu trend yükseliyor. 

Kedilerimiz tüm gün uyudukları hâlde bizi gece uyutmuyor, sabah ise gün doğmadan uyandırıyor. Köpeklerimiz ise onlara vakit ayırıp enerjilerini atmazsak bize dünyayı dar ediyor. Peki bizleri bunca zahmete katlanmaya razı eden şey nedir? Acaba gün geçtikçe bu mavi gezegende daha mı yalnız hissediyoruz? 

Verimlilikten lükse giden yol

Öncelikle avcılık ve güvenlik ihtiyacıyla başlayan ilişkimizde hayvanları besin kaynağı olarak da kullanmaya başlayan insan, aynı zamanda avcılardan ve düşmanlardan korunmak için hayvanları yakınlarına çekmeye yönelik bir strateji geliştirdi. Bu süreçte insanlar hayvanlarla birlikte yaşamanın avantajlarını keşfetti. Örneğin enerji verimliliği bu avantajlardan biri. İnsanlar hayvanları sürü hâlinde beslediği zaman, avcılık için harcayacakları enerjiyi azaltarak daha fazla besin elde edebildi. Hayvanlar ve insanlar arası ilişkide zamanla sosyal bağ ve duygusal destek de artmış oldu. 

Tarımla birlikte yerleşik hayata geçişimizden bu yana devam eden evcilleştirme serüveninde geldiğimiz yer, ‘düz sokak kedisi’ ile ‘Scottish Fold’ ya da ‘düz sokak köpeği’ ile ‘Pomeranian’ ırkı çantaya sığdırdığımız ve kafasına kurdele taktığımız bir yere geldi. Dünya moda markaları özel hayvan koleksiyonları üretiyor. 

Çünkü başta lüks olan şey, bir ihtiyaca dönüştü. Avcılık ve güvenlik ihtiyacımızla başlayan evcilleştirme serüveni, günümüzde böylece avcılıktan uzaklaşmış gözüküyor. Aslında bu uzaklaşma, onları aile üyesi olarak görmemize vesile oldu. 

Örneğin Gucci’nin hayvanlar için bir aksesuar ve çanta koleksiyonu var. Fotoğraftaki ilhamını kesinlikle doğadan alan ‘pet bed’ 6 bin 500 euro. 

Evcil hayvanlarla etkileşim insanların fiziksel ve zihinsel sağlığı üzerinde de bir dizi olumlu etkiyi getiriyor. Bunlardan biri çağımızın derdi, stresi azaltması. Evcil hayvanlarla zaman geçirmek stres hormonu kortizolun düşmesine, bir nevi rahatlama hormonu oksitosin ve dopaminin artmasına yardım ediyor. Fiziksel aktiviteyi teşvik etme böylece kardiyovasküler sağlık üzerindeki olumlu etkiler ile sosyal becerilerin gelişimi, ve hatta bir adım ileri gidelim bazı araştırmalar evcil hayvanlarla olan etkileşimin bağışıklık sistemini güçlendirip alerji riskini azaltabileceğini gösteriyor. 

Hayvanlarımız ayrıca depresyon, kaygı ve yalnızlık gibi durumlarla mücadele eden kişilere de duygusal destek sağlıyor. Bütün bu hadiseler bizi duygusal bağ konusuna getiriyor.  

Sadakat ve sevgi elbette akla ilk gelen diğer seçenekler. Onlar sahiplerine karşı koşulsuz bir sevgi ve sadakat ilişkisi geliştirirken, bütün gün iş yerinizde beyaz gömleğinizin içinde kâh stres, kâh sinirden şıp şıp terlemiş olan sizin de ona bağlanmanız elbette işten bile değil. 

Bunun dışında aramızda gelişen iletişim ve empati aynı dili konuşmasak da birlikte oyun oynamak, uyumak, sarılıp film izlemek, birbirimizi ısıtmaya yardım eder. Ve böylece bizim en büyük duygusal desteklerimizden biri hâline gelirler. Şehir hayatıyla birlikte yalnızlaşan biz Sapienslerin yalnızlık duygusunu en iyi törpüleyen şey çoğu zaman bir insandan çok hayvanlarımız olur. 

Özellikle Türkiye’de ‘hayata karışmak’ bir lüks hâline gelmişken, hayvanlarımız bizim yalnızlığımızı gideren dostlara dönüşür, bize insanlığın ilk günlerinden miras anksiyetemizi hafifletebilir. O sevecen doğa, bize iyi gelir. 

