Sayı: 158 - Ortalama okuma süresi: 8 dakika (1.819 kelime)

Basketbol ve buz revüsü: Spor ve Sergi Sarayı'nı hatırlamak

Cem Pekdoğru

“Türk basketbolu, iyi günlerin eşiğinde idi. Ancak büyük bir susuzluk vardı Türk basketbolunu için için yakıp kavuran. Bu da bir türlü ilgi görememekti… Beklenen ve susuzluğu çekilen maddî bir ilgi değildi, bu manevî bir ilgiydi. Büyük bir iddia, heyecan ve çekişme içinde geçen maçlar bomboş tribünler önünde oynanıyordu. Üstelik İTÜ Spor Salonu’nun kapıları da arzulanan ve beklenen ilgiye karşı alabildiğine açıktı. Ne bilet isteniyordu, ne turnike vardı kapılarında. Buna rağmen en iddialı maçları dahi iki elin parmak sayısından az bir seyirci izliyordu. Türk basketbolunun ilk gönüllüleriydi bu bir avuç seyirci.” 

SALT arşivi

Spor tarihimizin öncü isimlerinden Cem Atabeyoğlu, Türkiye’de basketbol faaliyetlerinin gelişiminin etraflıca bir dökümünü çıkaran ilk eser sayılabilecek 1970 tarihli kitabı ‘Türk Basketbolu’nda, 1940’lar kapanıp dünya büyük savaşın getirdiği yıkımın ardından gözlerini yeni bir on yılın, 1950’lerin vaatlerine açmaya hazırlanırken, ülke basketbolunun hâl-i pürmelalini böyle resmediyordu.

Yepyeni bir salon

Atabeyoğlu’na göre, Türkiye’de 1950’lerin başlangıcıyla beraber basketbolun ivme kazanmasını tetikleyen iki kritik olay yaşanacaktı: Birincisi, 1951’de Paris’te düzenlenen Avrupa Şampiyonası’nda ev sahibi Fransa’yı mağlup eden ve turnuvadan altıncılıkla dönen A millî takımın başarısının ülke sathında uyandırdığı heyecandı. Samim Göreç’in antrenörlük yaptığı 12 kişilik kadro, Ali Uras, Mehmet Ali Yalım, Yalçın Granit, Yılmaz Gündüz, Avram Barokas, Erdoğan Partener, Sacit Seldüz, Sadi Gülçelik, Cemil Sevin, Ertem Göreç, Nejat Diyarbakırlı ve Ayhan Demir’den oluşuyordu. 

Bu ulusal kahramanların Türkiye’ye dönüşüyle birlikte, İTÜ Spor Salonu’nun yaklaşık 800 kişiyi ağırlamaya müsait balkonlarına yeni yüzler eklenivermiş, Atabeyoğlu’nun yakındığı ilgisizlik halesi bir nebze de olsa dağılmıştı. Basketbolun ‘tok’ sesi nihayet duyulmaya başlıyordu.

İkinci gelişmeyse, 1949’un Haziran ayında güreş müsabakalarıyla beraber açılışı yapılan Spor ve Sergi Sarayı’nın kapılarını basketbola da açmasıydı. 1950’de hayata geçen fikirle salonda, dört yıllık bir turnuva olarak tasarlanan Uluslararası (Beynelmilel) Basketbol Turnuvası’nın birinci ‘edisyonu’ sessiz sedasız başlayacak ancak Spor Sergi’nin dört bin kişilik tribünlerini doldurmaya muvaffak olamayacaktı. Turnuvanın kapanışının 1953’te, İstanbul’un fethinin 500. yıldönümü kutlamaları kapsamında yapılması planlanıyordu.

Türkiye’yi 1952 Helsinki Olimpiyatları’na taşıyan –hâlen Türkiye’nin erkek basketbolundaki son Olimpiyat temsiliyeti– ABD’li antrenör Eliot Van Zandt’in duygusal vedasına da sahne olan IV. Uluslararası Basketbol Turnuvası’nın kazananı Fransa oldu. Fakat turnuvanın sonucundan çok daha önemli olan, hem tribünlerde hem de gazetelerde fark edilebilen toplumsal ilginin artışıydı. Sadece dört yıllık bir nefeste, dikkate değer bir mesafe kat edilmişti.

