Sayı: 163 - Ortalama okuma süresi: 4 dakika (1.235 kelime)

Umberto Eco: 'Kendine hayalî bir şehir yap'

Zeynep Şölen Yıldız

Daha önce adını bile duymadığım bir şehirle tanışmak, orada yaşamaya başlamak ve onu sevebilmek için gerekenler listesini oluşturmaya çalıştığım, bir yandan kendi İstanbul’umu her gün özlediğim günlerden geçerken gözüme takılıyor  'Eco’nun İstanbul’u'. 

Kendine bir şehir yapmanın malzemelerini şöyle vermiş Eco: “…şehirde yalnız dolaşmak, burnunun gittiği yere gitmek, kent güneşinin, kokunun ve yankının gösterdiği yolu izlemek.”

Beyoğlu/Tarlabaşı/1998 (Fotoğraf: Gökhan Tan)

Oysa iki ay önce bir süreliğine İstanbul’dan Almanya’ya taşınırken, Eco hakkında yazacağımdan emin değildim. Bu sebeple akıllıca yapmam gereken ‘benimle gelecek kitaplar’ tercihimi, henüz okumadıklarımdan yana kullanıp valizime 15 kadar kitap sığdırdım. Bunların içinde çoktan okunmuş ve kalın Eco kitapları yoktu. Sonraki ay, Almanya’ya gelecek olan bir yakınım “Ne istersin evden?” diye sorduğunda Eco hakkında yazmaya karar vermiş aklımla, ilk olarak kütüphanemdeki Eco kitaplarını istedim. Birtakım serüvenler dolayısıyla hâlâ bana ulaşamayan kitaplar, Avrupa’nın birçok farklı şehrini gezdi. Onları bekliyorum, belki yazı bitmeden gelirler ama ben çoktan başladım.

Eco, 'Tek ve Ruhani Üçlü Olarak İstanbul' yazısında, bu sıralar gördüğüm yepyeni şehirlerde fark edip tam olarak adlandıramadığım bir ayrımı yapmış, İstanbul’dan söz ederken. Onun Paris, Londra veya Roma gibi birdenbire kendine çeken şehirlerden değil, kendini yavaş yavaş ortaya koyanlardan biri olduğunu söyleyerek. Kendi İstanbul’unu bulmak için bir arkeolog gibi kazımak gerektiğini hissetmiş, başkalarının yıllar yılı çokça anlattığı bir yeri hem onların çizdiği resimlerden kavramak, bir yandan da tüm bunlardan arınıp şehirle baştan tanışabilmek için.

“Galata Limanı’nda, De Amicis’in, şafaktan gün batımına dek şahit olduğu insan akımını; sedef ve fildişi kakmalı bir tahtırevandan usulca başını uzatan o Ermeni hanımı, ipek sarıklı ve mavi kaftanlı ihtiyar Türkün peşi sıra ardında tercümanıyla at üstünde bir Rumu, konik külahıyla bir dervişi, astragan kalpaklarıyla İranlı askerleri, saçı başı dağılmış bir Çingene kadını, Katolik papazı, ihtiyar Museviyi, harem kadınlarının önünden yürüyen bir haremağasını, maymun taşıyan Afrikalı bir esiri, falcı kılıklı bir lafazanı… görmekte ısrar edemem. Her durumda kendi İstanbul’umu keşfetmeli ve diğerlerininkini bir tarafa bırakmalıydım.”

Beyoğlu/Tarlabaşı/2013 (Fotoğraf: Gökhan Tan)

Eco’nun ilk şehri, Kuzeybatı İtalya’nın küçük bir kenti olan Alessandria, Eco burada doğmuş. Onun hakkında -nedense- en merak ettiğim şey olan soy isminin anlamına baktığımda ise kesin bir bilgi olmadığını, ama şöyle bir iddia olduğunu gördüm. Nüfus müdürlüğünden bir memur tarafından, yetim olan büyükbabasına verilmiş. Muhtemelen ‘ex caelis oblatus’, yani ‘cennetten gelen armağan‘ söyleminin kısaltılmışı olduğu düşünülmekteymiş.

