Sayı: 167 - Ortalama okuma süresi: 4 dakika (1.118 kelime)

İstanbul Film Festivali: İlk hafta ne izledim?

Eylül Naz Baklacı

Yılın en sevdiğim dönemlerinden ‘festival sezonu’ geldi ve en çok beklediğim etkinliklerden biri olan İstanbul Film Festivali bu yıl 43. kez başladı. Türkan Şoray, Levan Akin ve Ferzan Özpetek’li ilk haftadan sonra; yeni filmler, ödüllü ve kült yapımlar ve Wim Wenders ile 28 Nisan’a kadar devam edecek festivalden ‘şehre gelen’ bazı filmleri paylaşmak istiyorum. 

Hayallerim, Aşkım ve Sen

İlk hafta, methini en çok duyduğum filmler, efsane pop rock grubu Talking Heads’in konser kaydı olan 1984 yapımı ‘Stop Making Sense’ belgeseli, Berlin Film Festivali FIPRESCI ödüllü ‘En Sevdiğim Pastam’, ‘Kutsal Örümcek’ filmi ile Cannes’da en iyi kadın oyuncu ödülünü kazanan Zar Amir’in başrolde olduğu ‘Tatami’ ve üç muhabirin yolculuğunu anlatan ‘Riverboom’ oldu. Programda görüp merak ettiğim filmlerden ‘Bir Ailenin Kısa Hikâyesi’ ise benim için öngörülebilir ve arthouse bir ‘Saltburn’ olmaktan öteye geçemedi.

Kraliçenin Oyunu 

Bu hafta, kendisi için çizilen sınırların dışına çıkan iki kadın hikâyesi izledim. Bunlardan biri 1500’lerde, diğeri ise 2010’larda geçiyor. Alicia Vikander ve Jude Law’un başrolde olduğu ‘Kraliçenin Oyunu’, İngiltere Kralı 8. Henry ve son eşi Katherine Parr’ın ilişkisine odaklanıyor. Parr, Henry ile kral 52 yaşında ve oldukça hastayken evleniyor. Ciddi bir bacak ülseri bulunan, bundan dolayı yürümekte güçlük çeken ve sürekli ağrıları olan kral, 30 yaşındaki Katherine’i hem hemşiresi hem de eşi olarak görürken, Katherine kendi kitaplarını yazan ve bastıran ilk İngiltere kraliçesi olarak kralın ona biçtiği rolden çok daha fazlası. 

Reform hareketinin destekçisi Katherine, Katolik kilisesine ve krala karşı büyüyen dinî isyanın da gizliden gizliye bir parçası olurken Katolik kilisesinin sürekli dolduruşa getirdiği Henry tarafından hedef tahtasına konuluyor. ‘Kraliçenin Oyunu’, inancı, kimliği ve bedeni üzerinden sürekli sömürülen, aşağılanan ve canı pahasına her sözüne ve hareketine dikkat etmek zorunda olan kraliçe Katherine Parr’ın; ‘özgürlüğünü’ krala, kiliseye ve etrafındaki erkeklere rağmen kazanma hikâyesi. 

Alicia Vikander’ın olağanüstü performansı, ‘poker face’inin altına sakladığı hüzünlü gözleri, kraliçenin korkuyla dolu her anını hissettiriyor; Jude Law ise, seyirciyi tam anlamıyla kendisinden ‘tiksindiren’ Kral Henry portresiyle şimdiye kadarki en iyi performanslarından birini sergiliyor. İkilinin patriyarka ve soyluluğa dayalı bu ‘toksik ilişki’sinde kimyaları öyle bir tutmuş ki aralarındaki yaş, inanç, cinsellik ve politik hükme dair hiyerarşi her sahnede gözlerinden, bedenlerinin hareketinden ve sözlerinden hissediliyor.

