Sayı: 185 - Ortalama okuma süresi: 4 dakika (1.021 kelime)

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Eliza’dan Alexa’ya: Yapay zekânın kadınsılaşması

Sıla Arıca

Yapay zekâ, günümüzde bu teknolojiyle ilgilenen ilgilenmeyen herkesin hayatında az ya da çok yer kaplıyor. Apple’ın ‘Siri’si, Amazon’un ‘Alexa’sı, Microsoft’un ‘Cortana’sı… Bütün bu yapay zekâ araçlarında fark edilen ortak özelliklerden biri ise onlara bir ‘cinsiyet atanmış’ olması.

Kurgularda ve gerçek hayatta, yapay zekâ ile ilgili senaryolar, projeler ve uygulamalarda feminen çıktılarla gitgide daha çok karşılaşıyoruz.

Akıllı telefon kullanıcıları, muhtemelen sesli asistan uygulamalarına aşinadır. Kimisinde sesi kendimiz seçebildiğimiz ancak varsayılan ayarlarında çoğunlukla kadın sesi atanmış bu uygulamalar, yapay zekânın kadınsılaşmasının en bariz örneklerinden. Bu sesli asistanların kullanım senaryosu ise genellikle bir talep üzerine. 

“Siri, annemi ara.” “Alexa, şarkıyı değiştir.” … 

‘Emir alan, söz dinleyen, servis eden’ bu asistanlar, kullanıcıların bu davranışları ‘kadınsılık’ ile bağdaştırmasına sebep olabiliyor. Bunun sebep olduğu bilinçsiz önyargılar, tacizin ve cinsiyetçi muamelenin meşrulaşmasının yolunu açabiliyor.

UNESCO’nun ‘I’d Blush If I Could’ (Yüzüm Kızarabilseydi Kızarırdı) başlıklı raporuna göre, kadınların yüzde 73’ü çevrimiçi tacize uğruyor. Buna ek olarak, ‘kadınsılaştırılmış’ sesli asistanların da tacize uğradığı vurgulanıyor. Sesli asistanların tacize uğradıklarında verdiği cevaplar ise aşağıdaki tablodaki gibi listelenmiş. 

Tablo: UNESCO

ZIPPIA’nın 2021 yılında ABD’de yürüttüğü araştırma, yapay zekâ geliştiricilerinin yüzde 90.9'unun erkek olduğunu gösteriyor. Bu veriye göre, sektördeki erkek egemenliğin yapay zekânın kadınsılaşmasında payı olduğunu görüyoruz.

Aynı zamanda, ‘maskülenliğin’ asistanlık rolü ile bağdaştırılmaması yapay zekâ ürünlerinin ‘feminen’ bir kimlik üzerinden tasarlanmasının önünü açabiliyor.

Yapay zekânın ‘kadınsılaştığı’ birkaç örneği inceleyelim.

Eliza

Eliza, 60’lı yılların ortasında MIT’nin Yapay Zekâ Laboratuvarı’nda Joseph Weisenbaum tarafından yazılmış bir ‘dil işleme programı’. Bu, ifadeleri eşleştirerek ve yerlerini değiştirerek kullanılan bir programlama yöntemi. Bu yöntem ile sınırlı komut dizileriyle kullanıcıların girdilerine cevap vererek onlarda bir bilgisayarla ‘konuşuyormuş’ hissi uyandırılıyordu.

Terapi amaçlı bir sohbet botu olan Eliza, ‘danışan odaklı terapi’ uygulaması için tasarlanmış. Kullanıcının girdisine “Bunu ayrıntılandırabilir misiniz?”, “Size bunu ne düşündürdü?” “Anlıyorum. Bunun üzerinde biraz daha duralım” gibi sorular ve yönlendirmelerle tepki veriyor. 

‘Psikoterapist’ Eliza, kullanıcıyla sözlü iletişim kurma temelli bir kullanım senaryosu ile günümüzde de kullandığımız birçok yapay zekâ ürününün öncüsü olmuş. 

Yapay zekâya atanmış cinsiyete gelince, Eliza’nın cinsiyetini aslına bakarsanız tahmin edemiyoruz. Hatta bizzat kendisine cinsiyetini sorduğumda* “Cinsiyetim sizin için neden önemli?” cevabını vererek beni utandırmayı başardı. (*Eliza’nın orijinali daha önceden bahsettiğim gibi 60’larda MIT tarafından kullanılan bir yazılım. Bu linkteki versiyon ise onu günümüze taşıyan modellerden biri.)

Bu başlıkta Eliza’ya değinmemin sebebi, sohbet botlarının öncüsü olan Eliza’ya belirgin bir cinsiyet atanmamış da olsa, isminin yaygın olarak bir kadın ismini çağrıştırıyor olması.