İsmi ise, ‘onun aklından üstün‘ demekmiş. Eco’nun babası Giulio, bir demir fabrikasının baş muhasebecisiyken hükümet tarafından savaşa çağırılınca, o ve annesi Giovanna, Piemonte dağlarının eteğinde küçük bir kasabaya yerleşmişler. O her ne kadar “Ailemle ilgili ilginç olan hiçbir şey yoktu” dese de, Piemonte dağlarının fotoğraflarına bakarken tüm olan bitenin, II. Dünya Savaşı sırasında bir mum alıp mahzene inmek ve kömür getirme görevi olan, mahzende bulduğu eski kitaplara dalmaktan mum getirmeyi unutan bir çocuğun zihin dünyasının nasıl şekillendiğini düşünüyorum.

Şimdi 30 binden çok kitabı barındıran, Milan’daki evinin meşhur kütüphanesinin ilk kitaplarının, mahzende bulduğu Jules Verne, Marco Polo, Darwin, Dostoyevski ve Balzac’ınkiler olduğunu söylüyor.

Eco üniversite yıllarını ise Milano ve Torino’da geçirdi. Doktorasını Torino Üniversitesi’nde yaptı ve doktora tezini St. Thomas Aquinas üzerine yazdı. Doktora sonrasında henüz yeni bir kanal olan İtalyan ulusal televizyonu RAI için kültürel programlar yaptı ve o sıralarda bir grup avangart yazar, müzisyen ve ressam arasında bir iletişim ağı kurarak ortak üretim için önemli bir alan açtı. Bu ağın, Eco’nun sonraki yazın kariyerinde de önemli etkilere sahip olduğu söylenir. 

Televizyonda işini kaybettiği sıralarda, Milano’da faaliyet gösteren Bompiani Yayınevi’nde kıdemli editörlük yaptıktan sonra süreli bir yayın olan Marcatré'nin kurucularından biri  arasında yer aldı. İçlerinde ünlü İtalyan yazar Italo Calvino’nun da bulunduğu birçok yazar, onun düşünsel iklimini büyüttü ve yazdıklarında belki de büyülü kütüphanesi kadar etkili  oldu. Yine de kendisi farklı kimlikleri için, “Ben felsefeciyim; romanlarımı sadece hafta sonları yazarım" diyor.

Ben de Eco’nun tıpkı benim bu yazıyı yazdığım gibi bir cumartesi masasının başında oturup, romanlarını yazdığını hayal etmeye çalışıyorum. Masasının içinde küçük bir merkez gibi kaldığı devasa kütüphanesinin zamanla nasıl büyüdüğünü, nasıl nefes aldığını, nasıl dünyayı turladığını, neleri içinde topladığını ve kalemine nasıl dokunduğunu düşünüyorum. 

2022’de yayınlanan ‘Umberto Eco: La biblioteca del mondo’ (Umberto Eco: Dünyanın Kütüphanesi) belgeselinde film yapımcısı Davide Ferrario, “Umberto Eco'nun tüm bilgileri ve fantezileri kütüphaneden geliyordu” diyor.  

Yine bu belgeselde Eco kütüphaneyi ‘evrensel hafızanın sembolü ve gerçekliği’ olarak tanımlıyor. Kendi kütüphanesinden bahsederken, ilgisinin en çok hayalî kitaplar üzerinde olduğunu söylüyor.

Ben de onun en sevdiğim kitabının ‘Efsanevi Yerlerin Tarihi’ olduğuna karar veriyorum. “Burada biz, birçok insan yaşadıkları dönemde ya da daha önce bir yerlerde var olduğuna gerçekten inandıkları için düşlere, ütopyalara ve yanılsamalara yol açan topraklar ve yerlerle ilgileneceğiz” diye başlayıp, ‘hayallerin gerçekliğini’ ele aldığını söylediği bu kitapta, Orta Çağ haritalarını açıyor; Sultan Sülayman’ın Tapınağı’nı, Atlantis’i, Homeros’un topraklarını, Bolluk Ülkesi’ni keşfediyor.

Fotoğraf: Deadline

Eco’nun bir şehri keşfetmek için önerdikleriyle, hayalî (ya da bir zamanlar gerçekten var olmuş) şehirlere, mekânlara bakışı arasındaki benzerliği keşfediyorum. Yepyeni bir şehri tanımak, sevmek ve onu kendine göre baştan yapmak için gerekenler listesini şöyle genişletiyorum: yalnız dolaşmak, burnunun gittiği yere gitmek, kent güneşinin, kokunun ve yankının gösterdiği yolu izlemek, hayalî kişilerle tanışmak, kafandan şehrin haritasını uydurmak, şehrin tarihi hikâyesini yazmak, oradan bir kitap alıp kütüphanene eklemek. 

