Sayı: 194 - Ortalama okuma süresi: 10 dakika (2.242 kelime)

Olimpiyat Günlükleri (I): Hangi renge boyasak da aklasak?

Hazırlayan: Cem Pekdoğru

2024 Paris Olimpiyatları, 26 Temmuz Cuma akşamı son zamanların en tartışmalı açılış seremonilerinden biriyle start aldı. Kapsül Spor’da üç hafta boyunca yayınlamayı planladığımız Olimpiyat günlüklerinin ilkini beşinci günün şafağında kaleme almadan önce, bugünün dünyasında geçerliliğini çoktan yitirmiş Olimpik modele Olimpiyat düzenlenmeyen yıllarda da muhalefet etmeyi vazife edinen Jules Boykoff ve Dave Zirin’in The Nation için Paris’ten yolladığı makaleleri önerelim.

Fotoğraf: Depo Photos

Açılış Günü:

Geçen haftaki bültenimizde, son 10 yılda Paris’i hedef alan terör saldırıları ve Emmanuel Macron’u erken seçim kararına zorlayan aşırı sağ tehdidi göz önüne alındığında, Fransa’nın Paris 2024 ile birlikte hem içeriye hem dışarıya güçlü mesajlar vermeyi planladığından söz etmiştik. Bu mesajların içeriğinde ne olması beklenirdi? İçeriye: Fransa’nın çeşitliliğini ve farklılığını meydana getiren tüm alt kültürleri temsil eden, son sandık zaferinden sonra Ulusal Birlik Partisi’ne (RN) yeni bir gözdağı veren bir Paris 2024. Dışarıya: Batı medeniyetinin sacayağını oluşturduğu düşünülen 1789 ideallerini güncel ve provokatif bir sürümüyle bir kez daha sergileyen, dünyaya (en azından seküler dünyaya) her şeyin nasıl başladığını hatırlatan bir Paris 2024.

Tiyatro yönetmeni Thomas Jolly’nin elinden çıkan açılış töreninin, ilk andan itibaren tüm tuşlara bastığını ve Macron’u fazlasıyla mutlu ettiğini söyleyebiliriz. Paris 2024’ün açılışını ilan ettikten sonra yaptığı açıklamada Fransa’nın tam da bu olduğunu söyleyen Macron, uzun zamandır imkânsız denen bir organizasyonu başarıyla gerçekleştirdiklerini ve “tüm vatandaşlarının bu gösteriyle gurur duyabileceklerini” ifade etti.

Fotoğraf: The Wrap

Elbette Dionisos’tan Son Akşam Yemeği’ne kadar kültürel, tarihsel ve dinî fenomenin “kılıçtan geçirildiği” tören, birçok kişiyi rahatsız etti. Bunun tam da Fransa’ya özgü bir cüret yahut provokatiflik olduğunu söyleyip keyif almaya bakanlara katılabilirsiniz. Açılış töreninin içerisindeki yüzlerce çelişkiyi ve ikiyüzlülüğü tespit edip ortaya çıkarmaya da çalışabilirsiniz. Bu iki yolun sonunda da sizi bir Olimpiyat madalyası beklemiyor.

Müzikal performanslar üzerinden seremoniyi şöyle bir hatırlayalım… Bir süredir nörolojik bir hastalıkla mücadele eden Céline Dion’un uzun bir süre sonra Paris 2024 açılış töreninde sahneye çıkacağına dair dedikodular yaklaşık bir haftadır gündemdeydi. Yağmur altında, Eyfel Kulesi’nin birinci katından bize Edith Piaf’ın “Hymne à l’amour” şarkısıyla seslenen Dion, sağ salim sonuna geldiğimiz törenin katartik bir zirvesi gibiydi âdeta. 