Aynı yıl Spor ve Sergi Sarayı ilk defa Türkiye şampiyonunu belirleyen maçlara ev sahipliği yapmış, kazanan ‘yenilmez armada’ unvanlı Galatasaray olmuştu. 28 Mart 1954 günü İTÜ Spor Salonu’nda oynanan bir maç ise yeni bir kırılma noktasını imleyecekti: Fenerbahçe, ezelî rakibi Galatasaray’ı basketbolda ilk kez mağlup ediyordu. Bu aynı zamanda Türkiye’nin en büyük sportif rekabetinin parkelere taşındığının müjdecisiydi. 

İTÜ Spor Salonu artık tartışmaya mahal bırakmayacak şekilde, İstanbul’un basketbol sevgisine dar geliyordu: 1954-55 sezonuyla beraber İstanbul Ligi maçlarının da Spor Sergi’ye taşınmasına karar verildi.

Türkiye sınırlarına İstanbul ve İzmir’deki lise bahçelerinden intikal eden, sonraları YMCA’in (Genç Erkekler Hristiyan Birliği) Beyoğlu ve Bahçekapı merkezlerinde tertiplenen turnuvalarla ilk yayılım dalgalarını oluşturan basketbol, ilk günden beri temelli bir yuva arayışındaydı âdeta. 

Eminönü, Beyoğlu, Şişli ve Kadıköy’deki halkevlerinde kitlelerle buluşan basketbol topu, İTÜ ve Ankara’da Mülkiye’nin kapalı salonlarıyla kendini tozdan topraktan sakınmayı becermişti. Ne var ki, Atabeyoğlu’nun yazısında söz ettiği basketbol gönüllüleri ilk kez Spor ve Sergi Sarayı’nda bir ‘ev’ duygusu tadacaklardı.

Sadece basketbol değil…

4 Mart 1959

Spor ve Sergi Sarayı: yersiz yurtsuz basketbol ailesinin nihayet kavuştuğu yuva. Kulağa çok güzel geliyor. Şimdi tekrar okuyalım. Spor. Ve Sergi. Sarayı.

Filmi 30 yıl ileri saralım ve 31 Ağustos 1982 tarihli Milliyet gazetesinin spor sayfalarına, İhsan Topaloğlu imzalı bir yazıya sıçrayalım. 1966’dan itibaren oynanan Deplasmanlı Basketbol Ligi’nde yeni bir sezon ufukta görünmüş, ilk hava atışına sadece 20 gün kalmış. Topaloğlu’nun yazısının başlığı, muhtevasını açık ediyor: 'Spor ve Sergi Sarayı’nda spor yok, sergi var…'

“Araba mı almak istiyorsunuz veya evinize güzel renkli bir televizyon mu düşünüyorsunuz, o hâlde buyurun Spor Sarayı’na… Evet, Elektro 82 sergisi nedeniyle spora ve sporcuya kapalı İstanbul Spor ve Sergi Sarayı şu sıralarda sergicilerin tekelinde. Öte yandan basketbolcular ve diğer sporcular ise kaderlerine bırakılmış, bir şeyler yapmaya çalışıyorlar.”

50'li yıllarda geleneksel olarak basketbol sezonunun açılışını ilan eden Teşvik Turnuvası maçları, 1954 yılında ‘Apollo Sirki’ nedeniyle İTÜ Spor Salonu’na alınıyor. 1956’da elektrik kontağından çıkan yangın ve sonrasında girişilen kapsamlı tadilat, ertesi yıl İstanbul Ligi maçlarının geç başlamasına yol açıyor. 1958’de ilk kez tesisin Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü’ne devredileceğiyle ilgili haberler çıkıyor. Ancak 1992’de –yeni adıyla– Lütfi Kırdar Spor Salonu’nun son basketbol maçına ev sahipliği yapacağı güne değin, bu ‘yorgan kavgası’ bitmek bilmiyor.

