Sayı: 205 - Ortalama okuma süresi: 3 dakika (844 kelime)

🎧 kapsül | günlük doz, tüm podcast platformlarında ve YouTube’da. Kapsül’ün uygulaması iOS ve Android’de.

Çürüyen beyinler: Sosyal medya ve okumanın yavaş ölümü

Kitap eleştirmeni olarak yaptığım iş eskiden kokteyl partilerinde kıskançlık uyandırırdı; insanlar okuyarak geçirdikleri bir hayatın hayalini kurardı. Şimdi ise işim daha çok, partidekilerin istedikleri kadar kitap okumadıklarını itiraf etmelerine neden oluyor - sanki onlara ‘Moby-Dick’ üzerine bir sınav yapacakmışım gibi.

İrlandalı romancı Anne Enright'ın 2022’de, ‘Ulysess’in 100. yıldönümünü kutlayan bir panelde bana hatırlattığı gibi, James Joyce'un ‘Ulysses’inin bir ‘erkek mıknatısı’ olduğu günler çoktan geride kaldı. Kendi üniversite kitaplığımda da benzer amaçlarla David Foster Wallace'ın bin sayfalık ‘Infinite Jest’ kitabının bir kopyası bulunuyordu.

Perfect Days (Mükemmel Günler)/2023

Bugün artık edebiyat öğrencileri bile uzun kitaplar okumuyor. Hem ABD hem de İngiltere'deki üniversitelerde ders veren Shakespeare uzmanı Sir Jonathan Bate yakın zamanda bu düşüşten yakınıyordu. BBC Radyo 4’e, kırk yıl önce “Bir öğrenciye 'Bu hafta Dickens var. Lütfen ‘Büyük Umutlar’, ‘David Copperfield’ ve ‘Kasvetli Ev’i okuyun' diyebilirdiniz” diyordu. “Şimdi, haftada üç roman yerine, pek çok öğrenci bir romanı üç haftada bitirmeye çalışıyor.”

‘Reading Agency’ adlı yardım kuruluşu tarafından kısa süre önce yapılan bir anket, Birleşik Krallık'taki yetişkinlerin yalnızca yarısının keyif için düzenli olarak kitap okuduğunu gösterdi. 2015 yılında bu oran yüzde 58'di. Daha da endişe verici olanı, bu kişilerin yüzde 35'inin eskiden bu hobiden zevk alan okurlar olması. Aralarında romancıların da bulunduğu kokteyl partisi itirafçılarım, artık kendilerini okumak yerine yatakta telefon ekranına bakarken bulduklarını söylüyorlar. Onları kim suçlayabilir ki? Sosyal medya, uyarma ve doğrulama ile dikkatimizi ele geçirmek için tasarlanıyor.

‘Reader, Come Home: The Reading Brain In A Digital World’ (Okuyucu, Eve Dön: Dijital Çağda Okuyan Beyni Anlamak) kitabının yazarı nörobilimci Maryanne Wolf'a göre, beynimiz dil öğrenimi için hazırlanmış olsa da, okumaya doğuştan programlı değildir; okuma öğrenilen bir beceridir. Ancak beyin plastisitesi her iki şekilde de çalışır: onu kullanırsınız ya da kaybedersiniz ve biz giderek onu kaybetmeyi seçiyoruz. Oxford University Press'in 2024 yılı sözcüğü ‘beyin çürümesi’ oldu. Bu ifade, hem internette bulunan ’düşük kaliteli, düşük değerli içerik’ hem de bu içeriğin aşırı tüketiminden kaynaklanan entelektüel bozulma anlamına geliyor. İlk olarak Henry David Thoreau'nun 1854 tarihli ‘Walden’ kitabında kaydedilen bu kelimenin bu yılki kullanımındaki artış, (ironik bir şekilde) TikTok videolarındaki referanslara bağlanıyor.

Sosyal medyanın kolay dopamin etkisi, okumaya kıyasla zahmetli olabilir. Ancak ödüller ekstra çabaya değer: düzenli okuyucular daha iyi hissettiklerini; uyku, odak, çevreyle bağ kurma ve yaratıcılıklarının geliştiğini belirtiyor. Sadece altı dakikalık okumanın stres seviyelerini üçte iki oranında azalttığı gösterilirken, derinlemesine okuma eleştirel düşünme, empati ve kendini değerlendirebilme gibi ek bilişsel ödüller de sunuyor.

