Sayı: 142 - Ortalama okuma süresi: 5.5 dakika (1.583 kelime)

Yolculuk: Moğolistan

Ilgın Doğanay

Hayatımın son yedi yılını yurtdışında geçirdim, kurumsal şirketlerde çalıştım. Seyahat etmeyi hep çok sevdim, bu yılın başında işimi bırakıp tam zamanlı gezmeye ve hobilerime daha çok odaklanmaya başladım. Moduma göre, bu ara dönemi herkese farklı anlatıyorum. Adı bazen ‘mini emeklilik’, bazen ‘my Eat, Pray and Love era’, bazen de içimdeki çocuğu büyütmek için ayrıldığım ‘doğum izni’. 

Mayıs ayından bu yana birçok ülkeyi ziyaret ettim, hatta bu yazıyı Sicilya’da yazıyorum ama sizinle ilk olarak Moğolistan deneyimimi paylaşmak istiyorum. Moğolistan’ı tek kelimeyle anlat derseniz “Düzlük” derim. Gözünüzde sıkıcı bir coğrafya canlanmasın; ferahlık, açıklık, uçsuz bucaksızlıktan bahsediyorum. Daha önce Moğolistan’a benzer bir coğrafyada bulunmadım, o yüzden “Şuraya benziyor” diye açıklayamıyorum. 

Fotoğraflar: Ilgın Doğanay

İlk günden bu yana her yere tek başıma ve tüm planı kendim organize ederek gittim, Moğolistan hariç. Burada 6 kişilik bir tura katıldım çünkü ülkeyi otobüsle veya tek başına araba kiralayarak gezmek neredeyse imkânsız. Dümdüz çöl geçiliyor, sağınızda solunuzda hiçbir şey yok. ‘Mad Max Fury Road’ filmindeki yol sahnelerini düşünün ama sadece kum görmüyoruz Moğolistan’da. Arada yeşillikler, minik tepeler ve çalılar da çıkıyor karşımıza, fakat genel seyir toz toprak. 

İki haftalık Moğolistan seyahatim, temmuz ayının ortasında başkent Ulan Batur’da başladı. Hedef, Gobi Çölü içerisinden geçerek güneye inmek ve tekrar Ulan Batur’a dönmekti. Gobi, farklı coğrafi oluşumlarıyla Moğolistan’ın en kayda değer ve merak edilen bölgesi. 

Bence Moğolistan’da asıl olay ‘yolda olmak’. Bunu, hem her gün yaptığım yüzlerce kilometreyi düşünerek hem de ülkenin ‘nomad’ yaşam biçimine ithafen söylüyorum. 

Bu koskoca coğrafyanın nüfusu yaklaşık 3.5 milyon, bunun 1.5 milyona yakını başkent Ulan Batur’da yaşıyor, kalanı göçebe. Göçebe ailelerin temel geçim kaynağı hayvancılık. Her ailenin çokça koyun, kuzu, inek ve atı var. Zaten çoğu hayvanı kendilerine gıda sağlamak için kullanıyorlar. Bazen de satış yapıyorlar. Yıl boyunca yer değiştirip su bulabilecekleri yerlere gidiyorlar. Kışın hava sıcaklığı -30°C’yi buluyor, yazın da 30°C’nin üzerine çıkıyor. 

Özellikle kışları çok çetin anlayacağınız. Bu da Moğolların neden bolca votka tükettiklerini açıklıyor: zor iklim ve yaşam koşulları. Bir de anlaşılamayan ve bastırılan duygular diyeceğim ama o hangi ülkenin derdi değil ki…

Göçebe Moğolların yaşadığı çadır tipi evlere ‘ger’ deniyor. İngilizce ve Türkçede ‘yurt’ diyoruz ama yurt, Kazak ve Kırgızların çadır ev tipi için kullandığı bir kelimeymiş. Görüntü ve teknik olarak ikisi de aynı. Aile genelde hiçliğin ortasında kurulan tek bir gerde kalıyor.  Bazen etraflarında birkaç ger daha oluyor, onlarda da akrabaları yaşıyor. Her ailede çocuk sayısı fazla, bunun sebebi iş gücü yaratmak.

Çocuklar küçük yaştan itibaren çalışmaya başlıyor. Buraya dipnot: Moğolistan’da ortalama ömür uzunluğu 68 yılmış. Nispeten kısa yani. Bu sebeple de çoğunluk hızlıca çocuk sahibi oluyor ki hem görece kısa ömürlerde aile sahibi olsunlar hem de iş yüklerini hafifletebilsinler. 