Ülke basketbolunun 43 yıl boyunca mesken tuttuğu Spor ve Sergi Sarayı’na bu süreçte uğrayan etkinliklerin kısa bir listesini çıkarmanın cezbesine karşı koyamıyorum: Boks, güreş, jimnastik ve voleybol başta olmak üzere ulusal ve uluslararası sportif turnuvalar, konserler, ödül törenleri, güzellik yarışmaları, parti il kongreleri, sünnet düğünleri, kermesler, daktilografi şampiyonaları, ‘hula-hoop’ müsabakaları, buz revüleri, Ramazan eğlenceleri, yılbaşı çekilişleri, liselerarası müzik yarışmaları…

19 Mart 1956 tarihli bir gazete haberi şöyle başlıyor: “Hamallar gürültülü bir kongre yaptılar. Yükçüleri Koruma ve Yardımlaşma Derneği’nin yıllık kongresi ‘âlem bir hava’ içinde kâhyalarla sırtında yük taşıyanların mücadelesi hâlinde geçti ve ikincilerin galibiyetiyle bitti.”

1976 yılından başka bir haber: “DİSK, Şili’de Başkan Allende’nin askerî darbe ile iktidardan uzaklaştırılmasının üçüncü yıldönümü olan 11 Eylül günü, İstanbul’da Spor Sergi Sarayı’nda, yeni askerî rejimi protesto eden bir toplantı düzenlemiştir.”

Veda

Milliyet Liselerarası Müzik Yarışması/1986

Temeli 1979 yılında atılmasına rağmen, açılışı ancak 3 Haziran 1989’da yapılabilen 12 bin 500 seyirci kapasiteli modern Abdi İpekçi Spor Salonu’nun da İstanbul’un spor haritasına eklemlenmesiyle beraber, Türkiye’de basketbolun hafıza sahasının ağırlık merkezi olan Spor Sergi’ye veda süreci resmen başlamış oluyor. 

Dönemin İBB Başkanı Sözen ile basketbolun ileri gelenleri arasında kopan gürültüden miras kalan fotoğraflara bugün bakmanın bile üzüntü verici bir yanı var. 19 Aralık 1992’de çoğu A millî takım düzeyinde Türkiye’yi defalarca temsil etmiş basketbolculardan oluşan 150 kişilik bir grup, ‘Lütfi Kırdar’ı kurtarma’ toplantısını takiben protesto yürüyüşüne başlıyorlar.

O fotoğraflarda rastlayabileceğiniz yüzlerden ikisini, tam 30 yıl sonra, koordinatörlüğünü üstlendiğim Basket İstanbul (2023, İBB Yayınları) kitabının çalışmaları vesilesiyle karşımda buluyorum. Eczacıbaşı’nın unutulmaz kadrosundan Melih Erçin ve Necati Güler’in benimle buluşmak için seçtikleri yerdeki ironiyi gözden kaçırmak kolay değil. 1981’deki Balkan Şampiyonası zaferinin de mimarlarından olan iki efsaneyle, Levent Tenis Kulübü’nde bir araya geliyoruz. 

Şimdilerde Kadıköy'de yer alan Boğa Heykeli (Suna Pektaş arşivi)

Erçin ve Güler’in birer spor kahramanına dönüştükleri Eczacıbaşı Spor Tesisi’nin (mezarının) bulunduğu araziye yaklaşık 600 metre uzaklıktayız. Bir zamanlar ufak çaplı bir basketbol devriminin kıvılcımlarına sahne olan spor salonunun yerinde bugün şatafatlı bir alışveriş merkezi yükseliyor. Tüm bunlar bize bir kez daha burasının bir ‘amnezi ülkesi’ olduğunu hatırlatıyor. Eh, hatırlamaya bir yerden başlamak lazım…

Bildiğimiz hâliyle Abdi İpekçi Spor Salonu’nun yıkılmasının üzerinden altı yıl geçti. 1992’den bu yana eski basketbolculardan ara sıra duyduğumuz, Harbiye civarında bir basketbol lokali/buluşma noktası açma fikri bile ‘kuvveden fiile’ çıkabilmiş değil. Şehrin her iki yakasındaki modern spor salonlarının gölgesinde, ülkenin basketbol kültürünü yaratan insanların sesinde bir tür sürgün yaşamının tınısını duyumsuyorsunuz.

