Sayı: 57 - Toplam sözcük sayısı: 1.624 - Ortalama okuma süresi: 6 dakika

Yaz biterken: Arkeoloji, dünyanın zaman yolcuları ve tarihi kazımak

Hazırlayan: Gülşah Görücü

‘Toprak Altında Uyumakta Zaman’ dosya konusuyla Kapsül Kültür bülteninde buluşmamızdan bu yana mevsim geçti ve sonbahar kapıya dayandı. Bu memleketin dört bir yanından fışkıran tarih ve kültür, bazen bizim sıradanlık eşiklerimize takılıyor. Çünkü insanın gözünün önünde çok duran değersizleşiyor, sıradanlaşıyor. 500 kilometrelik yol yapıyoruz, 20 bin yıla tarihlenen bir zaman gittiğimizin farkına bile varamayabiliyoruz. Biz, yaptığımız hızın telaşında dünyalılar ve bu topraklar, sihri kendi özünden gelen topraklar bin yıllardır Anadolu’yu oluşturuyoruz.

Bundan yıllar yıllar önce yaşayan Kommagene Kralı I. Antiokhos vasiyetnamesinde, Anadolu için şöyle yazar: “Her kim ki, bu düzenin kutsal abidesini bozar ya da zarar verirse, yalnız kendisi değil, aynı zamanda tüm soyu, sopu, rahmetli atalarımın ve tüm tanrıların hışmına uğrasın. Ta ki cezasını tamamıyla çekinceye kadar.” Gel de gör Antiokhos yaşadıklarımızı, çekemedik henüz herhalde tam olarak cezamızı.

Geçmişin kilidini açmak ve daha bir sürü şey

“Tarih ve kültürün yapılandırılması, geçmişi yorumlamak ve gelecek üzerine hakikatin ışığında düşünebilmek için verilen bir mücadeledir” derler aslında arkeoloji için. Kültürel miras kapısının en güvenilir nöbetçisidir arkeoloji. Geçmiş kültürlerin maddi kalıntılarının korunmasına yardımcı olur. Aksi takdirde doğal çürüme, yağma veya ‘gelişme’ nedeniyle kaybolabilecek eserleri, yapıları ve alanları kurtarmamıza ve korumamıza olanak tanır. Bizden önce bu dünyaya ayak basmış kültürlerin zaman içinde, mekâna nasıl uyum sağladığını anlamamıza yardımcı olur. Toplumların, kültürel uygulamaların zaman içindeki gelişimini izlememize fırsat verir. 

Geçmiş nesillerin geride bıraktığı eserleri ve kalıntıları inceleyerek kolektif insanlık tarihimizin yapbozunun parçalarını bir araya getiririz. Bizi anlarız, önce ‘kendimizi bilmek’ lazımdır çünkü ve yine bizim elimizden tutar arkeoloji. Yetmez, geleneksel bilgi ve uygulamalara ışık tutabilir çünkü, yıldızların bilgisi, geleneksel ekolojik bilgeliği, tarımsal uygulamalar, tıbbi ilaçları ve daha fazlasının sırrı hala toprak altında uyumaktadır. Arkeoloji yeri gelir çağdaş sanata ve yaratıcılığa da ilham verir, yeri gelir sunduğu disiplinlerarası imkân ile sosyal bilimlere bir alan açar. İşte tüm bu saydığım nedenlerden mütevellit, kültürel kaynakların yönetimi ve korunmasında arkeolojik çalışmalar önemlidir.

Kültürel mirasın gelecek nesiller için korunmasını sağlamak, restorasyonu ve konservasyonu hakkında bilgi sahibi olmak her yiğidin harcı değildir evet ama her vatandaşın merakı olsa ah! Ne kadar güzel olurdu.

2023 yazı biterken kazı bulguları 

Sedir Adası (Fotoğraf: Depo Photos)

Türkiye'de bu sene yapılacak arkeolojik kazı ve araştırmaların sayısı yıl sonuna kadar 750'ye ulaşacak. Yaz bitmeden, kazı alanlarından gelen haberler ise iştah kabartıcı. İşte bazı kazı notları:

Muğla Sedir Adası'ndaki antik surlar ve tiyatro gün yüzüne çıkarılıyor.