Bu detayları öğrendim çünkü iki gece göçebe bir aile ile kaldık. Onlarla rehber aracılığı ile sohbet ettik, gündelik yaşamlarını gözlemledik. Kalabalık olduğumuz için aynı gerde kalmadık tabi, etraflarına çadır kurduk. 

Gerde yaşamda beni en vuran şey hiç kimsenin özel alanının olmamasıydı. Her zaman olmamakla birlikte bir geri 8-10 kişinin paylaştığı oluyormuş. Bunun dışında, tuvalet yok, doğa var. Her yerin dümdüz olduğunu tekrar hatırlatıyorum, dolayısıyla tuvalet için gizlenebileceğiniz bir yer yok. Zaten kimsenin de umrunda değil. Yani bireysellik yok, insanlar doğayla harmoni sağlayarak hayatlarını sürdürüyor.

Harmoni demişken, geleneksel enstrümanları ve şarkıları, doğadaki sesleri mimiklemek için yaratılmış. Örneğin gırtlaktan şarkı söyleme tekniği, kuzgun, karga vb. hayvanların seslerinden etkilenerek gelişmiş. Yöresel dansları, atların, keçilerin, kuzgunların hareketlerinden esinlenerek oluşmuş. 

Gobi çölünü aştıktan sonra, dönüş yoluna geçmeden güneyde bir aileyi ziyaret ettik. Uçsuz bucaksız yeşilin içinde, etrafımızı saran minik tepecikler arasında bir vadide kaldık. Varır varmaz aileyle tanıştık, onlarla sohbet edip ‘Airag’ içtik. Airag’ın alkol oranı yüzde 0.5 ile 2 arasında değişiyor. Bizim kımız diye bildiğimiz fermente edilmiş at sütüne onlar ‘Airag’ diyor. Kımız, Kazakların aynı içki için kullandığı kelimeymiş. 

Biraz da Moğolistan’ın demografik yapısı…Moğolistan’da ana etnik grup Mongollar. Azınlık etnik grup ise Kazaklar. Moğolistan'da konuşulan resmî dil Moğolca, ülkenin çoğunluğu Budist deyip konuyu kapatıyorum.

Dönelim göçebe yaşama. Aileyle tanışmanın ardından çadırlarımızı kurup akşam yemeğini hazırlama faslına geçiyoruz. Moğolistan’da ana gıda et. Bolca tüketiliyor diyemem çünkü kaynaklar limitli ama ana öğünlerinde genelde et var. İki haftalık sürede et yemeklerinin çeşitli versiyonlarını yedik. Sebze de var ama o daha sınırlı. 

Moğolistan coğrafya olarak Çin ve Rusya arasında ama ben mutfağını genel olarak Rusya’ya yakın buldum. Çin’den benzerlik kurduğum sadece ‘dim sum’ yani Çin mantısına benzer bir şey denedim. Moğolistan, mutfağı üzerine konuşulacak bir yer değil.

Göçebe aileyle ikinci günümüz… Aile, güne süt sağarak başladı ve hayvanlarla yapılan birçok işle devam etti. Ben de günü yürüyüş yaparak ve basketbol oynayarak geçirdim.

Basketbol, Moğolistan’da çok yaygın. Özellikle son yıllarda çok popüler olmuş. Bu yüzden ‘hiçliğin ortasında’ olsalar bile gençler kendilerine bir basketbol potası yapıyor ve fırsat buldukça oynuyor. Tur rehberimiz de basketbol oynamaya çok meraklıydı. Ailenin genç oğlu ve yakın gerlerden gelen akraba çocuklarıyla tek pota maç yaptık. Moğolistan’a giderken ne ile karşılaşacağımı bilmiyordum tabii ama basketbol oynayacağım aklımın ucundan geçmezdi. 

Göçebe Moğolların modern dünyayla bağlantıları olabildiğince yüksek; cep telefonları, internet paketleri var, Tiktok, Facebook, Instagram’a hâkimler. 

Ulan Batur dışında tek konaklama opsiyonu ger kampları. Kamplar genelde 10-20 geri kapsayan, içinde basit bir restoranı, tuvalet ve banyosu olan yerler. Turistlerin kaldığı gerler çoğunlukla paylaşımlı kullanılıyor, içinde 3-4 yatak oluyor. 

Kamplarda, bizim gibi turlarla gelen ABD’li ve Avrupalı turistlerin yanı sıra Çinli ve Koreli turistlerle karşılaştım. K-pop şarkıcılarının müzik klibi çekmesi nedeniyle Moğolistan, Koreli K-pop fanlarının radarına girmiş. 

Gittiğimiz hiçbir yerde kalabalıkla karşılaşmadık, hatta bazen sadece biz vardık. 

