Sayı: 195 - Ortalama okuma süresi: 9 dakika (2.036 kelime)

Olimpiyat Günlükleri (II): Simone, Leon, Mondo, Imane ve diğerleri

Hazırlayan: Cem Pekdoğru

2024 Paris Olimpiyatları’nın bitimine beş gün kaldı. Henüz bir aylık bir bebekken başlayan Seul 1988’i sayarsak, dünyadaki varoluşumla kesişen onuncu Olimpiyat; hayal meyal hatırladığım Atlanta 1996’yı sayarsak, idrakine varabildiğim sekizinci. Günler yine ekran başında geçiyor.

Geçen hafta kaldığımız yerden günlüklere devam edeceğiz. Yer darlığından ötürü günlükler, elbette yedi günün tüm gelişmelerini, tüm hikâyelerini kapsama iddiası taşımıyor.

Fotoğraf: Luca Castro / Depo Photos

Olimpiyat gibi büyük organizasyonları en çok da bize dünyanın o sırada nelerle meşgul olduğunu, hangi soruları sorduğunu not düşme imkânı tanıdığı için sevdiğimi fark ettim. Bir de her seferinde, Olimpiyatlarda bir küresel cinnet hâlinin tezahürünü görmeye meylettiğimiz o günlerin arasında, muhakkak, neden ekran başında olduğumuzu teyit eden beklenmedik bir fotoğrafla karşılaşırız. (Tokyo’dan kalan en güçlü fotoğraf, yüksek atlamacılar Gianmarco Tamberi ve Mutaz Essa Barshim’in müşterek zafer için el sıkışıp beraber kutladıkları şampiyonluktu mesela.) Bu sene benim için bu tayin edici an vaadi, 5 Ağustos Pazartesi günü yapılan kadınlar jimnastik müsabakalarında, yer hareketlerindeki madalya sahiplerinin buluştuğu podyumdaki bir küçük jestle gerçeğe dönüştü.

Jimnastikte herkesin gözü, sporunun gördüğü en büyük sporculardan Simone Biles’ın üzerindeydi; Tokyo’da yaşadığı hayal kırıklığını nasıl da tüm meslektaşları için bir kazanıma dönüştürdüğüne, saha dışındaki bu önemli rolüne bu köşede Paris’e doğru geri sayımımız sırasında da atıfta bulunmuştuk. Biles en büyük sahnede yeni kazanma yolları bulabileceğini burada sahneye çıktığı her gün yeniden ispat etti. Paris’ten üç altın ve bir gümüş madalyayla ayrılacak olan Biles, toplamda 11 madalyaya ulaşarak spor tarihine en çok Olimpiyat madalyası kazanan ABD’li jimnastikçi olarak da geçti.

Fotoğraf: Depo Photos

Ama bir gözümüz de Rebeca Andrade’nin üzerindeydi. Zira bu sporu Simone Biles ile aynı dönemde yapma lanetiyle kodlayıp bir kenara kaldırabileceğimiz bir şampiyon değildi Andrade. Jimnastiğe beş yaşındayken, Sao Paulo’daki bir spor salonunda aşçılık yapan teyzesinin önayak olmasıyla başlayan, “favela” adı verilen yoksul mahallelerde uygulamaya geçirilen bir jimnastik programına kaydolan Andrade’nin Olimpiyatlara uzanan yolculuğu, ateş başında anlatılacak o ilham verici hikâyelerden biriydi hiç şüphesiz. Brezilya’da bir ulusal kahramana dönüştükten sonra üç kez ön çapraz bağlarını kopardı. Belki de bir şampiyon olarak karşılaştığı ve karşılaşacağı en büyük sınav, buradan bir geri dönüş yolu bulmaktı.

2017’de ikinci ön çapraz bağ sakatlığından sonra Dünya Şampiyonası’ndan çekilen Andrade, ertesi yıl eski seviyesinde görünmemiş, takım hâlinde kazandıkları gümüş madalya dışında Dünya Şampiyonası podyumundan uzak kalmıştı. Podyumun zirvesinde her zamanki gibi Biles vardı. Andrade müsabakalar sonunda bankta tek başına otururken, Biles’ın onun yanına gelip rakibini cesaretlendirdiğini görmüştük.