Ankara Polatlı’da bulunan Frig Medeniyeti'nin başkenti Gordion Antik Kenti, UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmeye hazırlanıyor. Şu sıralarda Riyad’da yapılan UNESCO Dünya Mirası Komitesi toplantılarında Gordion Antik Kenti'nin UNESCO Dünya Mirası Asıl Listesi’ne alınıp alınmaması netleşecek. Karış karış dünya miraslarımızın konuşulduğu görüşmeler UNESCO websitesi üzerinden canlı yayınlanıyor. 

Sivas Yıldızeli’nde, 3 bin 800 yıllık Hitit şehri Kayalıpınar'da yürütülen kazı çalışmalarında Hitit Kralı 3. Hattuşili'nin mühür baskısı bulundu. Hitit tarihini değiştirebilecek bu mühür baskıları ve yanlarında bulunan festival ve fal metinleri içeren çivi yazılı tablet parçaları heyecan veriyor. Samuha Hitit Kenti’ndeki kazı çalışmaları, Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü’den Dr. Çiğdem Maner başkanlığında yürütülüyor. 

Alanya Kalesi'nde 5. yüzyıl ile ilişkilendirilen bazilika tespit edildi. Bu bazilika 250 metre yükseklikte yarımada üzerine inşa edilmiş ve bugüne kadar varlığı hakkında kimsenin haberi olmayan bir bazilika. Helenistik dönemde, yaklaşık 10 hektarlık bir alana yayılan ve etrafında 6 kilometre uzunluğunda surları olan Alanya Kalesi, bünyesinde yer alan mimari yapıları, surları, tersanesi ve ‘Kızılkule’siyle hâlihazırda dikkati çekiyordu. 

Karabük Eskipazar'daki Hadrianopolis Antik Kenti'nde sürdürülen kazılarda 5 bin 500 yıllık kaya yerleşkesi günbegün belirmeye başladı.

Denizin derinliklerinden çok sayıda eseri gün yüzüne çıkararak belgelendiren Kumluca Tunç Çağı Batığı ekibi, Antik Likya bölgesi olarak bilinen Kumluca ve Finike kıyılarında yeni keşifler için çalışmalarına hâlâ devam ediyor. 

Konya Karatay’ın Yağlıbayat Mahallesi'ndeki Savatra Antik Kenti'nde yürütülen kazı çalışmalarında, gün yüzüne çıkarılan sunak, 1.800 yıl öncesinin sosyo-kültürel yapısına ışık tutuyor. Kazı Heyeti Başkanı Doç. Dr. İlker Işık, kazıların sona ermesinin ardından restorasyon çalışmasına geçmeyi planladıklarını ve tiyatrodaki oturma basamaklarının az olmasından dolayı restorasyonunun kolay olacağını belirtiyor.

haber turu

Fotoğraf: Rolling Stone

Taylor Swift, Shakira'nın başına tüm gelenler ve 9/8’lik ‘intikam dansı’, Hip-hop müziğin yarım asrı ve MTV VMAs’un 40. yaşı. Şaka değil; MTV 42, MTV Video Müzik Ödülleri 40 yaşında. Müzik dünyasının en iyilerinin seçildiği 2023 MTV Video Müzik Ödülleri törenine bu sene toplamda dokuz ödül kazanan Taylor Swift damga vurdu. Tarihteki ilk milyar dolarlık stadyum turunda olma şerefine nail olan sanatçı Swift, turunun ortasında törene katılmamazlık etmedi. ‘Anti-Hero’ ile gecenin en büyük ödülü olan yılın videosunun yanı sıra en iyi yönetmenlik, en iyi pop videosu ve yılın şarkısı ödüllerini de kucakladı. Verilen ödüllerin tam sıralı listesi, kadın sanatçıların bir süredir ele geçirdiği ‘En İyiler’ ve ‘En Çok Dinlenenler’ listelerini kolay kolay bırakmayacağının mesajını veriyor. İşte geceden hatırlarımızda kalan güzel anlar.

30. Uluslararası Adana Altın Koza Film Festivali’nin 23 Eylül'de gerçekleşecek kapanış töreninde Türk sinemasının iki önemli ismi Türkan Şoray ile Kadir İnanır'a ‘Sinemamızın Yüzü Özel Ödülü’ takdim edilecek.

Zaman, bu yaz, onların jenerasyonunu fena dağıttı. Ancak görünen o ki, zaman bazısını da dağıtmıyor. Bu adamlar 1966’da yaptıkları gibi, zaman karşılarına çıktığında, hâlâ hepsinin siyaha boyanmasını istiyor. The Rolling Stones, 18 yıl aradan sonra ‘Angry’ ile aramıza geri döndü. Yakında gelecek olan Hackney Diamonds’un ilk kalp atışı oldu ‘Angry’. Albüm 22 Ekim’de çıkıyor. 