Fotoğraf: Rolling Stone

Los Angeles 2028’e kadar hafızamda diri kalacağından emin olduğum diğer performans ise, metal grubu Gojira ve opera sanatçısı Marina Viotti’nin Conciergerie binasının balkonlarından yankılanan “Ça ira” sesleriydi. Törende yer alacağı haberi sızdırıldığından beri ırkçı saldırılara maruz kalan Mali doğumlu Aya Nakamura’dan ve Atlanta 1996’dan bu yana beklenmedik bir Olimpiyat klasiğine dönüşmüş “Imagine” icrasıyla birçokları için tatlı bir keşif olan Juliette Armanet’den de bahsetmeden geçmeyelim. Lady Gaga? Galiba şimdiden aklımdan çıkmış.

Neredeyse her dizesiyle Olimpiyat konseptiyle çelişen “Imagine” aslında bu açılış seremonisine nasıl yaklaştığınıza dair sağlıklı bir referans noktası olabilir. O akşam John Lennon’ın (ve Yoko Ono’nun) dizeleri Paris’in gökyüzünde salınırken tüm bu küresel ikiyüzlülüğe tahammül edemeyenlerden miydiniz, yoksa bu geleneği tüm paradokslarıyla kucaklamayı mı seçtiniz? Herkesin eşit olduğu bir dünyada, Paris 2024’te ev sahibi ülke adına yarışacak sprinter Sounkamba Sylla’nın o gün törene ya da kalifiye olduğu yarışlara başörtüsüyle katılmasına neden izin verilmediğini mi soruyorsunuz siz de kendinize mesela? Tüm bu çeşitlilik festivalinin berisinde, toplumda görünmez kılınan, aşağılanan ve onuruna kastedilen tek Fransız Sylla değildi. Olimpiyat bahanesiyle hızlıca meclisten geçirilen bir yasayla mümkün kılınan sosyal temizleme operasyonuyla yerinden yurdundan edilen göçmenlerden ve yoksullardan geçen haftaki bültende söz etmiştik. Ya da ülkelerin/sınırların/kolonyalizmin var olmadığı bir dünya tahayyülünde, sörf yarışmalarına ev sahipliği yapan Tahiti’yi (ve Fransız Polinezyası’nı) nereye oturtacağız?

Fotoğraf: BBC

Seremoninin ikinci yarısında Nicky Doll ve Fransa televizyonunda yayınlanan reality şov ‘Drag Race France’ın eski yarışmacılarının performansı da karışık tepkiler aldı. LGBTİ+ komünitesinin bir kısmı Olimpiyat gibi çoğunlukla muhafazakâr reflekslerle özdeşleşmiş bir sahnede bile bu kadar cesurca bir temsil ve görünürlük kazanımını kutlarken, bunu tarihe bir pinkwashing gösterisi olarak not edenler de var. Son haftalarda sportswashing, greenwashing, purplewashing, pinkwashing (ya da rainbow-washing) gibi İngilizce kavramları bültende çok sık boca ediyoruz; bunları Türkçeleştirmek her zaman kolay olmasa da konunun özünde büyük suçları farklı renklere boyayarak aklamak olduğunu söyleyebiliriz.

Bu noktada velvele.net sitesinde babykilla imzasıyla 2021’de yayınlanan bir yazıdaki pinkwashing tanımını alıntılayalım: “Jasbir Puar 2013’te pinkwashing’i şöyle tanımlar: ‘Bir ulusun bazı topluluklara uyguladığı ayrımcılık politikalarının üzerini küçük bir gruba ayırdığı gey haklarının çığırtkanlığını yaparak kapatma veya dikkati başka yere çekme pratiği.’ Pinkwashing’le öncelikle iyi geyler yaratılarak LGBTQİA+’lar içerisinde bir ayrım oluşturulur. Bununla eş zamanlı olarak pinkwashing yapan ‘ilerici’ beyaz ulus devlet, homofobiyi ‘gerici’ uluslara atfederek kendisini uygarlığın yeni sembolü olarak öne çıkarır.”

