Fersiz bir ampul sarkıyor tavandan

Emrah Temizkan

Kapsül sizi, Şensoy ve Ortaoyuncular’ın hikâyesinden Kel Hasan Efendi’nin kavuğuna uzanan bir yolculuğa çıkarıyor. 

Ferhan Şensoy, pandeminin başladığı Mart 2020’den itibaren Bodrum Yalıkavak’ın dağ köyü Geriş’teki evine yerleşmişti. Şensoy, kavuğu devrettiği öğrencisi Rasim Öztekin’in Mart 2021’deki cenaze törenine de sağlık sorunları nedeniyle katılamamıştı. 

40 yıl sonra yeniden sahnelenecek olan ‘Şahları da Vururlar’ oyununun 14 Mart 2020’deki galası, salgın kısıtlamaları nedeniyle ertelenmişti. Biletleri kısa süre içinde tükenen oyun, bir buçuk ay boyunca ‘kapalı gişe’ oynayacaktı.

‘Şahları da Vururlar’ın müziklerini yapan isimlerden Nejat Yavaşoğulları, süreci şöyle anlatmıştı: “Pandemi uzun sürmez sanıyorduk. Bir buçuk yılı geçtik ve Ferhan'ın sağlığı oyunu oynamaya el vermedi.”

Şensoy, Mart 2021’deki son söyleşisinde “Sağlığınız nasıl?” sorusuna şöyle yanıt vermişti: “Sağlığım iyi çünkü eşim Elif bana çok iyi bakıyor. Benim ömrümü uzatıyor.”

Son kitabı ‘Derdeste’yi 2021’de yayınlayan Şensoy, ‘Derdeste’nin devamı olan ‘Ferdeste üzerinde çalışıyordu.

70 yıla sığanlar...

Şensoy’un hayatında yer tutan üç önemli isim vardı: Galatasaray Lisesi’ndeki edebiyat öğretmeni Tahir Alangu, yazar Haldun Taner ve Fransa yıllarında asistanlığını yaptığı Jérôme Savary.

Şensoy, ‘ustası’ Haldun Taner ile tanışmasını şöyle anlatıyor: “Beni Galatasaray’da izledi, ‘Sen kabarecisin, gel peşimden’ dedi.”

Tiyatro eğitimini Fransa’da tamamlayan ve Jerôme Savary’nin Magic Circus kumpanyasında asistan ve oyuncu olarak yer alan Şensoy, tek kişilik ‘Ce Fou De Gogol’ (Şu Gogol Delisi) oyununu da ünlü oyuncu Monique Mercure ile birlikte Kanada’da sahneye koydu.

Fransa ve Kanada yıllarından sonra 1975 yılında Türkiye’ye dönen Şensoy, Devekuşu Kabare ve TRT’ye yazdığı skeçlerle geniş kitlelere ulaştığı bir dönemin ardından kendi tiyatrosu Ortaoyuncular’ı kurar.

Mart 1980'de Harbiye'de, Yapı Endüstri Merkezi Salonu’nda ilk kez ‘Şahları da Vururlar’ oyunuyla perdelerini açan Ortaoyuncular’ın bünyesinde, Nöbetçi Tiyatro adlı bir gençlik grubu da kurulur.

Türkiye’ye döndükten sonra hâkim olduğu Türkçe ve Fransızcayı, ‘Ferhanca’ adını verdiği üslupla yorumlayan Şensoy’un, oyunlarındaki hâkim unsurlardan biri de müziktir. 

Özkan Uğur, Fuat Güner, Nejat Yavaşoğulları, Grup Gündoğarken ve Hümeyra gibi önemli müzisyenler, Şensoy’un Ortaoyuncular tiyatrosunda yer alan isimlerden bazılarıydı.

Şensoy, Baykal Kent, Rasim Öztekin, Erol Günaydın ve Münir Özkul...

Usta tiyatrocunun müzisyen bir tarafı da var. Öyle ki, birçok oyunda şarkı söyleyen, bağlama çalan Şensoy’un, şair Turgut Uyar’a ithaf ettiği ‘Turgut Uyar Uvertürü’ adlı beste, bugün bile Uyar’ın ölüm yıldönümlerinde sıklıkla paylaşılıyor.

Ortaoyuncular’ın sahneye koyduğu ‘Muzır Müzikal’ oyunu Şensoy’un anlatımıyla, “Gerici kesimden büyük tepki görür” ve 77’nci gösteriden sonra Şubat 1987 gecesi Şan Tiyatrosu’nda kuşkulu bir yangın çıkar. Şensoy yangını şöyle anlatır: “Bir ara bizi koruyan polisler değişti ve duşta olduğumuz sırada bizi diri diri yakmak istediler. Tiyatroyu ateşe veren aşırı dinci polislerdi.” 

‘Muzır Müzikal’ sona ererken yargılanan Şensoy, 21 gün hapis cezasına çarptırılır. Bu yangın sonrasında, gösterim sayısıyla dünya rekoru kıran ‘Ferhangi Şeyler’ oyunu doğar. 

Yangın nedeniyle satılan biletlerin parasını iade etmesi gereken Şensoy, bunun önüne geçmek için ‘Ferhangi Şeyler’i 10 gün içinde yazar. Gazete okuyup, haberleri yorumladığı bir bölümü de oyuna ekleyen Şensoy, böylece güncelliğini asla yitirmeyen bir oyun yaratmış olur.