Eğlenceli evcil hayvan trendleri: Petfluencer 

Bu kusursuz gözüken tatlı ilişkinin de kötü demeyelim ama ‘kullanmaya varan’ yanları var elbette. Evcilleştirme yeteneğini bilen insanlık, hızını alamamış olacak ki tatlı patili dostlarımızla geldiğimiz yer petfluencer sektörü oldu. Eminim insan evrimi bunu hesaplamamıştı. Bu sektör kendisi yeterince şirin olmayan insanların, bu kez hayvanları üzerinden para kazanma olayı gibi gözüküyor. Öyle ki dünyada bu işi yapan ajanslar var. 

Petfluencer ajansları bile var.

Yine de kitabına uygun bir açıklama yapmamız gerekirse; ‘Petfluencer’ fenomeni özellikle Instagram'da büyük bir popülarite kazanan evcil hayvanların etkileyici ve ünlü kişiliklere dönüşmesini demek. Özellikle kedi ve köpeklerin bu platformlarda yıldız olması, milyonlarca takipçiye sahip olmaları ve hatta markaların dikkatini çekerek sponsorluk anlaşmaları yapmaları ‘petfluencer’ olarak adlandırılmalarına neden oluyor. Bu yükselişin ardında yine biz insanlara hayvanların temelde ‘iyi gelmesi’ perspektifi yatıyor. Ancak elbette bu dünya da insan merkezlidir. 

Zira elimizdeki ödüllerle onlara istediklerimizi ya da istemediklerimizi yaptırırken, yani aslında güç tamamen bizim elimizdeyken eşit bir ilişkiden bahsetmenin yolu yok. Yine de petfluencerları takip etmenin stres azaltıp, neşelenmemizi sağladığını söyleyebiliriz. Gündelik hayatın zorluklarından kaçabilir, monoton günlük rutinlerden uzaklaşabiliriz. Tabii bu durum yine de markaların hedef kitlesine organik bir şekilde ulaşabilmesini de getirir.

Evcil hayvanlarımızdan bahsettiğimizde, az önce de sözünü ettiğimiz kıyafetleri konuşabiliriz. Nasıl insan modası varsa, evcil hayvan modası da var. Hayvanlara özel mevsimlik ya da dönemlik kıyafetler, aksesuarlar ve hatta tarz sahibi sahipleriyle uyumlu kombinler… 

Türkiye’de bu konu hakkında kamuya açık güvenilir bir kaynak ya da araştırma bulmak zor ancak ABD’de yapılmış bir araştırma, 2022’de evcil hayvanlar için önceki yıla kıyasla daha çok para harcamaya başladıklarını söylüyor. Forbes Advisor anketi, köpek sahiplerinin yüzde 41'inin köpekleri için yılda 500 ila 2 bin dolar ve yüzde 8'inin 2 bin dolardan fazla harcadığını ortaya koydu.

Modern yaşam, biz ve hayvanlar  

Türkiye’deki gerçek rakamlara sahip değilsek de zamlarla birlikte hayvan bakımının ucuz olduğunu kimse söyleyemez. Bunun yanında bazılarımız sokak hayvanlarına gönül vermiş ve onları besler durumdayız. Bizi buraya neyin getirdiğine dair yanıtlarımız var. Bu yanıtlar ise insan olmakla ilgili.

Modern yaşam bize özerk alanlar verdiyse de hâlâ bu duruma tam da adapte olabilmişiz gibi gözükmüyor. Kalabalıklar içindeki yalnızlık hissini ya da onlarla birlikte bir takım gibi hareket etme hâlini evcil hayvanımıza dönüştüklerinde yaşayabiliyoruz. Bu durum stresle başa çıkma kabiliyetimizi artırıyor. Hatta bu ‘olumlu ruh hâli’ katkısı öyle yüksek ki, özellikle terapi hayvanları ile yapılan çalışmaların ruh sağlığını iyileştirdiği ve tıbbın bir parçası hâline geldiği bir zamanda yaşıyoruz. 

İşin sıkıcı gerçekliği: Sorumluluk ve sahiplenme

Fotoğraf: The Happy Cat

2022 yılından IPSOS araştırmasına göre evcil hayvan besleyen her 10 kişiden 7’si, son üç yıl içinde evcil hayvanla buluşmuş. Son bir yılda evcil hayvan beslemeye başlayanların oranı ise yüzde 30, yani her geçen yıl artış hızlanıyor. Sahiplenirken arkadaşlardan almak ise en öne çıkan davranış biçimi. Her 10 kişiden 4’ü beslediği hayvanla bu şekilde ulaşmış. Yüzde 25’li kesim pet shoplardan satın almış, sokakta bulup sahiplenme oranı yüzde 19, barınaktan sahiplenme oranı ise sadece yüzde 8. Aslında hayvan sahiplenirken “Birbirimizi gaza getiriyoruz” denebilir. 