Bu tanımla birlikte düşünüldüğünde, törene dair pinkwashing eleştirilerinin dayanaksız olduğunu söylemek güçleşiyor. Olimpiyatlarda ancak belirli kriterlere uyduğu takdirde yarışmalarına izin verilen trans sporcuların önümüzdeki iki hafta boyunca açılış törenindeki görünürlükten yoksun bırakılacağını da tam burada hatırlatmak yerinde olacak. Ancak yine de elmalarla armutları birbirine karıştırmayalım, “Netflix çocuklarımızı zehirliyor” sayıklamalarının bir devamı olarak görülebilecek, “woke karşıtlığı” gibi geçersiz bir politik konumlanmayla homofobi ve transfobiye yeni alanlar açan ilkel görüşlere mümkünse platform vermeyelim.

Fotoğraf: France 24

1. gün: İsrail’in sportswashing zaferi

İlk günün manşetlerindeki skandal, Kanada kadın futbol millî takımı yetkililerinin, rakipleri Yeni Zelanda’nın bir antrenmanını drone vasıtasıyla izlediğinin ortaya çıkması ve neticesinde Kanada’nın FIFA’dan 6 puan silme cezası almasıydı. Suçlamalara ilişkin yeni detaylar ortaya çıkınca Kanada Olimpiyat Komitesi, teknik direktör Bev Priestman’ın da kafileden ayrılmasına karar vermişti.

Boykoff ve Zirin ise, futbol maçlarını farklı bir skandalın yansımalarını ortaya sermek için kullanmayı tercih ediyorlar. İsrail-Paraguay maçı sırasında açılan “Soykırım Olimpiyatları” pankartına ve üzerini Filistin bayrağıyla örten tekerlekli sandalyeli seyirciye dikkat çeken yazarlar, İsrail’in Olimpik katılımının meşruiyetini bir kez daha sorguluyorlar. Gazeteci Karim Zidan’a göre, İsrail kafilesindeki 88 sporcudan 30’u, devam eden savaşa ve İsrail Savunma Kuvvetleri’ne (IDF/İSK) desteğini kamusal alanda beyan etmiş vaziyette. Paris sokaklarındaki “Vive Palestine” ve “Free Gaza” yazılamalarına ve meydanlardaki tüm protestolara karşın, Boykoff ve Zirin, stadyumlarda dalgalanmaya devam eden İsrail bayraklarının ve seremonilerde çalınan İsrail marşının bize Benjamin Netanyahu’nun kazandığı sportswashing zaferini hatırlatması gerektiğinin altını çiziyor.

Yüzücü Valerie Tarazi’yle beraber açılış seremonisinde Filistin bayrağını taşıyan boksör Wasim Abusal’in gömleğine, Gazze göğünden bombalar yağarken güneşin altında futbol oynayan Filistinli çocukların bir resmi nakşedilmişti. İsrail, o günden bu yana Filistin’deki savaş suçlarına devam ederken Yemen, Lübnan ve İran’ı hedef alan saldırılarını da hızlandırıyor. Tabii Thomas Bach’ın olimpik ateşkesine en ufak bir zeval vermeden…

Fotoğraf: Depo Photos

2. gün: “Re-Dream Team” durdurulabilecek mi?

Olimpiyatların ilk haftasının en büyük kahramanları her zaman yüzücüler olagelmiştir. İkinci hafta sonu geldiğinde, yavaş yavaş havuza veda eder ve gözümüzü tartan pist üzerindeki atletizm yıldızlarına çeviririz. Ancak Barselona 1992’den bu yana yüzücülerden ışık çalmayı başaran özel bir takım var, daha doğrusu Rüya Takım. 1988 finalindeki bozgundan sonra Olimpiyatlara profesyonel NBA oyuncularıyla katılma kararı alan ABD, “orijinal” Rüya Takım’da Michael Jordan, Magic Johnson, Larry Bird ve altı müstakbel Şöhretler Müzesi (Hall of Fame) üyesini bir araya getirmişti. Atina 2004’teki büyük hayal kırıklığı sonrası Pekin’de yeniden gümbür gümbür altın madalyaya ilerleyen takım ise “Redeem Team” adıyla taçlandırılmıştı. Amerikan kamuoyu, farklı jenerasyonlardan en görkemli yıldızların temsil edildiği 2024 kadrosu için de “Re-Dream Team” tabirini tedavüle sokmak istiyor. Açılış maçında Sırbistan karşısına çıkan ABD, özellikle hazırlık maçlarını kaçıran Kevin Durant sahne aldıktan sonra bu fiyakalı ismin hakkını verecekmiş gibi gözüktü. Ancak Güney Sudan’ın hatırlattığı gibi, 1992’den beri dünya yerinde saymıyor ve basketbolda gelişmeye devam ediyor.

