Sayı: 193 - Ortalama okuma süresi: 8 dakika (1.815 kelime)

Paris 2024: Olimpizm idealinden geriye ne kaldı?

Hazırlayan: Cem Pekdoğru

2024 Paris Olimpiyatları’na doğru geri sayımımız bu hafta son buluyor. 26 Temmuz Cuma akşamı, 10 binden fazla sporcunun Seine Nehri üzerindeki geçit töreniyle birlikte dünya gözlerini yaklaşık 20 günlüğüne Fransa’nın başkentine çevirecek ve “olimpizm” idealinin son kırıntılarını görmeyi ümit edecek.

Fotoğraf: Mickael Chavet / Depo Photos

Citius, Altius, Fortius. Modern Olimpiyat’ın kurucusu sayılan Pierre de Coubertin’ın yol göstericisi olan üçleme buydu: daha hızlı, daha yükseğe ve daha güçlü. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC), bu sloganın 21. yüzyıldan bakıldığında biraz arkaik kaldığını fark etmiş olmalı ki son dönemde “Olimpik değerler” altında yeni bir üçlemeyi öne çıkarmaya başladı: mükemmeliyet, saygı ve dostluk. Paris’in ev sahipliğindeki 2024 Yaz Olimpiyatları’nda kaçınılmaz olarak denkleme farklı bir “hendiatris” de dâhil olacak: Liberté, Égalité, Fraternité. Peki tüm bu üçlemeler, Paris 2024’e saatler kala, dünyanın bugünkü gerçekliğinde ne ifade ediyor?

Kardeşlik mi, savaş mı?

Filistin ve Ukrayna toprakları başta olmak üzere dünyada devam etmekte olan savaşları düşününce, Münih 1972’den bu yana “politik yükü en ağır” Olimpiyat ile karşı karşıya olduğumuzu fark ediyoruz. Fransa’daki genel seçimlerin, bu gerilime yeni cepheler eklemesinden endişeleniyordu ancak sonuçların Olimpiyat açısından da ferahlatıcı olduğu söylenebilir.

Önümüzdeki birkaç hafta boyunca hayatımızda ciddi bir yer işgal edecek Olimpiyat folkloru içinde, 2024 yazının gerçekliğinde kulağa gerçek dışı gelen birçok fenomen var. Bunların başında herhâlde Birleşmiş Milletler’e göre Olimpiyat’ın köşe taşlarından biri olan “olimpik ateşkes” kavramı geliyor. Rusya ve Belarus’tan gelen sporcular, Ukrayna’da 2022’den beri devam eden savaş nedeniyle Paris’te ülke bayraklarıyla yarışmayacak. Eğer savaşı “aktif” olarak desteklediklerine dair bir bulguya rastlanmazsa, Athletes Individuels Neutres (AIN) yani “tarafsız ferdî sporcular” olarak müsabakalara katılabilecekler. Elbette “aktif” sözcüğünün muğlaklığının savaş yanlısı sporcular lehine kullanıldığına ve bu yaptırımların kâğıt üzerinde kaldığına inananların sayısı hiç de az değil.

Fotoğraf: The Guardian

Londra ve Kiev merkezli bir hukuk firması, bu hafta yayınladığı dosyada 17 sporcunun Ukrayna’daki savaşa destek verdiklerini sosyal medyada ifade ettiklerini öne sürdü ve bu sporcuların Paris 2024’ten menedilmesini talep etti. Ukrayna Millî Olimpiyat Komitesi, oyunlar öncesi hazırladığı rehberde sporcuların Rusya ve Belarus’tan gelen rakipleriyle el sıkışmamasını salık vermişti. 2020 Tokyo Olimpiyatları’nda Ukrayna’nın kazandığı tek altın madalyanın sahibi ve Ukrayna parlamentosunun ilk siyah üyesi olan güreşçi Zhan Beleniuk bu tavsiyeye destek verirken, Rusya ve Belarus’tan rakipleriyle aynı sahaya çıkmayı reddedecek sporculara da karşı çıkamayacağını belirtiyor. Beleniuk, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal ederken ülkenin sportif altyapısına da kastettiğini ve 450’den fazla ulusal düzeydeki sporcunun savaş sırasında hayatını kaybettiğini göz önüne alınca IOC’nin yaptırımlarını orantısız bulduğunu ifade ediyor.