Socrates Dergi’nin Nisan 2019 sayısındaki sözlü tarih dosyasının kapanışını yapan Remzi Dilli’nin cümleleri, bu yazının finaline de yakışacak: “Bugün bizim yerimiz yurdumuz, hiçbir şeyimiz yok. Spor Sergi vardı, yıkıldı. Abdi İpekçi vardı, yıkıldı. Nereye gideceğiz abi biz? Evimiz neresi?”

kapsül soruyor

Fotoğraf: Isi Parente / Unsplash

Şeriban Alkış

Gösterişçi, kullanışsız, sağlıksız bulanlar kadar düzenli yaptıran tutkunları da var: ‘nail art’ ya da gündelik dildeki hâliyle ‘tırnak yaptırmak’. Kentlerin merkezlerinden kenar köşelerine her yerinde, küçücük dükkânlarda büyük bir moda ekonomisi işliyor. Yeri geliyor feminen feministliğin, yeri geliyor maskülen modanın bir parçası oluyor parlak, mat, desenli, desensiz, uzun, kısa ama her daim bakımlı ve uzun süre dayanan tırnaklar. 

Bu konuya dair bazı sorularımızı nail art alanında kısa sürede başarılı işler yapan Pink Pumpkin Nail Bar’a sorduk. Avukat Eylem Karaca ve dijital medya uzmanı Buket Kaya’nın 2021’de İstanbul Kurtuluş’ta açtığı, kısa sürede Anadolu yakasından da müşteri çekmeye başlayan ‘nail bar’a uzanıyoruz. Kaya, sorularımızı yanıtlıyor.

‘Nail art’ın yaygınlaşmış bir Türkçe karşılığı yok herhâlde…

Nail art için kullanılan Türkçe karşılık genelde ‘süsleme’ oluyor ama nail art daha yaygın olduğu için biz bunu kullanıyoruz. Tırnağın üzerine çizdiğimiz şekillere, yapıştırdığımız süslemeleri kapsıyor genel olarak. ‘Ombre’, ‘french’ gibi ayrıca isimlendirilmiş belli nail artlar da mevcut.

Peki bu gelip geçici bir trend mi? Yoksa artık bir güzellik standardına dönüştü ve şıkır şıkır tırnakları uzun süre görmeye devam mı edeceğiz?

Gelip geçici bir trend olduğunu düşünmüyoruz, çünkü bu istek değil ihtiyaç. :) Başta Rusya olmak üzere pek çok ülkede yıllardır var olan, tüm dünyada cayır cayır büyüyen büyük bir sektör. Avrupa’da da hızla yaygınlaşıyor ve hava atmak gibi olmasın, biz ülke olarak daha iyi iş çıkarıyoruz.

Peki tırnaklarını yaptıranların motivasyonu nedir? Uzun süren işlemler boyunca bol bol sohbet ediyorsunuzdur…

Genel motivasyon aslında konfor. Kırılan tırnaklar yok, bulaşan, yastık izi olan ya da soyulan ojeler yok. Profesyonel tırnak tasarımı çok başka bir görünüm sağlıyor. Bütün bir ay ışıl ışıl, güzel görünen tırnaklarla gezmek kadınların işini kolaylaştırıyor. Temizlik yaptım, denize girdim, soyuldu derdi de yok. Ayrıca ‘nail art’ ile sonsuz tasarım yapılabiliyor. İnsanın stilini yansıtmanın bir parçası hâline dönüşüyor elleri. Giyim tarzı, dövmeleri, makyajı gibi, kimliğini ve zevklerini yansıtıyor.

Bildiğim kadarıyla düzenli yaptırılması gereken bir işlem. Bazen çok yüksek fiyatlar görüyorum. Müşterileriniz ve siz kriz ortamından nasıl etkileniyorsunuz?