İlk iki gün odağımda yüzme ve jimnastik müsabakalarının olması çok şaşırtıcı değildi. Fakat çok özel finaller dışında Olimpiyat izleme rutinimde pek yer vermediğim bir spora da ilk defa göz attım; Rafael Nadal ve Carlos Alcaraz’ın (“NadAlcaraz”) çift erkeklerdeki ilk tur galibiyetini hayranlıkla izledim. 38 yaşındaki Rafa’nın, ek iş olarak sürdürdüğü “çiftler oyuncusu” mesleğinde/zanaatında da kusursuzluğa bu denli yaklaşması insanın aklını başından alıyor. İlk turda 6 numaralı seribaşı olan Arjantinli Gonzalez-Molteni çiftini saf dışı bırakan “NadAlcaraz”, Griekspoor-Koolhof’u biraz daha zor da olsa (4-6, 7-6, 10-2) geçmeyi başardı. Sırada 4 numaralı seribaşı Krajicek-Ram çifti var. Nadal’ın tek erkeklerdeki yolculuğuna ise ikinci turda 6-1 ve 6-4’lük setlerle, yakından tanıdığı bir isim, Novak Djokovic nokta koydu. Sakatlığı nedeniyle oyunlardan çekilen Alex de Minaur dışında tüm favoriler yoluna devam ediyor.

Fotoğraf: Depo Photos

3. gün: Türkiye tarihinin ilk takım madalyaları

Pazartesi gününün menüsünde, Türkiye’nin Olimpiyat tarihinde madalya kazanan ilk takımı izlemek vardı. 24 Olimpiyat, 100’den fazla bireysel madalya görmüş bir spor ülkesinin bir takım başarısı için neden bu kadar beklemek zorunda kaldığını sorgulamayı başka zamana bırakalım ve bronz madalyayı kazanarak bu özlemi dindiren sporculara odaklanalım.

Bu tarihî başarının okçuluktan gelmesi tesadüf sayılamaz. 1988’den beri okçulukta takım müsabakalarında temsil edilen Türkiye, bilhassa Barselona 1992’de altıncı, Atlanta 1996’da dördüncü olan kadınlar takımıyla birlikte bir başarı geleneği oluşturmaya başlamıştı. Natalia Nasaridze, Elif Ekşi ve Elif Altınkaynak’ın madalya kürsüsünün bir adım uzağında kaldığı Atlanta’dan 28 yıl sonra, tarihin ilk takım madalyasını Türkiye’ye getiren takımda Nasaridze’den beri okçulukta çıkardığımız en büyük yıldız olan Mete Gazoz, Abdullah Yıldırmış ve Ulaş Tümer yer alıyor. 29 Temmuz günü sona eren yüzyıllık bekleyiş, ertesi gün atıcılık disiplininde 10 metre havalı tabanca kategorisinde gümüş madalyaya uzanan Şevval İlayda Tarhan-Yusuf Dikeç ikilisinin başarısıyla perçinlendi.

A millî kadın voleybol takımımızın sahne aldığı ilk gün, kaybedilen ilk setle beraber sosyal medyada ilk kıvılcımlarına rastladığımız toplumsal linç girişimleri ise spor kültürümüzle ilgili eski soru işaretlerini yeniden masaya getirdi. Zehra Güneş’ten yoksun çıktığı Hollanda maçında ilk iki seti kaybeden Türkiye, Meliha İsmailoğlu Diken ve Derya Cebecioğlu gibi isimlerden de ekstra katkılar alarak maçın içine girmeyi başardı ve final setinde nihayet nabız veren Melissa Vargas ve Ebrar Karakurt’un da Hande Baladın’a eşlik etmesiyle üçüncü Olimpiyat macerasına 2 puanla başladı. Yarın sabahki maçta rakip, dünya 11 numarası Dominik Cumhuriyeti olacak. Grup finalinde bekleyen İtalya’dan önce rolleri dağıtmak ve güven tazelemek için önemli bir fırsat olabilir.

Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo, Olimpiyatların açılış törenine günler kala Seine Nehri’nde yüzmüştü. (Fotoğraf: Depo Photos)

4. gün: Temiz Seine gerçekten mümkün müydü?

Salı günü sekizinci Olimpiyat madalyasını kazanan Simone Biles, bir kez daha spor tarihine adını yazdırdı. Tokyo’da her şeyin bittiğini düşündüğü günden tam 1.099 gün sonra… Bu ilham verici geri dönüş hikâyesine haftaya daha geniş bir paragraf ayıralım. Havuzun yıldızlarını da biraz daha bekleteceğim. Marchand, Titmus, O’Callaghan, McIntosh, Popovici, Smith (Schoenmaker), Huske gibi isimlere (ve yedi aylık hamileyken eskrim müsabakasında boy gösteren Nada Hafez’e) ufak bir saygı duruşundan sonra, çok daha kötü şartlarda yüzmeye mecbur bırakılan bazı sporculara geçelim. (Son bir not: Seçmelerde sekizinci en iyi dereceyi Japonya’yla paylaştığı için 4×200 bayrak yarışını sıfırıncı kulvarda yüzen İsrail takımını, Paris 2024’ün şu ana kadarki en iyi ironisi seçiyorum.)

Salı günü yapılması planlanan erkekler triatlon müsabakası, Seine Nehri’nin düşük su kalitesi nedeniyle ileri bir tarihe ertelendi. Bugün beklenen yoğun yağışla birlikte, nehrin yaklaşık bir hafta boyunca yarışmalara kapatılacağı ve triatlonun Paris 2024’te “duatlon” (yani sadece koşu ve bisiklet) olarak yapılma tehlikesi altında olduğu dillendiriliyordu. Ancak organizasyon komitesi bu sabah sürpriz bir kararla –yoğun yağış tahmini gerçekleşmesine rağmen– kadınlarda triatlonun planlandığı gibi yapılacağını açıkladı. Sporcular nehre girip yüzdüler; sonunda altın madalyayı kazanan isim Fransız triatlet Cassandre Beaugrand oldu.

Paris Anlaşması’nın taahhütlerinin yerine getirilebilmesi için Olimpiyat konseptinin en baştan sorgulanması ve yeniden tasarlanması gerektiğini savunan Extinction Rebellion gibi çok sayıda çevreci örgüt, IOC’nin “en yeşil olimpiyat” iddialarına karşı halkı bilinçlendirmek için çalışmaya devam ediyor. Daha az yeni tesis inşa eden, olimpik yerleşkede daha fazla vegan seçenek sunan ve geri dönüştürülebilir malzemelerin kullanım alanlarını genişleten komitenin hiçbir şey yapmadığını söyleyemeyiz. Ancak herhangi bir mega-etkinliğin gezegen için tolere edilebilir olduğu yılları çoktan geride bıraktık; Londra, Rio, Tokyo ve Soçi deneyimleri de her defasında bunun imkânsızlığını yeniden teyit etti. Danielle Simonnet’nin geçen haftaki açıklamasını hatırlatarak, sürdürülebilir bir Olimpiyat’ın olsa olsa bir “oksimoron” olabileceğini bir kez daha not düşelim.

Tüm bunlara ilaveten, tam 1.4 milyar dolar harcamanın adresi olan Seine Nehri’nin temizlenmesi projesi de başarıya ulaşmışa benzemiyor. Olimpiyat açılışından önce spor bakanı Amélie Oudéa-Castera ve Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo, Türkiye’nin Çernobil deneyiminde travmatik bir iz bırakan sanayi bakanı Cahit Aral’ın çay içme jestini hatırlatacak biçimde nehre atlayıp yüzmüşlerdi. Uzmanlar nehirde yoğun koli basili ve enterokok varlığını işaret eden testlere rağmen bugün alınan kararın, kısa ve uzun vadede sporcuların sağlığını riske atmak anlamına geldiğine dikkat çekiyor.