Her ne kadar IOC bu görüşe katılmasa da olimpik ateşkesi ihlal eden ülkeler, Rusya ve Belarus’tan ibaret değil. Henüz birkaç gün önce Yemen’e hava saldırısında bulunarak Ortadoğu’daki tehdidini Filistin topraklarının dışına taşıyan İsrail’in Paris 2024’te temsil edilmesi yaygın biçimde protesto ediliyor. (Bugün oynanacak İsrail-Mali maçında, aktivistlerin protestolarına karşı 1.000 polisin hazır bulunacağı bildirildi.) Tüm bu eleştiriler karşısında IOC başkanı Thomas Bach, “Apolitik olmadan da politik tarafsızlığımızı koruyabiliriz” diyerek kararlarını savunmaya ve Birleşmiş Milletler’in resmî olarak tanımadığı Filistin devletini ve millî olimpiyat komitesini tanımakla böbürlenmeye devam ediyor.

Tıpkı Ukrayna’da olduğu gibi, Filistin’de de İsrail güçleri tarafından hedef alınanlar arasında ülkenin spor insanları ve spor tesisleri de vardı. Gazze’nin merkezindeki Yermuk Stadyumu’nun âdeta bir toplama kampına dönüştürüldüğünü ve Filistin olimpik futbol takımı antrenörü Hani Al-Masdar ve yüzlerce Filistinli sporcunun son bir yıl içerisinde öldürüldüğünü hatırlatalım.

Harita: Google

Özgürlük mü, gözetleme mi?

Paris 2024 organizasyon komitesinin direktörü Étienne Thobois, ilk günden bu yana “tüm dünyayı kucaklayan büyük bir parti” fikrinden söz ediyor ve ziyaretçilerin eğlenmesi için Paris şehrinin her köşesini kullanıma açacaklarını vadediyordu. Buna tam 1.4 milyar dolarlık bir harcamanın adresi olan Seine Nehri’nin temizlenmesi projesi de dâhil.

Tüm güvenlik endişelerine karşın Paris’in açılış seremonisini alışıldığı üzere bir stadyumda değil de Seine Nehri üzerinde düzenlemekte diretmesi, aslında Kasım 2015’teki Paris saldırıları sonrası ülkece alınan tavrın bir uzantısı olarak okunabilir. O günlerde bu saldırılardan birinde Bataclan’daki bir rock konserinin hedef alınması, öncelikle Paris şehrinin kültürüne ve yaşayış biçimine bir gözdağı olarak yorumlanmıştı. Bu yüzden de Paris 2024’ün –adaylık sürecinin başından itibaren– şehrin dışında konuşlanmış, güvenlik önlemlerinin daha kolay uygulanabileceği izole edilmiş tesisler yerine doğrudan şehrin kalbinde yapılması, ziyaretçilerin Paris’le özdeşleştirdikleri her köşenin birer Olimpiyat sahnesine dönüştürülmesi öncelik addedildi. Nehirdeki geçit töreniyle beraber, Trocadero ve Eyfel Kulesi’nin selamlanması bu açıdan da güçlü bir sembol olacak. Eyfel Kulesi, Concorde Meydanı, Versay Sarayı, olimpik müsabakalarda kullanılacak tarihî mekânlardan sadece birkaç tanesi.