Ancak burada konuşulmayan ya da gözardı edilen şeyler de var. Hayvanları sahiplenirken bu konunun da sorumluluk ve özveri gerektirdirdiği mesela. Ona aile üyesi diyorsak tıpkı bizler gibi düzenli egzersiz, ilgi, sevgi, veteriner masrafları ve aşılarının olduğunu atlamamak gerekiyor. Onlar için zaman ve enerji harcamamız gerekiyor. Seyahatlerimizi onun konforunu gözeterek yapmak da bu başlığa giriyor. Evimizin hayvan koşullarına uygun olup olmadığı da bir diğer sıkıcı başlık. 

İnsanlar bu detaylardan sıkıldığı için bir dönem hayvan sahiplenip ya da satın alıp sonra onları sokağa bırakabiliyor. Sokaklar zaman zaman sahipsiz bırakılmış Golden Retriever ya da İran kedileriyle dolu. 

Evimizin ve kendimizin süsü ya da hayat arkadaşı… Hayatımızdaki yeri her ne olursa olsun insanlığın hayvanları evcilleştirme süreci belli ki devam ediyor. Onları poz vermek için beslemiyorsak eğer, konunun ne olduğu çok kişisel ve insanlık tarihinden referanslarla birlikte şekillenip duruyor. 

Ama özünde hepimiz hâlâ ‘sıcak bir yuva’yı arıyoruz, onlarla yaratıyoruz. Sapienslerde değişen pek bir şey yok. Yeter ki sorumsuz olmasın bu aşk!

gündem

Fotoğraf: Oğulcan Bakiler/VOA Türkçe

VOA Türkçe’nin video haberi: ‘Çeşme Gücücek Koyu’nda halk plajı mücadelesi’

TELE1’e verilen yedi günlük ekran karartma cezası bu gece başladı. Ceza, kanalın genel yayın yönetmeni Merdan Yanardağ’ın tutuklanmasına gerekçe gösterilen sözleri nedeniyle verilmişti. 

ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), ‘Zurzuvae’ isimli doğum sonrası depresyon ilacına üretim izni verdi. Yıl sonuna doğru piyasaya sürülecek hap şeklindeki ilaç, günde bir kez alınacak ve iki hafta boyunca kullanılacak.

OECD raporuna göre ‘gıda, barınma, enerji ve borç’ gibi temel ödemeleri yapabilmekten en çok endişe edenler Türk vatandaşları çıktı. En yüksek gelire sahip yüzde 20'lik grup, en düşük gelire sahip yüzde 20'lik gruptan daha endişeli. Türkiye, bu konuda OECD ülkeleri içinde tek istisna. 

• Türkiye’de halkın yüzde 72’si bu dört temel ihtiyacı karşılayabilmekten endişeli. Türkiye’yi yüzde 67 ile Şili ve yüzde 66 ile Meksika takip ediyor.

Gazetecilerle bir araya gelen İstanbul’un yeni valisi Gül, sokak hayvanlarıyla ilgili konuştu: "Sokak hayvanı diye bir şey yok. Hayvanların bir sahibinin olması lazım. Kanunen belediyelere bir görev verilmiş, belediyeler görevini yapacak. Ama belediye görevini yapmazsa, vatandaşta 'Bunlara dokunmamak gerekiyor, o da bir can' dediğinde bu sefer vatandaşın yaşam kalitesi düşüyor."

pazar önerileri 

• Esat Cavit Başak’ın (Nova Kozmikova) anısına | Murat Meriç’in yazısı: ‘Mondo Trasho Esat’, Express’e 2017’de verdiği söyleşi: ‘Fanzin bir örgütlenme biçimidir’, Ekim 2020’de anlattıkları: “Şu dört senedir başımı ekşiten fantastik hukuki işlemler.”
• 1959’dan bugüne 243 bin konserin canlı kaydı. 
• Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘FIFA Kadınlar Dünya Kupası: Japonya ve İngiltere’nin şovu’, Kültür: ‘Yaralayan trend, yiten adab’.
• Teoman’ın yeni albümü: ‘Konser ‘22 (Live) 
• 32. Gün arşivinden (2009): ‘Münevver Karabulut cinayeti (Konuklar: Hayyam Garipoğlu ve Süreyya Karabulut)’
• Gazeteci Nilay Örnek’in podcasti ‘Nasıl Olunur’un konuğu Zuhal Olcay.