Son olarak, geçen haftaki bültene bir güncelleme yapalım ve 2024 Paris Olimpiyatları’nda müsabakalara katılan 193 LGBTİ+ sporcunun Tokyo 2020’deki sayıyı geride bırakarak yeni bir Olimpiyat rekoruna imza attığını belirtelim.

gündem

Fotoğraf: Depo Photos

UEFA Erkekler Şampiyonlar Ligi ikinci ön eleme turundaki temsilcimiz Fenerbahçe, İsviçre ekibi Lugano’yu 4-3’ün rövanşında 2-1 mağlup ederek tur atladı ve Lille ile eşleşti. Jose Mourinho’nun öğrencileri maçın hemen başında 1-0 yenik duruma düşmelerine rağmen, Edin Dzeko ve Sebastian Szymanski’nin golleriyle yoluna devam etti. Yeni transferlerden Allan Saint-Maximin maçı yedek kulübesinde takip ederken, Youssef En-Nesyri ise bir sonraki turda kadroya dâhil edilebilecek.

Fransa’nın köklü futbol kulüplerinden (altı kez Ligue 1 şampiyonu) Girondins de Bordeaux, 25 Temmuz tarihinde Fransa Futbol Federasyonu’na lisansını yenileyemeyeceğini bildirdi ve profesyonel futbol faaliyetlerini durdurup geçen yıl ikinci ligde formasını giyen tüm oyuncularını serbest bıraktı. Altyapıya yatırım yapmayı sürdüreceğini açıklayan Bordeaux’nun önümüzdeki sezon Championnat National’de (üçüncü kademe) oynaması bekleniyor.

2024 Formula 1 sezonunun 14. yarış hafta sonu, Belçika’nın tarihî Spa-Francorchamps pistinde düzenlendi. Yarış gününde damalı bayrağı ilk sırada geçen araç, Mercedes’in Britanyalı pilotu George Russell’a aitti. Ancak Russell, aracının olması gerekenden 1.5 kilogram daha hafif olduğu anlaşılınca yarıştan diskalifiye edildi ve zaferi takım arkadaşı Lewis Hamilton’a teslim etmiş oldu. Russell, aynı zamanda 1994 Belçika GP’den beri (Michael Schumacher) diskalifiye kararı sonrası yarış birinciliğini kaybeden ilk pilot oldu.

kapsül spor öneriyor

Kitap: Manşet yazımızda da bolca referans verdiğimiz Amerikalı akademisyen Jules Boykoff’un Tokyo 2020 öncesi kaleme aldığı Olimpiyata Hayırcılar, Mithat Fabian Sözmen çevirisiyle Kor Kitap tarafından yayımlandı.

Kitap: Daha önce de iklim krizi ve spor hakkındaki çalışmalarına atıfta bulunduğumuz Madeleine Orr’un Warming Up: How Climate Change is Changing Sport kitabı. 

Makale: Yeşil Gazete’nin ‘İklim Masası’ köşesinde yer bulan güncel bir “sözde yeşil” Paris Olimpiyatları raporu.

Makale: The Guardian için Paris 2024’ü yerinde takip eden Barney Ronay, Çin-Tayvan ilişkilerindeki son durumu bir masa tenisi maçı üzerinden anlatıyor.

YouTube: ‘No Dunks’ ekibinden tanıyabileceğiniz J.E. Skeets ve Nora Artinian, her günün sonunda Paris 2024’ün eğlenceli bir muhasebesini yapıyor.

Podcast: ‘Raket Servis’in Olimpiyat özel bölümünde konuk İpek Öz. Başarılı tenisçi, Gökalp Taşkesen ve Anıl Araslı’yla Prag’daki izlenimlerini ve Çek tenis geleneğine dair görüşlerini de paylaşıyor.