O günün üzerinden altı sene geçti. Biles için de kesinlikle kolay geçmeyen altı uzun sene. Belki o gün o bankta dayanıştığı Brezilyalı kız kardeşini daha iyi anladığı zorlu bir sürecin ardından, Paris’te yeniden buluşmuşlardı. Biles formunun zirvesinde görünüyordu; hem genel tasnifte hem atlama masasında şampiyonluğa ulaştı ve Andrade’yi gümüşle yetinmeye mecbur bıraktı. Pazartesi günü, Biles yer hareketlerinde nihayet ufak bir tökezleme yaşadığında ise Andrade için altın kapısı aralandı.

Jimnastik tarihinde ilk defa üç siyah sporcunun podyumda göründüğü o seremoni, şampiyon Andrade’nin iki yanında saygıyla eğilen “tüm zamanların en iyisi” Biles ve takım arkadaşı Jordan Chiles’ın bu şık jestleriyle de tarihe geçecek. Büyük sporcuların birbirlerine duyduğu saygıyı, iki yakın arkadaşın dayanışmasını mühürleyen bir an. Yanındakinin başarısı için gerçekten mutlu olduğunu hissettiren, bireysel hedeflerinin uzağında kalmasının verdiği hüsranın izlerini rakibinin mutluluğunu paylaşmak için yok edebilen bir büyük şampiyonun mümkün kıldığı bir an. Bizi dört yaz sonra yeniden ekran karşısına geçirmeye muktedir bir an.

Fotoğraf: Paul Kitagaki / Depo Photos

Havuzdan çıkan yeni kahramanlar

Olimpiyatların ilk haftasında birçok branşta madalyalar dağıtılırken, meselenin kalbinde tabii ki jimnastik ve yüzme müsabakaları vardı. Michael Phelps ve Usain Bolt’un Olimpiyat tarihinin en büyük sporcularından ikisi olduklarını tartışmaya mahal bırakmayacak şekilde ilan ettikleri, Kobe Bryant ve LeBron James’in sürüklediği Dream Team’in yeniden kürsünün ilk basamağına çıktığı 2008 Pekin Olimpiyatları, yıldızlarla örülen Olimpiyat anlatılarının zirvesi sayılabilir. Paris 2024’ün de bu konuda tevazu göstermeye pek ihtiyacı olmayacakmış gibi görünüyor.

Havuzdan çıkan en büyük kahraman ise kuşkusuz ev sahibi ülkenin süper yıldızı Leon Marchand. Yarışların yapıldığı La Defense Arena’daki havuzun 2.15 metre derinliğinde olmasının (uluslararası yüzme federasyonunun tavsiye ettiği derinlik: 3 metre) Paris 2024’te dünya rekorlarına engel olduğu yönündeki teoriyi de not düşerek, Marchand’ın dört Olimpiyat rekoru kırarak kazandığı dört bireysel altın madalyanın (200 m kurbağalama, 200 m kelebek, 200 m ve 400 m karışık) Phelps-vari bir başlangıç olduğunu kayda geçirelim. Paris 2024’ü 18. yaş gününü 18 Ağustos’ta kutlayacak Kanadalı Summer McIntosh’un üç altın ve bir gümüşle dünyaya kendini takdim ettiği olimpiyat olarak da hatırlayacağız.

Cezayirli kadın boksörün mücadelesi

Olimpiyat tarihi ve dünya tarihi eş zamanlı olarak yazılırken ikili cinsiyet düzeninin sınırlarına hapsedilmiş sporcuların mücadelesine de dört yılda bir ortaklık ediyoruz. İsimler, kriterler, kurallar, testler değişiyor ama değişmeyen şeyler var.

Fotoğraf: Depo Photos 

1 Ağustos günü, Cezayirli rakibi Imane Khelif karşısındaki müsabakasından 46 saniye sonunda çekilen İtalyan polis-boksör Angela Carini’nin gözyaşlarına ortak olan milyonlar bunu bize bir kez daha hatırlattı.