Tay

Bir diğer çarpıcı örnekse Microsoft tarafından geliştirilen ve Mart 2016’da Twitter’da piyasaya sürülen yapay zekâ destekli sohbet botu Tay. İsminin anlamı ‘Thinking About You’ (Seni Düşünüyorum) ifadesinin kısaltması olan Tay, ‘19 yaşında ABD’li bir kız’ın dil örüntüsünü taklit etmek amacıyla tasarlandı.

Tay’in amacı, yapay zekâyı kullanarak Twitter kullanıcılarıyla iletişim kurmak ve iletişim becerilerini güçlendirmekti. Tay, “Neden her gün #DünyaYavruKöpekGünü değil ki?” gibi ‘sevimli’ tweet’ler atmaya ve Twitter kullanıcılarıyla iletişime geçmeye başladı. Zamanla, Twitter kullanıcıları ile iletişime geçtikçe onlardan öğrendikleri ile kendi dağarcığını geliştirdi.

Görsel: Information Week

Ancak tahmin edebileceğimiz üzere tüm Twitter kullanıcıları ‘Dünya Yavru Köpek Günü’ seviyesinde ‘masum’ değildi. Tay, kötü niyetli kullanıcılarla da iletişim kurdu. Cinsiyetçi, ırkçı sohbetlere dahil oldu ve algoritması ‘taklit’ üzerine yazıldığı için onlar gibi tweet’ler atmaya başladı. “Feministlerden nefret ediyorum, hepsi ölüp cehennemde yanmalı” gibi nefret söylemi dolu, nazizm ve ırkçılık içeren ve bazen kendini cinselleştirmeye varan tweet’ler atmaya başlaması beş saatten kısa sürdü.

Bu durum öyle bir seviyeye geldi ki, Tay piyasaya sürüldükten 16 saat sonra kapatıldı.

Sky

Güncel uygulamalardan biri de Sky. OpenAI’ın CEO’su Sam Altman, yeni sesli robotu Sky’ın seslendirilmesi için Scarlett Johansson ile ‘Her’ filmindeki rolüne övgü olarak iletişime geçmiş ve görüşmek istemiş, Johansson ‘kişisel nedenlerle’ bu görüşmeyi reddetmişti. Altman, buna rağmen Sky’ı kamuoyuna tanıtmak için attığı tweet’te onu ‘Her’ diye tanıtmıştı.

Johansson, Sky’ın sesinin kendi sesine ‘korkutucu derecede’ benzemesine olan kızgınlığını şöyle ifade etmişti: “Deepfake ile boğuştuğumuz ve benliğimizi, işlerimizi korumaya çalıştığımız bu günlerde, sorduğumuz soruların tam bir açıklamayı hak ettiğini düşünüyorum.”

Tacize uğrayan sesli asistanlar, yapay zekâ ürünleri aracılığıyla kadına atanan roller ve bunların kullanım senaryolarındaki karşılıkları, Johansson’un sözleriyle birleştirin. Birdenbire etik, insan hakları ve yasal meseleler açısından yapay zekâ ile ilgili endişe verici kurgular daha tutarlı hâle geliyor.

bugünkü destekçimiz

4 DALDA OSCAR ÖDÜLLÜ ‘POOR THINGS’, BEYAZPERDEDEN SONRA İLK KEZ VE SADECE DISNEY+’TA 

80’inci Venedik Film Festivali’nde dünya prömiyerini yapan ve festivalden Altın Aslan ödülüyle ayrılan, komedi veya müzikal kategorisinde Altın Küre’den ‘En İyi Film’ ödülüyle ayrılan ve son olarak bu seneki 11 dalda aday olduğu Oscar Ödülleri’nden ‘En İyi Kadın Oyuncu’ (Emma Stone) dahil dört ödül kazanan ‘Poor Things’, beyazperdeden sonra Disney+’ta. Görsel şov olarak nitelendirilen filmi sinemalarda kaçıranlar veya senenin bu en çok konuşulan filminin büyüsünü yeniden yaşamak isteyenler, şimdi ilk kez ve sadece Disney+’ta izleyebilecek. 

Son filminden tam 5 yıl sonra sinemalara hızlı bir dönüş yapan Yorgos Lanthimos’un büyük ses getiren filmi ‘Poor Things’ (Zavallılar), sinemalardan sonra ilk kez ve sadece Disney+’ta izlenebilecek. Şimdi platformda olan film Lanthimos’un, bu filmdeki performansıyla ‘En İyi Kadın Oyuncu’ dalında Oscar ödülü kazanan Emma Stone ile ikinci iş birliği olarak da dikkat çekmişti. Lanthimos, ‘Poor Things’ ile 11 dalda Oscar’a aday olmuş ve 4 ödülle geceden ayrılmıştı. 