Ayrıca, Kral Henry’nin, kendisinden bahsederken ‘ben’ yerine ‘biz’ zamirini kullanması; filmi izlerken bana Kantorowicz’in ‘Kralın İki Bedeni’ (The King’s Two Bodies) kitabını hatırlattı. ‘Tanrı ve ben’ anlamına gelen ‘biz’ zamiri, kralın hükmetme gücünü tanrıdan aldığını gösterirken bedeni ölümlü olsa da kral unvanının ölümsüzlüğünü gösteriyor. Kantorowicz’e göre, Ortaçağ’da ‘kralın bedeni’, hem kendisini hem de devleti temsil ediyor. Kendi ‘doğal bedeni’ ölümlü olsa da, ‘politik bedeni’ baki kalıyor: “Kral öldü, yaşasın kral!” 

Başlangıç

Politik bedenin şekil ve unvan değiştirerek ölümsüz olmaya devam ettiği başka bir asrın hikâyesinde, yazar Isabel Wilkerson ile ırkçılığın kökenine dair bir yolculuğa çıktım. 'Başlangıç', Pulitzer ödüllü gazeteci-yazarın, sistematik ırkçılığın yalnızca ‘ırk’ üzerinden gelişmediğini, aslında kast sistemi üzerinden oluştuğunu iddia ettiği teorisinin yazılış hikâyesi. 

Wilkerson, derin bir yas içindeyken yazmaya başladığı kitabında; Florida’da sokakta yürürken öldürülen siyahi genç Trayvon Martin’in davasından yola çıkarak; Yahudi soykırımını, Amerika’daki siyahilere karşı ırkçılığı ve Hindistan’da Dalit halkına yapılan dışlamayı ‘birbirine bağlı’ (interconnected) bir kast sistemiyle açıklıyor. Bu sistem, ‘ilahi irade’, ‘kalıtsallık’, ‘saflık-kirlilik’, ‘hiyerarşi’ ve ‘insandışılaştırma’ gibi başlıklardan oluşuyor. Wilkerson’a göre, toplumlardaki sınıfsal ve etnik hiyerarşiler kendine özgü özellikler taşısa da tüm dünyada ortak bir kast sisteminin sonucu. 

‘Başlangıç’ filmi, Wilkerson’ın teorisini yazış sürecini, Yahudi, siyahi ve Dalit toplumundan bireysel hikâyelerle anlatırken yazarın kendi yaşamına da ışık tutuyor. Yas sürecinin yıkıcı yönlerine şahit olurken Wilkerson’ın bir kadın ve bir yazar olarak kendini yeniden kurma sürecini izlemek heyecan verici. Tabi, baskı ve hiyerarşiye dair anlatılan gerçek hikâyeler izleyiciyi bolca ağlatıyor.  

bir foto

Şeriban Alkış

“Kameramı çantamdan çıkardığımda her seferinde, ilgisizliğe, adaletsizliğe ve ayrımcılığa karşı bir kılıç çekiyormuş gibi hissediyorum.” Corky Lee, kendi deyimiyle Amerikan tarih kitaplarında olması gereken, ancak atlanan bazı sayfaları fotoğraflarıyla tamamlamaya çalışan, ‘fotoğraf adaleti’ uygulayan bir fotoğrafçı.

ABD tarihinde ve medyasında göz ardı edilen Asyalı Amerikalıların kültürünü, uygulanan ayrımcılığı, şiddeti, yoksulluğu ve protestoları fotoğraf makinesiyle, ‘keskin sokak zekâsı ve kurumsal hafızasıyla’ yıllarca anlattı.

Lee, ailesinin Çin’den ABD’ye göçen ikinci kuşak ferdi olarak 1947’de New York Queens’te doğdu. Babası, II. Dünya Savaşı’nda ABD ordusunda savaşmış. Lee’nin, 1965’de üniversitede Amerikan tarihi okumaya başlamasının ‘Asyalı bilincini’ oluşturmasında büyük etkisi olsa gerek.

Zira, Utah’taki kıtalararası demiryolu projesi bitişinin kutlamalarını gösteren 1869 tarihli fotoğraf, Lee’yi fotoğrafa başlatan şey. Demiryolu inşaatında binlerce Çinli işçi çalışmış olmasına rağmen fotoğraf yalnızca beyaz işçileri gösteriyordu ve Lee’ye göre fotoğraf makinesi ‘ırksal adaletsizlikle mücadelede bir kılıca dönüşmeliydi. Görünmez olanları anımsamak ve görünür kılmak için azınlık-Amerikalı topluluklarının hayatlarını belgeledi. Söz konusu fotoğraftan tam 145 yıl sonra Lee, demiryolu fotoğrafını yine aynı yerde, bu kez Çinli işçilerin de dâhil ederek yeniden çekti. Fotoğrafı çekerken, “Bugün Amerikan tarihini yeniden yazmaya geldik” diye bağırıyordu.