IOC’nin 130 yıllık tarihinde yasakladığı (ya da başka bir deyişle, yasal olarak tanımadığı) tek uluslararası federasyon IBA’in Kremlin tarafından desteklenen başkanı Umar Kremlev, 2023’te Khelif’in Rusların namağlup boksörü Azalia Amineva’yı mağlup etmesinin hemen ardından Khelif’in cinsiyetini tartışma konusu hâline getirmişti. Kremlev’in –hiçbir yerde belgelenmemiş ve Khelif tarafından onaylanmamış– iddialarına göre, IBA’in yaptığı cinsiyet testleri Khelif’in kadınlar müsabakalarındaki kriterleri ihlal ettiğini ortaya çıkarmıştı. Khelif, geçen yıl Tayvanlı boksör Lin Yu-ting ile birlikte IBA tarafından boks müsabakalarından menedildi. 2016’dan bu yana adı birçok usulsüzlük ve skandala karışan IBA’in lisansını iptal eden IOC, bu iddialara kulak asmadı ve her iki sporcuyu da Olimpik mücadeleye davet etti.

Carini karşısında aldığı galibiyetten sonra Donald Trump ve J.K. Rowling’in de aralarında bulunduğu milyonların saldırısına uğrayan, bu zorbalık karşısında “insanlık onurunun zedelendiğini” hisseden Imane Khelif’in yanında durmak, IOC Başkanı Thomas Bach’ın hayatı boyunca yaptığı en doğru şey olabilir. Khelif, cuma günü Çinli boksör Yang Liu karşısında 66 kg finalinde altın madalya için ringe çıkacak.

Değişmeyen şeyler var demiştik. Birinci sırada, elbette cehaletin tahakkümü geliyor. Kadınların ama en çok da kolonize edilmiş ülkelerin bayrağıyla yarışan sporcu kadınların, siyah kadınların vücuduna yöneltilmiş beyaz ve eril bakışlar da değişmiyor. Onlarla ittifak kurmak için hemen kademede bitiveren trans-dışlayıcı feminist “kraliçelerin” transfobik ifadeleri de değişmiyor.

Bu noktada Rio 2016 öncesi, Hint sprinter Dutee Chand üzerine kaleme aldığım bir yazıyı alıntılamak istiyorum. (Caster Semenya, Dutee Chand, Imane Khelif. Bu isimlerin hiçbirinin Avrupalı ya da Amerikalı olmaması sizin de dikkatinizi çekti mi?) Sekiz yıl öteden bir bakışla, insanlık olarak pek de ileriye gitmediğimizi kayda geçirmek için…

“Yeni yüzyılın olimpiyatları, ‘kadınlara eşit temsiliyet’ vaatleriyle birlikte geldi. Nitekim Londra 2012’de kadınlar ilk defa tüm olimpik sporlarda yarışabildiler. Fakat IAAF ve IOC’nin el birliğiyle yürüttüğü cinsiyet testleri, ara sıra birtakım mahkemelerde tek tük sağduyu engeline takılıp ivme kaybediyor olsa da spordaki varlığını tüm gücüyle sürdürüyor. İnsanlık dışı olduğuna kanaat getirilen kromozom testlerinden sonra, artık yeni ve politik doğrucu ismiyle ‘hiperandrojenizm testlerini’ konuşuyoruz. Vücudundaki testosteron seviyesinin kadın sınırlarını aşıp erkek sınırlarına geçtiği belirlenen atletlerden, kadınlarla birlikte koşmak istiyorlarsa bu seviyeyi aşağı çekmeleri talep ediliyor. (…) Tüm uzmanlar kadınlığın, erkekliğin, interseksliğin bir parametreye indirgenemeyecek ölçüde kompleks bir oluş olduğunu hatırlatmaya çalışsa da, işte buradayız ve hep birlikte Hindistan’dan gelen bir kadının bedenine bakıyoruz. IAAF, onu isteği dışında jinekolojik testlere soktu, hormon seviyesini ölçtü, bir dizi komik psikolojik değerlendirmeden geçirdi. Birileri engel olmasaydı, daha önce birçok trans bireye yaptıkları gibi, onu da vücudu hakkında istemediği kararlar almak için köşeye sıkıştıracaklardı. Eminim ki şimdiden hatırı sayılır bir madalya adayı olsaydı, yan kulvarlardan, birlikte koştuğu kadınlardan öfke dolu bir ses de yükselecekti. Tıpkı Caster Semenya hakkında fikri sorulduğunda ‘Ben yorum yapmayacağım, sadece dönün bir bakın’ diyen ve birkaç yıl sonra WADA tarafından spordan ömür boyu men cezası alan Mariya Savinova gibi. Birçoklarımız, bu dürtülere yenilmemek için ne kadar şiddetle direnmiş olurlarsa olsunlar, kendilerini Savinova’nın çağrısına yanıt vermiş, ekranlarına düşen kadının görüntüsünü incelemeye başlamış hâlde bulacaklar. Onun kadın doğduğunu, kadın yaşadığını söylemesine hiç kulak asmadan, vücuduna bakacağız, uzuvlarındaki kasların uzunluğuna bakacağız, yüz ifadesine bakacağız ve nihayet taytına/şortuna bakacağız. KENDİ kararımızı vermek için… Elimizde olsa testosteron değerlerine de bakardık.”