Eco’nun kütüphanesine hâlâ, dünyanın dört bir yanındaki farklı şehirlerden kitaplar gönderilmeye devam ediyor. Onun inandığı gibi yaşamaya devam ediyor kütüphanesi, nefes alan, büyüyen ve hafızası olan hayalî bir dünya olarak.

bir foto

Şeriban Alkış

Resim öğrencisi Richard Billingham, bir dersin projesinde planladığı resimleri çizmek için bazı fotoğraflar çekti. Birgün fotoğraflar, poşet dosyayla atılmak üzereyken resim öğretmeni tarafından fark edildi. Ve böylece, bugün bir filme de dönüşen fotoğraf serisi 1996’da yayımlandı.

Billingham, kamerayı en yakınlarına, alkolik babası ve obezite annesine çevirmişti. Yoksulluğun, bağımlılığın ve bunların, kendisi ve kardeşi Jason’ı dâhil ederek çocuklar üzerindeki etkisini gösteren, kendini hakikatin ta kendisine adamış bir hikâye anlatıcısı.

‘Ray’s A Laugh’ isimli bu fotoğraf serisi ‘Tate’ ve ‘Victoria and Albert’ Müzelerinde sergilendi, 2001’de Turner Ödülü’nde kısa listeye kaldı. Bu sırada başka fotoğraflar da çekti ve yayınladı. Ama evcil hayvanlar, aşırı duygusal mobilyalar ve sefaletin akıl almaz sahneleriyle dolu evinden çektiği bu fotoğraflardan bir türlü kopamadı. ‘İşim daha bitmedi’ diyerek 2018 yılında anne ve babasının isimleriyle, kendi hikâyelerini anlatan ‘Ray and Liz’ isimli bir uzun metraj film çekti. 

Film BAFTA Ödülleri’nde ‘En iyi ilk film’ kategorisinde kısa listeye kaldı, BIFA’da aynı kategoride ödül aldı. Ebeveynleri Ray ve Liz ise 2006 yılındaki erken ölümleri nedeniyle ne Turner ödülünden, ne galerilerdeki şöhretlerinden, ne de filmden haberdar olamadılar.

Billingham, babasını ve annesini, neoliberal politikalarla tüm sosyal desteklerden yoksun bırakılmış, ayakta kalma mücadelesi veren Ken Loach’ın ‘Daniel’ine benzetiyor. Geçirdikleri zor çocukluk nedeniyle anne ve babasını suçlamıyor. Kardeşi Jason’a kalırsa ‘istatiksel olarak ya hapiste ya ölü ya da evsiz olmaları gerekiyordu’. Ama işte hayattalar ve buradalar.

Filmin çekimleri tamamlanmadan önce Billingham ile bir gün geçiren ve gözlemlerini aktaran Tim Adams’a göre bu film Billingham’ın kardeşine ve çocukluklarına yazılmış ‘bir aşk mektubu’. Kardeşi için daha fazlasını yapamamış olmanın getirdiği yersiz suçluluk duygusu ve geçmişi kendisine yeniden açıklama ihtiyacının motivasyonlarından biri.  

📸 Daha fazla fotoğraf.

pazar önerileri

Fotoğraf: Depo Photos 

DJ Einmusik’in Bartın Güzelcehisar’da kaydettiği set: ‘Sight & Sound Sessions’

Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘Avusturya-Macaristan: Hazırlanamayış’, Kültür: ‘İçinde yüzyılların sesi’, Günlük Doz (29 Mart): ‘Geri sayım’, Business: ‘Eğleniyor muyuz?’

Fenerbahçe Beko’nun ALBA Berlin'i yendiği maçta EuroLeague rekoru kıran Nigel Hayes Davis'in attığı 50 sayının tamamı. 

Komedyen Deniz Alnıtemiz’in ‘Sizin gününüz nasıl geçti?’ podcasti bölümü: ‘London Calling’

Elif Durgun ve Coşkun Çelik'in programı ‘100 HITS’ bölümü: ‘Türk müziğinin en iyi 100 düeti ve şarkıların hikâyeleri’ 

Psikiyatrist İlker Küçükparlak anlatıyor: ‘Bipolar Bozukluk nedir?

Mark Menjivar'ın fotoğraf projesi: ‘You Are What You Eat’