Turun ön plana çıkan aktivitelerinden biri ‘Khongoryn Els Sand Dunes’, yani kum tepelerine yaptığımız geziydi. Khongoryn Els, Moğolistan’ın en büyük ve görkemli kum tepelerinden biri. Yüksekliği 300 metreye varıyor, 12 km genişliğinde ve 100 km uzunluğunda. Buraya, kumun rüzgâr etkisiyle hareketinden dolayı çıkardığı sesten esinlenerek, ‘Singing Dunes’ da deniyor. 

Yaklaşık yarım saatlik zorlu bir yokuşun ardından tepeye ulaştık. Öğlene kadar kum tepelerinde vakit geçirdik, kaydık, koştuk, kumlara bulandık. 

Gelelim gezinin bir başka vurucu varış noktasına: ‘Flaming Cliffs’. Burası dünyada ilk olarak dinozor yumurtalarının bulunduğu alan. Alanı keşif için yürürken tur rehberimiz, yerde bulduğu dinozor yumurtası kabuklarını gösterdi. 

Paleontolog Roy Andrew Chapmans, ekibi ile birlikte 1920’lerde bu buluşu yapıyor. Ayrıca bölgeye ‘Flaming Cliffs’ adını veriyor. İsmin sebebi, bölgedeki kumsu kayalıklardan oluşan uçurumların gün batımında turuncu-kırmızı bir renk alması ve neredeyse yanıyor gibi görünmesi. 

Moğolistan gerçekten çok büyüleyici, yüzölçümü olarak çok büyük ve bir o kadar yalnız bir ülke. Çin ve Rusya arasında sıkışmış, bu iki ülkenin ultimatomlarına rağmen varlığını sürdüren bir cumhuriyet. 

Benim katıldığım turun teması ‘Nomadic Mongolia’ydı. Dolayısıyla, çoğunlukla doğa içerisinde ziyaretler yaptık. Eğer amacınız bol bol müze ziyaret edip kültür ve sanat aktivitelerine katılmaksa Moğolistan sizi tatmin etmeyebilir.

Doğayla bütünleşip göçebe yaşamı hissetmek için ise benzersiz.

bugünkü destekçimiz

Yemeksepeti’nin Katkılarıyla “Aklımdaki Yarın” Podcast Serisinin İkinci Sezonu Başladı

Yemeksepeti, sürdürülebilirliğe dair bilinç oluşturma ve farkındalık yaratma amacıyla hazırlanan "Aklımdaki Yarın" podcast serisinin ikinci sezonuna ev sahipliği yapıyor. 

Komedyen, yazar, radyo sunucusu ve podcaster Deniz Özturhan'ın sunumuyla Aklımdaki Yarın, konuklarıyla birlikte hayatın tatlı ve ekşi yönleri arasında sürdürülebilirlik temasını ele alarak, geleceğe dair projeksiyonlarını şekillendiriyor.

Dinleyiciler için “Sürdürülebilirlik Puanı”nı öğrenme şansı 

İkinci sezonda; “Yaşamla Beslen” konseptinde Şef Ferhat Bora, “Çok Yaşa, İyi Yaşa!” konseptinde Beslenme ve Diyet Uzmanı Dilara Koçak, “Gününü Gün Et” konseptinde “Iconjane” lakaplı Ferhan Talib ve “Nereye Kadar Sürdürebiliriz?” başlığında Cemre Sıla Atılgan gibi alanlarında uzman konuklar 1 Kasım’dan itibaren iki hafta arayla ağırlanıyor.

Aklımdaki Yarın’ın “Sürdürülebilirlik Puanı” bölümünde ise her bölüme özgü bilgi yarışmasıyla, dinleyicilere kendilerinin “ne kadar sürdürülebilir” olduklarını test etme şansı tanınıyor.

Aklımdaki Yarın podcast serisi, Spotify, Apple Podcast, Google Podcast, Castbox ve tüm diğer popüler podcast platformlarında dinleyicileriyle buluşuyor.

gündem

Fotoğraf: CHP

CHP’nin yeni genel başkanı Özgür Özel seçildi. Son kez aday olduğunu söyleyen Kılıçdaroğlu, 13 yıldır sürdürdüğü genel başkanlığa kurultay yenilgisiyle veda etti. Özel, partinin 8. genel başkanı oldu. 

• İlk turda Özel 682, Kılıçdaroğlu 664 oy aldı. Hiçbir aday genel başkan seçilmek için gerekli olan 1366 delegenin salt çoğunluğunun oyunu alamadığı için seçim ikinci tura kaldı. İkinci turda 130’a yakın delegenin seçimi Özel’den yana oldu. Oy sayımının bitmesini beklemeden salondan ayrılan Kılıçdaroğlu, yaptığı paylaşımla Özel’i kutladı. 
• Özel’in ilk konuşması, siyasi kariyerinin dönüm noktaları. Murat Yetkin’in yazısı: ‘İkinci Ecevit olabilir mi?’