Fotoğraf: Mickael Chavet / Depo Photos

Mondo’nun dünyası ve bizim dünyamız

Yıldızlarımıza geri dönelim. 24 Grand Slam ile bu alandaki rekorun sahibi 37 yaşındaki Novak Djokovic, Paris’te koleksiyonunun eksik parçasını da tamamladı. Erkekler finalinde Carlos Alcaraz’ı 7-6, 7-6’lık iki setin sonunda mağlup eden Nole, Steffi Graf, Serena Williams, Andre Agassi ve Rafael Nadal’dan sonra tarihte kariyer Golden Slam’ine ulaşan (dört büyük turnuvanın tamamında şampiyonluk ve Olimpiyat altını) beşinci tenisçi oldu. 24 yaşındaki Belçikalı Remco Evenepoel ise, Olimpiyat Oyunları tarihinde hem yol yarışı hem zamana karşı disiplininde altın madalyaya ulaşan ilk erkek bisikletçi olarak tarihe geçti. Dün akşam 130 kg finalinde Şilili rakibi Yasmani Acosta’yı mağlup ederek, bir branşta üst üste beş olimpiyatta altına ulaşarak tarihe geçen efsanevi güreşçi Mijain Lopez’e saygı duruşumuzu da ihmal etmeyelim.

Fotoğraf: Mickael Chavet / Depo Photos

Gelgelelim birçok seyirciye göre, atletizm başlamadan Olimpiyat ateşi gerçek anlamda yanmış sayılmıyor. İkinci haftayla beraber finallerin başladığı pistte, gözler ilk olarak gezegenin en hızlıları listesini güncellemek için 100 metre yarışlarına çevrildi. Kadınlar finalinin sürpriz bir kazananı vardı; birçok otoritenin favorisi Amerikalı Sha’Carri Richardson’ı 10.72’lik derecesiyle geride bırakan Julien Alfred, ada ülkesi Saint Lucia’ya tarihinin ilk Olimpiyat madalyasını armağan etti. Erkeklerde ise 200 metrenin de favorilerinden olan Amerikalı sprinter Noah Lyles, 100 metre finalini 9.784’lük derecesiyle Jamaikalı Kishane Thompson’ın (foto-finişle) önünde bitirerek kariyerinin ilk Olimpiyat altınını (doyasıya) kutladı.

Fotoğraf: Mickael Chavet / Depo Photos

Atletizmin Paris 2024’teki en parlak yıldızı ise, sanatını pist üstünde değil saha müsabakalarında sergileyen isimler arasından çıktı. İsveçli sırıkla atlamacı Mondo Duplantis, 6.24’le yeni bir dünya rekoruna imza atarken beklendiği gibi çok rahattı. “Dünyalılar” arasındaki birincilik mücadelesinden galip ayrılıp gümüş madalyaya uzanan isim ise 5.95’lik atlayışıyla Amerikalı eski dünya şampiyonu Sam Kendricks oldu. Yunanistan’dan Emmanouil Karalis 5.90’la bronz madalyanın sahibi olurken, 24 yaşındaki sporcumuz Ersu Şaşma da 5.85 ile Olimpiyat beşinciliğine ulaştı. Kendricks, Karalis, Ersu ve diğer tüm sporcuların kendi derecelerini, başarılarını/başarısızlıklarını unutup Duplantis’in rekoru için alkışlarıyla hep beraber tempo tutması da “Olimpiyat kardeşliğinin” ve Olimpizm ruhunun sahnelendiği bir andı hiç şüphesiz.

“Uluslar, aileler gibi, kendilerine rağmen büyük insanlar çıkarır. Çıkarmamak için bütün güçlerini kullanır, her şeyi yaparlar. Bu yüzden, büyük insan, ortaya çıkmak adına milyonlarca insanın yarattığı direncin gücünü alt edebilecek bir saldırı gücünü haiz olmalıdır.”