Fotoğraf: Twitter

Thobois, olimpik misafirlerine şehrin tüm anahtarlarını vadededursun, Paris nüfusunun bir bölümü ise mesken edindikleri sokaklara bir süredir giremiyor. Şehrin sokaklarında dolaşırken bile eski aşinalığı, güveni ve mahremiyeti hissetmeleri mümkün değil. Zira Paris’in tüm sokakları, Olimpiyat bahanesiyle 24 saat süren bir gözetim altında. Şehri gözetleyen algoritmik esaslı yapay zekâ sistemlerinin, batı medeniyeti için ilk geniş kapsamlı test alanı olarak Paris seçilmiş gibi görünüyor. Şehir sakinleri, yeni bir yasayla uygulamaya sokulan bu sistemlerin Olimpiyat-sonrası yeni gerçekliğe dönüşeceğinden artık neredeyse emin. Paris halkının bir kobay faresi olarak kullanıldığını, böyle hissettiklerini dile getiren çok sayıda insana da rastlıyoruz.

45 bin polis ve jandarma görevlisine ek olarak, Olimpiyat Oyunları boyunca Paris sokaklarında asker üniformalarına da rastlayabilirsiniz. 10 bin askerin Olimpiyat alanlarına maksimum 30 dakikalık bir mesafede konuşlanacağı askerî kamp, II. Dünya Savaşı’ndan bu yana Fransa’daki en büyük askerî topluluk olacak. Keskin nişancıları taşıyan helikopterler ve insansız hava araçları, yapay zekâ kameralarına Paris hava sahasında eşlik etmeye çoktan başladı.

Eşitlik mi, mülksüzleştirme mi?

Thobois ve arkadaşları, Paris 2024’ün Olimpiyat tarihine geçeceği birçok veçheden bahsediyor. Öngörülen bütçeyi aşmalarına gerek kalmayacağını, böylelikle en “sürdürülebilir” Olimpiyat olarak haleflerine ilham vereceklerini iddia ediyorlar. Aynı zamanda Londra 2012 ve Rio 2016 verilerine nazaran karbon emisyonunun yarı yarıya düşürülmesini hedeflediklerini, bunu başarıp tarihin en temiz, en ekolojik (ya da ekolojik farkındalığı yüksek) oyunlarını hayata geçireceklerini dillendiriyorlar.

Jean-Luc Melenchon. (Fotoğraf: Depo Photos)

Jean-Luc Melenchon liderliğindeki Boyun Eğmeyen Fransa (LFI) partisinden ayrılarak L’Apres’yi kuran Danielle Simonnet, tüm bunları bir “greenwashing” anlatısı olarak yorumluyor ve “En ekolojik Olimpiyatlar, hiç düzenlenmeyen Olimpiyatlardır” hatırlatmasını yapıyor.

Eşitlik perspektifinden bakıldığında ne kadar sorunlu bir Olimpiyat ile karşı karşıya olduğumuzu anlatmak için, ilk olarak, neredeyse şehirle ilgili tüm haklarından alıkoyulan Parislilere geri dönebiliriz. Bugün belirli sokaklara giremeyen Paris sakinlerinin feragat ettiği kent haklarını bir kenara koyalım; bir de adaylık sürecinden bu yana şehirden sistematik olarak sürgün edilen yoksullar, evsizler ve göçmenler var.

Fotoğraf: The NYT

Rio 2016 öncesinde “favela” adı verilen mahallelerin nasıl güvenlik bariyerleriyle çevrelenip ehlileştirildiğini ve en nihayetinde “temizlenip” mutenalaştırıldığını hatırlayacaksınız. Paris’te de temizlenmek istenen tek şey Seine Nehri değil. Londra ve Rio’da da örneklerini gördüğümüz gibi, önce şehrin merkezini mesken tutmuş evsiz ve göçmenlerin Olimpiyat seyyahı burjuvaların göz zevkini bozmamak adına şehirden kovulmalarına tanıklık ettik.