Zülfü Livaneli ve Maria Farantouri'nin Atina'da verdiği konseri izleyenler arasında Pablo Picasso'nun kızı Paloma Picasso da vardı. Konser esnasında yağmaya başlayan yağmur altında bile yerinden kıpırdamayan Picasso, konserden ‘âdeta büyülendiğini’ söyledi.

Reha Erdem’in ‘ekolojik olarak sürdürülebilir bir yapım’ olarak duyurulan yeni filmi ‘Neandria’nın afişi yayınlandı. Heyecanlandıran oyuncu kadrosuyla ‘Neandria’da, atletizm müsabakalarına hazırlanan genç Suna’nın hikâyesini izleyeceğiz. 

Ozzy Osbourne, kendisi ve ailesini dinlediğimiz ‘The Osbournes Podcast'inin son bölümünde sağlık durumuyla ilgili detayları paylaştı ve yakında başka bir ameliyat daha geçireceğini açıkladı.

Fotoğraf: CNN

New York Moda Haftası’nda Peta protestocuları, çöp torbası ve duş bonesiyle podyumda yürüyen, içeri nasıl girdiği bilinmeyen kimliği belirsiz ancak caka satmada usta bir şakacı. Tüm bu protestolar esnasında moda tutkunu katılımcıların neredeyse hiçbir davetsiz misafire tepki göstermemesi ve belki de hiç fark etmemiş olmaları. Bir Instagram kullanıcısının, “Herkesin bu kıyafetin aslında podyumlara ait olduğunu düşünmesi, bu organizasyonların ne kadar saçma olduğunun mükemmel bir örneği” sözleri ve üzerine gelen yorumlar, bu tür podyum organizasyonlarının, kıyafetleri her geçen yıl daha da değersizleştirdiği fikri üzerinde biraz daha birleşeceğe benziyor. 

Venedik'e günübirlik gelen 14 yaş üstü turistlerden 5 euro giriş ücreti alınmasına karar verildi. Bu yılın başlarında UNESCO, kentin ‘tehlike altında olduğunu’ açıklamıştı. Kentin nüfus kaybı ve aşırı turizmin de etkisiyle gittikçe bir ‘eğlence parkı’na dönüştüğü yorumu yapılıyor. Büyük yolcu gemilerinin kente girişine, 2021’den bu yana izin verilmiyor. 

• Kapsül derlemesi: ‘Aşırı turizme karşı ayakbastı parası’

nerede ne var? 

Serkan Keskin sihriyle çağdaş bir uyarlama olarak izleyici ile buluşan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ölümsüz eseri Saatleri Ayarlama Enstitüsü, 17 Eylül-9 Ekim tarihleri arasında dört performansla Zorlu PSM’de.

Murat Kahya, Gözde Mulla ve Emir Yasin Yağmurca’nın grup sergisi ‘Mekânın Ötesinde’, 14 Eylül-21 Ekim tarihleri arasında Simbart Projects’te. 

Göktürk 2. Caz Festivali 16-17 Eylül tarihlerinde ‘Özgecan Aslan Parkı’nda, tüm konserler ücretsiz.

İstanbul’un tarihî iskele kütüphanelerinde yazar okur buluşmaları başlıyor. İlk buluşma 16 Eylül’de Kadıköy İskele Kütüphanesi’nde, Bahar Ünlü moderatörlüğünde, Seray Şahiner ile. 

16-24 Eylül'de düzenlenecek GastroANTEP Kültür Yolu Festivali'nde kentin simge lezzetleri, yerli ve yabancı şefler aracılığıyla dünyaya tanıtılacak.

Akbank 41. Günümüz Sanatçıları Ödülü sergisi, 14 Eylül-4 Kasım 2023 tarihleri arasında Akbank Sanat’ta ziyaret edilebilir.

“Umut, uyanık adamın rüyasıdır.”

Aristoteles

Bedava, ‘rüzgârın getirdiği’ demektir. Farsça rüzgâr ‘bād’dır, getirmek de ‘āvardan’. Rüzgâr getirdiği gibi götürebilir. Rüzgârda ne kimsenin borcu kalır, ne de rüzgarın kimseye borcu kalır. Bu sene yaşadığımız iklim felaketleri güzel bir fragman oldu aslında birkaç on yıl içerisinde yaşayacaklarımıza. Sene başından bu yana yaşadığımız, onlarca ‘bize’ katastrofik kendine klişe doğa olayı ve en son Fas ve Libya’da yaşanan köyleri ve şehirleri haritadan silen felaketler. Akdeniz ve Ege’de tüm yıl başından bu yana olanlar... 