Tel çerçeveli gözlükleri ve Hawai gömlekleriyle Lee, 27 Ocak 2021’de 73 yaşındayken Covid-19 nedeniyle hayatını kaybetti. Lee, Covid-19’un yayılmasıyla Asyalılara karşı artan şiddeti engelleme amacıyla Çin Mahallesi’nde devriye gezen gönüllü gruplarla dolaştığı sırada virüse yakalandı.

Yaşamı sırasında çalışmaları çok kere ödüllendirildi, sevgiyle ve hayranlıkla kendisinden söz edildi. Örneğin New York’un o dönemki belediye başkanı David Dinkins, 1988’de 5 Mayıs’ı ‘Corky Lee Günü’ ilan ederek Lee’nin çalışmalarının New York’taki azınlıklara ve tarihine önemli bir katkı olarak tanıdı. Ölümünden sonra ise 5 Mayıs 2023’te Google, Lee’ye özel doodle hazırladı. Geçen yıl, New York’un ‘Çin Mahallesi’nde bir sokağa Lee’nin adı verildi.

Corky Lee

Curtis Chin tarafından ‘Dear Corky’ isimli bir belgesel çekildi. Aynı yıl çekilen ve bugünlerde ABD’de gösterime giren ‘Photographic Justice: The Corky Lee Story’ isimli belgesel de Lee’nin hatırasını canlandıran bir başka yapım.

Yönetmen Jennifer Takaki, 2003 yılında New York’taki bir etkinlikte Lee ile tanışmış. Lee’ye tuvaletin nerede olduğunu sormuş, Lee yeri tarif eder etmez bulundukları binanın tarihini anlatmış. Takaki’ye göre “İşte Lee'nin kişiliği buydu”. Lee, New York çevresindeki Asyalı Amerikalı etkinliklerini yıllarca fotoğraflarken, yerel tarih ve geleneklerle ilgili geniş bir bilgi birikimi edinmişti. 

Söz konusu belgeselin yakın zamanda Türkiye’deki izleyicilerle de buluşması dileğiyle.

📺 Corky Lee ile söyleşi: ‘Caught In The Act’ 

📸 Daha fazla fotoğraf.

pazar önerileri

DJ Chris Luno’nun seti: ‘bali vibes melodic house mix’

Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘Sessizlik akdi: Boateng ve Zverev’, Kültür: ‘Bir 'Mavi Anadolu' güzellemesi’, Business: Türkiye'nin yapay zekâ sınavı’

İlayda Güler’in yazısı: ‘Evde müzik dinlemenin tarihçesi: Audio Erotica’

Yemek tarihçisi Ceren Bozkurt’un Atatürk’ün ahçıbaşısı Mehmet Yıldır’dan aktardığı videolu tarif: ‘Limon Peltesi’

Sırıkla atlamacı Armand Duplantis’in 6.24 metreye ulaşarak dünya rekoru kırdığı atlayış. 

‘Teke Tek’te Fatih Altaylı’nın konukları gazeteciler Timur Soykan ve Murat Ağırel anlatıyor: ‘Havala sistemi ve baron istilası’

Video haber: ‘Kent Lokantaları'nda ucuz yemek kuyruğu’

Spor ekranı: F1 Çin GP (10.00/beIN Sports 4), Fritz-Struff (14.30/S Sport), Tsitsipas-Ruud (17.00/S Sport), B. Dortmund-B. Leverkusen (18.30/beIN Sports 4), Fulham-Liverpool (18.30/beIN Sports 3), Galatasaray-Pendikspor (19.00/beIN Sports 1), Fenerbahçe Opet-Eczacıbaşı (19.30/TRT Spor Yıldız), R. Madrid-Barcelona (22.00/S Sport), PSG-Lyon (22.00/beIN Sports 3), Clippers-Mavericks (22.30/S Sport).