Olimpiyat Köyü projesiyle şehrin merkezinden atılan yoksullar da bu mülksüzleştirme operasyonunun uzun vadeli mağdurları olacak. Olimpiyat adaylığı sürecinde inşa edilen konutlar, Paris 2024 sonrasında yüksek gelirli yeni sahiplerini beklemeye koyulacak. Revers de la Medaille inisiyatifinin yayınladığı rapora göre, son bir yıl içinde toplam 12 bin 545 kişi Olimpiyat ile ilişkili tahliyelerden olumsuz etkilendi.

Paris 2024’te eşitlik açısından not düşülebilecek en büyük kazanım ise, toplumsal cinsiyet eşitliği alanında olacak gibi görünüyor. Olimpiyat tarihinde ilk defa müsabakalara katılan kadın sporcu sayısı, erkek sporcularla eşit olacak. Kapanış gününde de bu sefer sahne gelenek olduğu üzere erkeklerin değil, kadın sporcuların olacak; menüde kadınlar maratonu ve kadınlar basketbol finali var.

LGBTİ+ kimliğini açıklayan bazı olimpik sporcular (Kolaj: OutSports)

Trans sporcuların uğradığı haksızlıklar ve bu konuya dair tartışmalar spor dünyasının gündemini bir süre daha meşgul edecek gibi görünüyor. Ancak Paris 2024, LGBTİ+ sporcuların temsili bakımından da birçok rekorun kırıldığı Olimpiyat olacak. Spor sahalarındaki LGBTİ+ mevcudiyetini takip eden OutSports.com’un haberine göre, Paris 2024 katılımcıları arasında bugüne kadar açılmış (cinsel kimliğini açıklamış) 155 LGBTİ+ sporcu var. OutSports kurucularından Cyd Zeigler, Tokyo 2020’de nihai sayının 186’ya ulaştığını ancak listeyi yayınladıkları ilk tarihte 120 sporcuyla başladıklarını hatırlatıyor. Bugüne kadar uluslararası sahneye çıkmamış yeni sporcuların hikâyeleriyle karşılaştıkça, üç hafta sonra bu rekorun da kırılacağını tahmin etmek zor değil. Aynı zamanda Olimpiyat Köyü içerisinde kurulan Pride House (Onur Evi) da Oyunlar tarihinde bu konudaki ilk güçlü adım olarak görülebilir.

gündem

Fotoğraf: Christian Einecke / Depo Photos

Paris 2024’ün 26 Temmuz Cuma günkü açılış seremonisinde Türkiye bayrağını taşıyacak isimlerin, Tokyo’da okçulukta altın madalya kazanan 25 yaşındaki Mete Gazoz ve boksta Olimpiyat altınına ulaşan 26 yaşındaki Busenaz Sürmeneli olacağı açıklandı.

• ABD bayrağını tenisçi Coco Gauff’la birlikte taşıyacak LeBron James, bu göreve layık görülen ilk Amerikalı basketbolcu olarak da tarihe geçti. Ev sahibi Fransa’nın bayrak taşıyıcıları ise, yüzücü Florent Manaudou ve disk atmacı Melina Robert-Michon.

2024 Fransa Bisiklet Turu, sarı mayoyu devraldıktan sonra arkasına hiç bakmayan Tadej Pogacar’ın genel klasman birinciliğiyle noktalandı. 2024 İtalya Bisiklet Turu’nu kazandıktan sonra buraya gelen Pogacar, 1998’de Marco Pantani’den bu yana Giro-Tour dublesi yapan ilk bisikletçi oldu. Her iki büyük turda da altışar etap zaferi elde eden Pogacar, son iki yılın Tour de France kazananı Jonas Vingegaard’ya 6 dakika 17 saniye, ilk defa Fransa Bisiklet Turu’na katılan üçüncü Remco Evenepoel’a 9 dakika 18 saniye fark attı. Paris 2024 yol yarışında da start alacak olmasına rağmen Pogacar, favoriler arasında gösterilmiyor. Pogacar’ın hiç dinmeyen kazanma iştahına dair, İnan Özdemir’in Kapsül Pazar’daki yazısını ıskalamayın.