Kişiselleştirilmiş kitap ‘reçeteleri’ sunan bir bibliyoterapist ve Susan Elderkin ile birlikte ‘The Novel Cure: An A to Z of Literary Remedies’ (Çare Edebiyat: A'dan Z'ye Edebî bir Çözümleme) kitabının ortak yazarı olan Ella Berthoud, danışanlarının nasıl daha fazla okuyacakları konusunda giderek daha sık rehberlik istediğini söylüyor. Okuma alışkanlığı kazanmak için sesli kitapları denemeyi, basılı kitaplar için bir okuma köşesi oluşturmayı ve bir okuma günlüğü tutmayı öneriyor, çünkü not almak okuduklarınızı hafızaya yerleştirmenize yardımcı oluyor. Bir taşla iki kuş vurmak isteyenler içinse Berthoud, okurken hulahop çevirmenin etkileyici koordinasyonunu gösteriyor.

Berthoud, okuma kaslarınız körelmişse, doğrudan açıklamalı bir ‘Ulysses'e dalmak yerine, kısa öyküler veya romanlarla küçük bir başlangıç yapmanın daha kolay olacağını söylüyor. 

Kurgu piyasası, BookTok'ta (TikTok’taki bir okuma topluluğu) popüler olan suç, fantezi ve romantizm gibi türler tarafından desteklenirken, kurgu dışı satışlar yıldan yıla belirgin bir şekilde düşüyor. Kurgu dışı kitapların daha kolay okunabilir olduğu görüşü, Blinkist, Headway ve StoryShots gibi büyük ölçüde yapay zekâ tarafından üretildiği düşünülen kitap özeti uygulamalarının ortaya çıkmasına neden oldu. Ancak yapay zekânın telif hakkı ve doğruluk sorunlarını bir kenara bıraksak bile, okumak sadece verimlilikle ilgili değildir. İyi bir kurgu dışı kitap sadece bilgi değil, aynı zamanda bir diyalog da sunar: Bir yazarın düşünce sürecini takip etmek kendi zihnimizi de düşünmek için eğitir.

Richard van Mensvoort

Bu yılki favori kurgudışı kitabım - ve beyin çürümesine karşı mükemmel bir panzehir -Edwin Frank'in ‘Stranger than Fiction: Lives of the Twentieth-Century Novel’ (Kurgudan Daha Tuhaf Yirminci Yüzyıl Romanının Yaşamları) oldu. Daha fazla okuma önerisi içeren bir kaynakçayla birlikte 33 kitabı kapsayan bu eser, hem derin bir okuma egzersizi yapmanın bir yolu hem de tarihin en büyük eserlerinden bazılarıyla yeniden etkileşime geçmek için bir portal oldu.

‘The Marginalian’ adlı edebiyat sitesini kuran yazar Maria Popova, bir keresinde edebiyatı ‘orijinal internet’ olarak tanımlamıştı; her referans ve dipnot ‘başka bir metne giden bir köprü’ görevi görüyor. Bunun avantajı ise, dikkatinizi çekmek için bağırıp çağıran viral içerikler olmadan bu analog internette kaybolabilmeniz oluyor.

ABD'de TikTok yasağı yürürlüğe girse bile, onun yerini alacak başka platformlar ortaya çıkacaktır. Öyleyse 2025'te neden başucunuzdaki telefonu bir kitapla değiştirmiyorsunuz? Her gün ekran başında geçirdiğiniz zamandan sadece bir saat kısarak haftada bir kitap okuyabilirsiniz ve bu da sizi okuyucuların en seçkin yüzde biri arasına sokar. Melville (ve bir Hula-Hoop) isteğe bağlıdır.

Eleştirmen Mia Levitin’in yazısının orijinali/çev. Kapsül

Levitin, aynı zamanda 'The Future of Seduction’ (Baştan Çıkarmanın Geleceği) kitabının yazarı.

pazar önerileri

Elevator Music canlı seti: ‘Fatboy Slim’

bantmag. seçkisi: ‘2024’ün en iyi 75 filmi’

Başrollerinde Tarık Akan, Oya Aydoğan ve Erdal Özyağcılar yer aldığı Şerif Gören filmi (1987): ‘Beyoğlu'nun Arka Yakası’ 

Mashable derlemesi: ‘Ufak bir dokunuşla kahve nasıl daha lezzetli hâle getirilir?’

‘Ayaküstü Lezzetler’ bölümü: ‘İstanbul Gece Lezzetleri’

Şokopop (Ekim Acun), ‘Aslına Bakarsan’ podcastinde Özgür Mumcu’nun konuğu: ‘Türkiye’nin Magazin Döngüsü’