Dünya da depresyona girdi işte en sonunda ve bu çok kötü. Depresyon belirtileri yalnızca felaketler olsa, öpelim koyalım başımıza. “Kader” deyip geçeriz nasıl olsa böyle olsa; ama bir de sanrılar var farklı coğrafyalardan gelip başımızda tüten. ABD ardından Meksika’dan gelen ‘gezegen dışı’ varlık haberleri, bazı görüntüler, bu hafta yaşadığımız o muhteşem saçmasapanlık. Sanki aslında bir rüya. 

Ya gördün mü sen hiç bedava bir uzaylı? Olabilir mi bir bedava uzaylı? Karşılığı olmayan bir uzaylı olabilir mi? Kocaman bir travma bu. Milyarlarca insanlık bir travmadan bahsediyorum sizlere. Bir insanlık travmasından bahsediyorum.

‘Cevherin harda, insanın darda işlendiği’ne tanığız ve de bazı zamanlar da sanığız değil mi sevgili okurlar? Sizler de harda ve darda işlenenlerdensiniz gibi, sofraya dünyayı da davet edelim mi? Benimkisi yalnızca bir temenni. Harda ve darda mutlu olmayı biliyorsanız zaten sorun yok. Mutlu olun sevgili okurlar. An en geniş zamandır ve mutlu olmak bedavadır; bunu asla unutmayın. Haftaya görüşünceye dek, sevgiyle kalın.

kapsül kültür öneriyor

Mevsiminde yiyeceksin meyveyi: Ceviz. Hem de içi henüz kurumamış, taze, süt ceviz! Eylülün ikinci haftası geldi, tezgâhlarda bir iki belirdi. Tüm kuru yemişlerden daha yüksek antioksidan içeriğe sahip, Juglans Regia ailesine ait bir ağacın yemişi olan, aslında meyvenin çekirdeğini yediğimiz ceviz. Magnezyum, çinko, bakır, demir, fosfor, bir dizi vitamin, iyi yağlar, folik asit, demir ve potasyumun buluşma noktası. Bu güzel. Kilosu bu hafta semt pazarında 100 liraydı. Ancak bu çok kötü. Şaşırmamak güç, ancak hâlâ herhangi bir melatonin hapından daha ucuz. Ceviz, her sonbahar meyve çekirdeği kostümünü giyer ve bizim uyku-uyanıklık döngümüzü düzenleyen melatonin hormonumuzla konuşur. Belki de havanın erken kararmasına bizi alıştırmak istiyordur. Yatmadan önce ceviz yemek, güzel ve rahat bir uyku verir.

İyi ki icat çıkardın Ahmet San: ‘Gör Beni’de Armağan Çağlayan, Ahmet San ve eski Türkiye.

Tarih, arkeoloji ve sanat seminerlerine katılmak isteyenlere: Kültür Bilincini Geliştirme Vakfı, 2023 Güz Programı’nı açıkladı.

Akbank Caz Festivali, 23 Eylül ile 8 Ekim arası 33. kez şehrin kapılarını caza açıyor. Festival 33. yılında 33 konsere ev sahipliği yapıyor. Kapsamlı program haritası yayında.

Çağdaş Türk müziğine yön veren önemli isimlerden, sanatçı, müzik öğretmeni ve orkestra şefi Ulvi Cemal Erkin’i, ölümünün 51. yılında sevgi ve saygıyla anıyoruz. Kendisinin, 1943'te CHP’nin açtığı beste yarışmasında katıldığı muhteşem eseri ‘Köçekçe’yi, Türkiye’nin en yetenekli genç sanatçılarından, Türkiye Gençlik Filarmoni Orkestrası’ndan dinleyelim.

“Hasankeyf’e Hoşgeldiniz”: Bir Performansın Peşinde: ‘Yıkıntılara Bakmak’

Mutfak ve ‘hafif ama doyurucu’ konuşmalar: ‘Bi Nevi Deli, the Podcast’ 

Jean-Luc Godardsız bir yıl: “Hayata dair bildiğim her şeyi sinemadan öğrendim.”  

‘Antik felsefeden bugüne yarına çapraz koşu tüpsüz dalış’: Ömer Aygün, formatın oturamayışı ve Arzu.