• Sprint yeteneği yüksek bisikletçilerin yarıştığı yeşil mayo klasmanını birinci bitiren Eritreli Biniam Girmay, bunu başaran ilk siyah Afrikalı olarak tarihe geçti. Dağ etaplarında topladığı puanlar neticesinde Ekvadorlu Richard Carapaz da benekli mayonun nihai kazananı oldu. 2024 Fransa Bisiklet Turu aynı zamanda Mark Cavendish, Romain Bardet, Simon Geschke gibi önemli figürlerin duygusal vedalarına sahne oldu.

2024 Superbike Dünya Şampiyonası’nın altıncı durağı Brno’da da Toprak Razgatlıoğlu hâkimiyeti vardı. Toprak, nisan ayında Hollanda’nın Assen pistindeki son yarışı kazandıktan sonra Misano ve Donington’da da üçte üç yapmıştı. Çekya’da da zirveyi kimseye bırakmayan şampiyon motosikletçi, böylelikle üst üste 10 yarış kazanmış oldu ve şampiyonada en yakın rakibi Nicolo Bulega’yla arasındaki puan farkını 64’e çıkardı.

Önceki yıla göre hayli çekişmeli geçen 2024 Formula 1 sezonu, Macaristan’da yeni bir şampiyon daha çıkardı. McLaren-Mercedes’in 23 yaşındaki Avustralyalı pilotu Oscar Piastri, takımının tartışmalı stratejilerine sahne olan yarışta damalı bayrağı ilk sırada geçti ve yarış kazanan 115. isim olarak Formula 1 tarihindeki yerini aldı.

UEFA Erkekler Şampiyonlar Ligi ikinci ön eleme turu ilk maçında Fenerbahçe, dün akşam Stockhorn Arena’da İsviçre ekibi Lugano karşısına çıktı. Teknik direktörlük görevine Jose Mourinho’yu getirdikten sonraki ilk resmî maçında Sarı-Lacivertliler, sahadan 4-3’lük skorla galip ayrıldı ve rövanş karşılaşmasına avantaj taşıdı. Fenerbahçe eğer bu turu geçerse, bir sonraki turda Fransa temsilcisi Lille ile karşı karşıya gelecek.

kapsül spor öneriyor

Fotoğraf: Sports Illustrated

Makale: Olimpiyat öncesi hazırlık karşılaşmasında, son zamanların en şöhretli ABD kadrosuna korkulu anlar yaşatan ve 101-100’lük skorla mağlup olan Güney Sudan erkek basketbol millî takımının dikkat çekici hikâyesi, Chris Mannix’in kaleminden.

Makale: Eddy Merckx ve Bernard Hinault hakkındaki en güzel kitaplardan ikisinde imzası bulunan William Fotheringham, Tadej Pogacar’ın Giro-Tour dublesini tarihsel bağlamda ele alıyor.

YouTube: Bisiklet yorumcuları Berkem Ceylan ve Sarper Günsal’ın Medyascope Spor’da yayınlanan 2024 Tour de France değerlendirmesi.

YouTube: NBA’deki yükselişini sürdüren A millî basketbolcu Alperen Şengün, Fatih Altaylı’ya hayat hikâyesini anlatırken Houston Rockets’taki geleceğine dair de ipucu verdi.

YouTube: Bağış Erten ve İnan Özdemir, Paris 2024 serilerinin ilk bölümünde Türkiye’nin Olimpiyat kültürünü, kişisel Olimpiyat izleme deneyimlerini konuşuyor, A millî kadın voleybol takımının rolünü Burcu Hakyemez’den dinliyorlar.

Podcast: Malcolm Gladwell, Berlin 1936 temalı mini serisinin dördüncü bölümünde Olimpiyat tarihinin tartışmalı figürlerinden Avery Brundage’ın karanlık bir portresini çıkarıyor.