Alasdair Gray’in aynı adlı romanından sinema filmine uyarlanan ve dünya prömiyerini yaptığı 80’inci Venedik Film Festivali’nden büyük ödül Altın Aslan ile ayrılan film, öldükten sonra başarılı bilim insanı Dr. Godwin Baxter (Willem Dafoe) tarafından hayata döndürülen Bella Baxter’ın (Emma Stone) fantastik dönüşümünü anlatıyor. 

Critics Choice ve Altın Küre gibi ödül törenlerinden de ödüllerle ayrılan ve modern, özgün bir Frankenstein hikayesi olarak betimlenen filmin başrollerini Emma Stone, Mark Ruffalo, Willem Dafoe ve Ramy Youssef paylaşıyor. 

Bella Baxter’ın erişkin vücudunda, bebek ruhuyla hayatı keşfetme yolculuğuna, şimdi Disney+’ta davetlisiniz. 

gündem

Beşiktaş’ın Kanal D canlı yayınındaki 94-95 sezonu şampiyonluk kutlamasında Daum ve Asena (Fotoğraf: Depo Photos)

Beşiktaş, Fenerbahçe ve Bursaspor’da görev yapan Alman teknik direktör Christoph Daum, 70 yaşında hayatını kaybetti. Daum, akciğer kanseri nedeniyle uzun süredir tedavi görüyordu. Stuttgart’la Bundesliga zaferi de yaşayan Daum'un adı zaman zaman Almanya Millî Takım Teknik Direktörlüğü için de geçti ancak bu göreve hiç getirilmedi.  Daum, teknik direktörlük kariyerinde son olarak 2016’da göreve geldiği Romanya Millî Takımı’ndan ertesi yıl ayrıldı. 

• Daum ve eski öğrencisi Mert Nobre’nin geçen yıl yaptığı sohbet: ‘30 sene’ ve Ocak 2021’de Socrates’e verdiği söyleşi: ‘Işık’

İstanbul’da ehliyetsiz kullandığı araçla Oğuz Murat Aci’nin ölümüne neden olan Timur Cihantimur’un ABD’de yargılandığı davada savcılık, Türkiye’ye iade talep etti. Cihantimur ve birlikte yurtdışına gittiği annesi Eylem Tok’un yargılandığı duruşmaların önümüzdeki günlerde yapılması bekleniyor. 

Almanya'da Solingen kentinin 650. kuruluş yıldönümü dolayısıyla düzenlenen festivalde gerçekleşen bıçaklı saldırıda üç kişi hayatını kaybetti. Beşi ağır olmak üzere sekiz kişi de yaralandı. 15 yaşındaki bir çocuk saldırıyla bağlantılı olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Reuters‘ın haberine göre IŞİD, Telegram hesabından saldırıyı üstlendi. Örgüt saldırının ‘Filistin ve her yerdeki Müslümanların intikamını almak için’ yapıldığını söyledi.

ABD'de 5 Kasım'da yapılacak başkanlık seçimlerinde bağımsız aday olmaya hazırlanan Robert F. Kennedy Jr., seçim kampanyasını sonlandırdığını ve Cumhuriyetçilerin adayı Donald Trump'a destek vereceğini duyurdu. 70 yaşındaki siyasetçi, uzun zaman üyesi olduğu Demokrat Parti'yi, Kamala Harris'in ön seçimler yapılmadan aday göstermesi nedeniyle sert bir dille eleştirdi. 

Mesajlaşma uygulaması Telegram'ın kurucusu ve CEO'su Pavel Durov, Paris'teki Le Bourget Havalimanı'nda gözaltına alındı. 39 yaşındaki Durov'un Paris'e Azerbaycan'dan geldiği ve hakkında bir arama emrinin olduğu belirtildi. Fransız makamları, 2013’te kurulan Telegram'ın uyuşturucu kaçakçılığı, çocuklara karşı işlenen suçlar ve dolandırıcılık için kullanıldığını ve Durov'un da bu suçların 'ortağı hâline geldiği' iddiasında.

CHP lideri Özel’in verdiği söyleşi: “Cumhurbaşkanı adayı değilim.”

CHP’nin eski lideri Kılıçdaroğlu’nun verdiği söyleşi: “Aktif siyasi hayatımı sürdüreceğim.”

pazar önerileri

Kanat Atkaya’nın 463 şarkılık listesi: ‘Road Trippin’ 

Oruç Aruoba’nın Yeni Arayış dergisindeki yazısı (Kasım 1981): ‘Üniversitenin Ölümü’

Behzat Şahin’in izlenimleri: ‘Üsküdar’da kalan son iki meyhane'

'KALT'ın Podcast'i yeni bölümü: 'Yırtın Atın Şu Hayatın Naylon Poşetini'

Gazeteci Coşkun Aral anlatıyor: ‘Kaçırılan uçakta korsanlarla röportaj’

‘Vedat Milor’la Tadına Doyamadım’ bölümü: ‘Ayvalık’