Dilan ve Engin Polat’ın da aralarında bulunduğu 12 kişi ‘kara para aklamak’ dahil toplam altı suçtan tutuklandı. Altı kişi ise adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. Dilan Polat, bütün şirket hareketleriyle eşi Engin Polat ve muhasebecilerin ilgilendiğini söyledi. Çift, aylık gelirlerini 150-200 bin lira olarak beyan etti. Suçlamaları kabul etmeyen Engin Polat, adres değişikliğini ise çocuklarının okulları için yaptıklarını söyledi.

Ressam ve heykeltıraş Orhan Taylan, bir süredir tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti. 82 yaşındaki Taylan, 1 Mayıs kutlamalarının simgesi hâline gelen iki elin tuttuğu kırmızı dünya ve etrafında uçuşan çiçekler temalı afişi de çizmişti.

bir foto

Şeriban Alkış

ABD’de ‘renkli fotoğrafların’ sanat dünyasına kabulünü kolaylaştıranların öncülerinden ve bir nesil fotoğrafçıyı otoyollara çıkma konusunda etkileyen Stephen Shore’a uzanıyoruz bu hafta.

1947 doğumlu Shore, altıncı yaş gününde amcasından fotoğraf makinesi ve karanlık oda ekipmanlarını hediye aldı. 9 yaşında, bir nevi oyun olarak çekmeye başladığı fotoğraflar, 10 yaşındayken Walker Evans'ın 1938 basımı ‘American Photographs’ isimli fotoğraf kitabından etkilenmesiyle bir anda başka bir yöne evrildi. Henüz 14 yaşındayken, dört adet siyah beyaz fotoğrafını, dönemin New York Modern Sanat Müzesi fotoğraf küratörü Edward Steichen’ın satın almasıyla ‘kariyeri’ başladı.

24 yaşında New York’tan Texas’a doğru çıktığı bir ‘yol fotoğrafı’ serisi ‘American Surfaces’, kendi dönemi için radikal bir girişimdi. Öncelikle 1970’lere ait bu fotoğraflar siyah-beyaz değildi, eleştirmenler tarafından ciddiye alınmadı. Ayrıca keskin kompozisyonlara ve önemli anlara vurgu yapan dönemin fotoğrafçılık tarzına hiç benzemiyordu. Seyahat ve yol fotoğraflarındaki romantizm duygusundan ‘yoksun’lardı: yolculuk sırasında karşılaştığı insanlar, geniş ve boş yollar, kendine özgü vitrinler, masalarda yemekler, kirli çarşaflar, tuvaletler, kasvetli yatak odaları, arabalar ve billboardlar.

“23 yaşıma kadar çoğunlukla Manhattan'da birkaç kilometrekarelik bir alanda yaşadım. 1972'de yola çıktım ve Amerika'ya dair ilk görüşüm ‘arabadaki bir yolcunun camından’ çerçevelenmiş oldu. Bu benim için bir şoktu.” Shore’un 1982’de söylediği bu şey, gözleri sanki her şeyi ilk kez görüyormuşçasına günlük nesneleri fotoğraflamasının nedenini açıklıyordur belki de: “Benim ilgilendiğim şey, muhteşem bir şeyi görmek ve onu çekmekten ziyade; sıradan, her gün göreceğiniz bir şeyi görmek ve bunu fotografik bir olasılık olarak kabul etmek.”

🎧 bir foto’nun şarkısı The Black Keys’ten ‘Louise’

📸 Daha fazla fotoğraf.

pazar önerileri

• Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘Cumhuriyet tarihi: Lokomotif sporlar ve dönüm noktaları’, Kültür: ‘Oasis: Başka güneşli öğleden sonraların hatrına’, Günlük Doz (3 Kasım): ‘Canavarla yaşamak’, Business: ‘Yapay zekâya güvenlik ayarı’ 
• ARTE Concert kaydı: ‘Yann Tiersen - Live in Passengers’ 
• Pınar Erkan’ın yazısı: Eski Kadıköy’de zeytin ağaçları’ 
• 2023 Köpek Fotoğrafçılığı yarışmasında ödül kazanan fotoğraflar.
• Oggusto seçkisi: ‘İstanbul’un en iyi sushi restoranları’ 
• Mashable derlemesi: ‘Sabahları alarmı ertelemek o kadar kötü bir şey değil!’
• ‘Ayhan Sicimoğlu ile Limonata’ bölümü: ‘Arjantin’