Tarihi Ses Opereti’ni onaran Şensoy, salonu Ses-1885 adıyla açar. Ortaoyuncular, ‘Soyut Padişah’ oyunuyla Küçük Sahne’den Ses-1885’e taşınır.

Fotoğraf: Ortaoyuncular

‘Ferhangi Şeyler’, 1987’den Mart 2020’ye dek aralıksız sahnelenir. Şensoy’un oyunda Türkçe ve Fransızcayı karıştırarak söylediği ‘Ütopyalar Güzeldir’, oyunun efsaneleşen anlarından biri olarak akıllara kazınır.

Yazar olmak isteyenlere her zaman günlük tutmalarını tavsiye eden Şensoy, lisedeki öğretmeni Alangu sayesinde günlük tutmaya başladığını söyler. “Günlük tutuyorum, yazıyorum, basılıyor” diyen Şensoy, günlüklerinde kullanılmayan bölümlerin kendisinden sonra basılacağını düşünür.

Şensoy, 2019’da Enver Aysever’in “Siyaseten kendini nasıl tarif edersin? Sıkı bir solcusun, sağlam aydınlanmacı…” sorusuna şöyle yanıt verir: “Tarifin doğru, gençliğimden beri öyle. Akademide okurken Dev-Gençliydim. Komünistim ben, ‘Hacı Komünist’ diye kitabım var. Küba’ya gittim hacı komünistim. ‘Sosyalistim’ diyenler neden utanıyor ‘Komünistim’ demekten. Kitabın üzerinde purolu Che şapkalı bir fotoğrafım vardı. Fidel Castro yaşıyordu, ben de kitabımı yolladım ona. Türkçeyi anlamıyor, bana büyük bir Havana puro kutusu geldi. ‘Kitabın kapağındaki keyfiniz hep sürsün’ diye Fransızca yazıp yollamıştı bana.”

Şensoy’un kurucusu olduğu Ortaoyuncular, tiyatro ve yayınevi olarak Beyoğlu’ndaki Ses Tiyatrosu’nda varlığını devam ettiriyor.

Bir kavuk meselesi 

Fotoğraf: Ortaoyuncular

‘Komik-i şehîr’ (Meşhur komik) unvanıyla tanınan orta oyunu sanatçısı Kel Hasan Efendi’nin kavuğunun sahipleri sırasıyla İsmail Dümbüllü, Münir Özkul, Ferhan Şensoy, Rasim Öztekin ve Şevket Çoruh.

Kavuğun ikinci sahibi Dümbüllü’nün devir anında Özkul’a şunları söylediği biliniyor: ”İlle birine vermek zorunda değilsin, vereceğin adam Türk tiyatrosunu senden sonra alıp başka bir yere götürecek bir bayraktar olacak, bu halkın tanıdığı sevdiği muhalif bir komik olacak.”

Ferhan Şensoy, 1989’da Özkul’dan aldığı kavuğu, 2016’da devretti. Kavuğu kime devredeceği zaman zaman kamuoyunda tartışılan Şensoy’un seçimi, Ortaoyuncular’da yetiştirdiği Rasim Öztekin olur. 

İkili kavuğun teslim töreninde, ‘Pardon’ adıyla sinemaya uyarlanan ‘Çok Tuhaf Soruşturma’ oyunundan bir kesit de sunar. 

Sağlık sorunları nedeniyle tiyatro yapamayan ve Ocak 2009'da tiyatrodan ayrılan Öztekin, kavuğu devretmeye karar verir. Şensoy’un da onayını alan Öztekin, kavuğu Eylül 2020’de Şevket Çoruh’a devreder.

Fotoğraf: Ortaoyuncular

Dahası

Kronoloji: Şensoy’un kapsamlı özgeçmişi…

Şensoy’un Mart 2021’de Tolga Akyıldız’a verdiği son söyleşi: “İnternetle aram yok, ‘interflu’yum. ‘E çızgı mail’ adresim yok. Sosyal medya hiçbir şey ifade etmiyor. Görüntülü arama, Zoom, bilmem ne yapmıyorum. 40 kişi aynı anda konuşuyor, dediklerinden bir halt anlaşılmıyor. İş sektörünün de diline hakim değilim, beni ilgilendirmiyor. Fakirin dili Ferhanca!”

Tüm bölümler: ‘Varsayalım İsmail’

Video: Ferhan Şensoy, lise temsil kolu ile hazırladığı tiyatro oyunuyla Galatasaray Lisesi sahnesinde….

Tuncel Kurtiz’in sesinden: Şensoy’un ‘Şarabi’ şiiri…

Ferhan Şensoy’un 2017’de ‘Varsayalım İsmail’ karakteriyle ‘İşler Güçler’ dizisine konuk olduğu sahne...

‘Ortaoyuncular' oyunlarının tam kayıtlarının da yer aldığı YouTube kanalı...

2004 tarihli 32. Gün kaydı: ‘Ferhan Şensoy ile tiyatro üzerine’

Ferhan Şensoy’un Rasim Öztekin’in cenazesinde okunan mektubundan: “Bir gün ben de uçup geleceğim gökyüzüne, buluşuruz gökyüzünde, neşeli bir meyhanede.”

‘Şahları da Vururlar' oyunundan Fuat Güner ve Ferhan Şensoy düeti: ‘Döndü Pervaneler’

Ferhan Şensoy’un pandemi döneminde izleyicilerden gelen soruları yanıtladığı 10 bölümlük podcast: ‘Soru Cevap’