Evet, her sektör gibi sunulan hizmete göre fiyat performans değişiyor. Mekânlar kirasına, yaptığı işleme, işleme ayırdığı süreye göre vesaire fiyat belirliyor. Biz işçilik ve sterilizasyon olarak yüksek kalitede işi kendi açımızdan en uygun fiyata vermeye çalışıyoruz. Bunun dışında, her kriz zamanı kadınların ilk başta kendilerinden vazgeçmesi açıkçası zorumuza gidiyor. Ellerimizi yüzümüzden çok görüyoruz, kendimiz için yaptığımız nadir şeylerden biri. Kriz yüzünden ara verenler ya da vazgeçenler elbette oluyor, sonra dayanamayıp geri geliyorlar.

Tırnaklarının çok yıprandığını söyleyenler oluyor. ‘Sağlığa zararlı’ söylemleri de mevcut. Siz ne düşünüyorsunuz? 

Herkesin canı tatlı, tabii bizimki de. Böyle bir şüphemiz olsa başta kendimiz yaptırmazdık. Rusya’da 20-30 yıldır yapılıyor ve teknolojisi her geçen gün insan sağlığını daha önceleyerek gelişiyor. Bir problem teşkil etse bunun bu sürede ağır sonuçları olurdu. Yapılan güncel araştırmalar da risksiz ya da çok düşük risk sınıfında değerlendiriyor. Biz kullandığımız ürünlerde de buna dikkat ediyoruz. Kaliteli içerikli, hayvan deneysiz ve vegan ürünler tercih ediyoruz.

En çok kimler geliyor?

En çok çalışan kadınlar ve tırnak yeme problemi olanlar yaptırıyor. Kadın erkek bir sürü insanın tırnak yeme problemini ortadan kaldırdık.

Heteroseksüel erkeklerde de görmeye başladık…

Tabii beyan sormadığımız için heteroseksüel mi değil mi bilemeyiz. Ama erkek müşterilerimiz var. Man nail art diye bir kategori de oluşmaya başladı ve maskülen, çok stil modeller var. Her yeri dövme kaplı olan erkeklerin tırnaklarına nail art yaptırmaktan kaçınması beni eğlendiriyor. Bir başlasalar çok hoşlarına gidecek. Ege Çubukçu sıkça yaptırıp paylaşıyor, çok beğeniyoruz. Hey erkekler neredesiniz! Toksik maskülenitenizden kurtulun ve en yakın tırnakçıdan randevu alın. Her yaptırmayan toksik maskülendir demiyoruz tabii, yanlış olmasın. Her kadın da yaptırmıyor zaten.

En çok hangi süsleme ya da model seviliyor?

Beğenilen modeller biraz trendlere göre değişiyor. Biz bu trendlerin öncülerinden olmaya çalışıyoruz elimizden geldiğince. Onun dışında mevsime göre de değişiyor. Yazın uzun, badem, renkli tırnaklar daha moda oluyor; kuru çiçekli süslemeler, renkli frenchler, çılgın çizimler. Kışın daha çok kısa koyu renkler ve ışıltılı modeller tercih ediliyor. Ya da Hailey Bieber inci tozu sürüyor, o moda oluyor. Spesifik şeyler seven müşterilerimiz de var tabii. Geçen gün bir müşterimize Rick and Morty çizdik.

pazar önerileri

DJ Tinzo’nun ‘Book Club Radio’ seti: ‘Jazzy House Mix at a Cocktail Lounge’

Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘Gerçekten ‘tarihin en iyisi’ mi?’, Kültür: ‘Reesa Teesa: ‘Ben kiminle evlendim?’, Günlük Doz (23 Şubat): ‘Ol demiş olmuş’, Business: ‘AI’nt’.

Demirkol’un Galaxy Rehberi’nde Mehmet Demirkol’un konuğu Beşiktaş’ın kaptanı Necip Uysal: “A takıma çıktığımda aklımda başka bir şey yoktu. ‘Ben olacağım’ diyordum.”

‘Vedat Milor’la Tadına Doyamadım’ bölümü: ‘Lahmacun ve baklava’ 

Mashable derlemesi: ‘Yön bulma yeteneğinizi nasıl geliştirebilirsiniz?’

Yönetmen Ümit Ünal yanıtlıyor: ‘Hangi film?’

Magnum fotoğrafları: ‘The swinging sixties’