Bu sefer de 2012 Londra sırasında, Fransızların Baudelaire düşkünü şampiyon yüzücüsü Yannick Agnel’den ilhamla yazdığım kısa bir yazıyı ve Charles Baudelaire alıntısını ziyaret ediyorum. Türkiye kafilesi, son bültende bahsettiğimiz –okçuluk ve atıcılıktaki takım müsabakalarından gelen– madalyalara uzun bir süre yenisini ekleyememişti. Dün gece güreş minderinden bir madalya daha geldi. Buse Tosun Çavuşoğlu, 68 kg bronz madalya maçında Kuzey Koreli rakibi Sol Gum Pak’ı dramatik bir şekilde mağlup etti ve Türkiye’ye Paris 2024’teki üçüncü madalyasını getirdi.

Fotoğraf: Depo Photos

Boksta Hatice Akbaş ve Buse Naz Çakıroğlu final bileti aldılar. 57 kg yarı finalinde Lin Yu-ting karşısına çıkacak Esra Yıldız’la birlikte bu branşta –rengi şu an için belli olmayan– üç madalyanın daha Türkiye’nin madalya toplamına ekleneceğini belirtelim. Güreş ve tekvandoda da madalya adayı sporcularımız mevcut. A Millî Kadın Voleybol Takımı ise inişli çıkışlı bir yaz performansının sonunda, dün sabah çeyrek finalde Çin’i 3-2 mağlup ederek madalya şansını sürdürdü. Grup mücadelesinde Türkiye’yi 3-0 mağlup eden İtalya, Sırbistan karşısında da çok fazla açık vermedi ve yarı finale favori statüsünde çıkacak. Ancak voleybolcuların elde ettiği bu yarı final başarısının dahi Türkiye’nin Olimpiyat tarihinde, takım sporlarında benzerine rastlanmayan bir başarı olduğunu hatırlatalım.

Sırıkla atlamada Ersu Şaşma’nın bronz madalyaya ne kadar yaklaştığını izlerken, yirmi yıl önce bu görüntüyü asla hayal edemeyeceğimi düşündüm. Jimnastikte Ferhat Arıcan ve Adem Asil’in, yüzmede Kuzey Tunçelli’nin elde ettiği beşincilikler de Türkiye’de bir gelenek oluşturmak adına çok kıymetli, öncü adımlar. Söz gelimi, Tokyo’da karatede gelen madalyalardan çok daha değerli başarılar… Neden mi? Bu konuyu haftaya detaylandırırız.

kapsül spor öneriyor

Fotoğraf: Depo Photos

TV: Sprint (Dünyanın En Hızlı İnsanı) dizisinin altı bölümden oluşan ilk sezonunda, Paris’te de piste çıkan Noah Lyles, Sha’Carri Richardson, Zharnel Hughes gibi isimleri daha yakından tanıyabilirsiniz. Anlatıcılar arasında ise Usain Bolt, Michael Johnson, Allyson Felix, Ato Boldon gibi efsaneler var.

Makale: Imane Khelif’in karşılaştığı nefret söylemleri ve spor dünyasındaki transfobi üzerine, Jules Boykoff’un The Nation’daki makalesi.

Söyleşi: Boksörlerimiz madalya için ringe çıkarken, Türkiye’nin ilk profesyonel boksörü Garbis Zakaryan’la yapılmış 2016 tarihli bir mülakat. Socrates Dergi arşivinden…

YouTube: Tokyo’dan sonra Paris’te bir kez daha final maçına çıkmaya hak kazanan Buse Naz Çakıroğlu’nun, Olimpiyat yolculuğu öncesinde Ceyla Büyükuzun’la yaptığı sohbet.

Podcast: Sporcu kadınları kimliklerinden ya da spor hayatlarından vazgeçmeye zorlayan insanlık dışı test süreçleri üzerine, CBC ve NPR ortak yapımı ‘Tested’ serisi.

Podcast: Başarılı voleybolcu Naz Aydemir Akyol’un olimpik sporcu olma deneyimini, Tokyo’ya gitmeden önce Sinan Güler’le paylaştığı ‘Soyunma Odası’ bölümü.